Δεν δίνονται κάθε μέρα στη ζωή τέτοιες ευκαιρίες όπως η εμφάνιση μια πανδημίας. Ο COVID-19 λειτούργησε ως μεγεθυντικός φακός αναδεικνύοντας τις δομικές αδυναμίες του πολιτικού και οικονομικού συστήματος θύματα των οποίων είναι οι πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Αν αυτή είναι μια πρώτη διαπίστωση και τα νούμερα των νοσούντων ή των θανόντων από την πανδημία σοκάρουν, τότε πρόκειται για μια μοναδική ευκαιρία προκειμένου πολίτες και κυβερνήσεις να αναλογιστούμε πως θέλουμε να είναι η επόμενη ημέρα.
O Διεθνής Πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, ο χειρουργός κ. Χρήστος Χρήστου μίλησε στη HuffPost Greece, λίγες ημέρες μετά την ομιλία του στη συνεδρίαση της επιτροπής Ανθρωπιστικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών. Η παρέμβασή του αφορούσε τις ιατρικές προκλήσεις στην εποχή της πανδημίας COVID-19 και κυρίως την αναγκαιότητα για διεθνή αλληλεγγύη και διάθεση θεραπευτικών εργαλείων σε όλους, συμπεριλαμβανομένου και του αναμενόμενου εμβολίου, για να ξεπεραστεί αυτή η παγκόσμια κρίση υγείας. Στη συνομιλία που είχαμε προειδοποιεί όχι μόνο για τις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης τόσο στη Δύση όσο και σε άλλα σημεία του πλανήτη, αλλά και για τον φόβο να υπάρξουν εκατόμβες νεκρών, όχι από τον κορονοϊό, όπως θα φανταζόταν κανείς, αλλά από άλλες ασθένειες. Εξαιτίας της πανδημίας κυβερνήσεις κρατών αντιμετωπίζουν την ιλαρά ή την ελονοσία ως κάτι δευτερεύον και διακόπτουν τους εμβολιασμούς.
“Η πανδημία προκάλεσε πόνο, φόβο και θάνατο σε πληθυσμούς ανά τον κόσμο. Όμως οι επιπτώσεις της δεν είναι οι ίδιες για όλους και οι ανισότητες γίνονται ακόμη πιο πιο εμφανείς» είπε στα Ηνωμένα Έθνη και επανέλαβε στη HuffPost.
- Πρόκειται για την αποτυχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου;
«Ο COVID -19 λειτούργησε ως ένας μεγεθυντικός φακός, ο οποίος ανέδειξε τη δομική αποτυχία ενός συστήματος. Για χρόνια γίνονταν περικοπές στα δημόσια συστήματα υγείας και ξαφνικά έρχεται μια πανδημία να αναδείξει τις αδυναμίες τους». Ο ίδιος συνδέει τον συστημικό ρατσισμό στις ΗΠΑ ως ένα μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα κρούσματα και οι θάνατοι καταγράφηκαν μεταξύ του έγχρωμου πληθυσμού και των χαμηλών εισοδημάτων.
Το ίδιο και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον κ. Χρήστου αυτοί που επλήγησαν περισσότερο ήταν και είναι οι περιθωριοποιημένες ομάδες, αυτές που βρίσκονται στις παρυφές της κοινωνίας. Τα γηροκομεία, λέει, ήταν η μεγάλη ντροπή της Ευρώπης, καθώς εκεί είχαν και τα περισσότερα θύματα.
Είναι συγκλονιστικό εάν αναλογιστεί κανείς πως σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, ενώ γράφονται αυτές οι γραμμές (16/6/2020), περισσότερα από 8 εκατομμύρια κρούσματα μόλυνσης από τον νέο κορονοϊό έχουν επιβεβαιωθεί επισήμως στον πλανήτη, τα μισά και πλέον εκ των οποίων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Μάλιστα οι ΗΠΑ συνεχίζουν να είναι η χώρα που θρηνεί τα περισσότερα θύματα της πανδημίας σε απόλυτα μεγέθη.
- Τι συνέβη λοιπόν και τα πιο προηγμένα συστήματα υγείας στον κόσμο δεν ανταποκρίθηκαν;
«Μπορεί να είναι προηγμένα αλλά είναι υποστελεχωμένα. Επίσης για χρόνια δεν έγιναν εκείνες οι επενδύσεις που έπρεπε να γίνουν. Έτσι, αυτό που συνέβη στην Ιταλία, θα μπορούσε κάλλιστα να συμβεί και στην Ελλάδα, όλα τα κρούσματα οδηγούνταν σε τριτοβάθμια νοσοκομεία, χωρίς μια επαρκή σύνδεση με τις υπόλοιπες δομές και κυρίως την πρωτοβάθμια φροντίδα. Aυτό όμως αύξησε αυτόματα το ιικό φορτίο μέσα στα νοσοκομεία και εξουθένωσε εργαζόμενους, γιατρούς και νοσηλευτές. Εάν είχε εξαρχής δοθεί σημαντικότερος ρόλος σε πρωτοβάθμιες δομές υγείας, ίσως να είχαν σωθεί περισσότεροι ασθενείς» επισημαίνει ο Διεθνής πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Προσθέτει δε την ανάγκη πιο ενεργού συμμετοχής των κοινοτήτων για την αντιμετώπιση του περιορισμού της πανδημίας.
Όπως εξηγεί δεν είναι κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να το δούμε χωροταξικά αλλά περισσότερο με στοιχεία ανθρωπολογικά και κουλτούρας, για παράδειγμα οι θρησκευτικοί ηγέτες μια εθνικής κοινότητας θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν πιο απλά και κατανοητά συγκεκριμένα μηνύματα και να ξεδιαλύνουν όλο αυτό το νέφος της ελλιπούς πληροφόρησης, αλλά και της παραπληροφόρησης που μπορεί να υπάρχει.
Επίσης, συνεχίζει, κοινότητα στην Ελλάδα είναι και οι γειτονιές, οι δήμοι. Αντίθετα στην Αγγλία όλη η διαχείριση και η ενημέρωση έγινε σε πολύ κεντρικό επίπεδο.
Ο κ. Χρήστου έχοντας δουλέψει ως γιατρός για χρόνια στην Ελλάδα, γνωρίζει το σύστημα. Αυτό τον καθιστά ικανό να κάνει εύστοχες παρατηρήσεις. Παραμένοντας στο θέμα για το πως η κοινότητα θα μπορούσε να βοηθήσει, σχολιάζει πως παρά την επιτυχία που είχαμε στην αντιμετώπιση του πρώτου κύματος του κορονοϊού, δεν χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέσα του συστήματος, όπως για παράδειγμα οι οικογενειακοί γιατροί. Οι οικογενειακοί γιατροί θα μπορούσαν να είναι μέρος του σχεδιασμού, όπως για παράδειγμα στο διαμοιρασμό των τεστ.
Το συγκεκριμένο μπορεί να φαίνεται μικρό ζήτημα μπροστά σε όλα αυτά που συμβαίνουν όμως τίποτα δεν είναι τόσο αμελητέο που να μην επηρεάζει όλους μας.
«...και δεν είναι απίθανο να δούμε ιδιωτικές εταιρίες να αναλάβουν τον ρόλο διαμοιρασμού και κατ’ οίκον παράδοσης των τεστ στο πλαίσιο μιας ανοιχτής αγοράς που στην ουσία θα εξυπηρετεί λίγους μέσα από εργολαβίες. Αυτό θα πρέπει να αποφευχθεί ρητά, όταν μιλάμε για προστασία της δημόσιας υγείας.».
- Εκτός από τα τεστ αναμένουμε και το εμβόλιο για τον COVID-19...
«Πριν μιλήσουμε για το εμβόλιο, αξίζει να δούμε πως διαχειρίστηκαν τα κράτη την κρίση της πανδημίας. Με προβληματίζει το παράδειγμα της Τσεχίας που σταμάτησε φορτηγό και κατάσχεσε χιλιάδες μάσκες που προορίζονταν για άλλη χώρα. Υπήρξε ένας ανταγωνισμός για τα τεστ, το ιατροφαρμακευτικό υλικό, τις μάσκες, τους αναπνευστήρες. Παρά τις ωραίες λέξεις που ακούμε τώρα από ηγέτες διαφόρων κρατών, σας διαβεβαιώνω ότι η έννοια της αλληλεγγύης δεν υπήρχε. Ο τρόπος που λειτούργησαν δημιούργησε μια νόρμα για την επόμενη ημέρα, η οποία δεν είναι καθόλου ευοίωνη. Επίσης ένα από τα παράδοξα είναι ότι οι κυβερνήσεις που δημιούργησαν τις συνθήκες εκείνες οι οποίες άφησαν τις πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες εκτεθειμένες στον COVID-19, είναι οι ίδιες κυβερνήσεις που σήμερα κάνουν έκκληση για αλληλεγγύη και συνεργασία».
- Και τι πιστεύετε ότι θα συμβεί με το εμβόλιο;
«Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι το εμβόλιο πρέπει να είναι για το κοινό καλό. Πρέπει να καταλάβουμε ότι κανείς δεν μπορεί να είναι ασφαλής, εάν δεν είναι όλοι ασφαλείς. Αυτό υπογράμμισα και στα Ηνωμένα Έθνη. Όμως, δυστυχώς, δεν κυριαρχεί αυτό το πνεύμα ούτε στην Ευρώπη ούτε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου ο λόγος που αrθρώνει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ έχει απογειώσει το αφήγημα “εμείς είμαστε εδώ για το έθνος μας...” και παράλληλα αρχίζουν και διαπραγματεύονται με τις εταιρείες, οι οποίες με τη σειρά τους κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα, μετατρέπουν την κρίση σε ευκαιρία για μεγαλύτερο κέρδος».
Διαβάστε επίσης: Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Η ΕΕ δε θα είναι ασφαλής μέχρι ολόκληρος ο κόσμος να έχει πρόσβαση σε εμβόλιο
- Κάποιοι όμως πρέπει να φτιάξουν το εμβόλιο...
«Αυτό που λέω είναι ότι οι θεραπείες και τα εμβόλια δεν μπορούν να γίνουν ευκαιρίες για κέρδος ή για πολιτικό έλεγχο. Η λογική του “business as usual” δεν είναι μόνο απαράδεκτη αλλά και αναποτελεσματική. Εμείς, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, λέμε ότι πρέπει να καταργηθεί οποιαδήποτε πατέντα, επίσης λέμε open source σε όλη την πληροφορία αναφορικά με την έρευνα , ζητούμε διαφάνεια γιατί αυτό θα επιταχύνει τις διαδικασίες, εύρεσης του εμβολίου”.
Η ανθρώπινη ζωή πάνω από το κέρδος - αυτό είναι το μότο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Όπως εξηγούν, διατηρώντας μια πατέντα διατηρείται στην ουσία ένα μονοπώλιο, άρα η συγκέντρωση οικονομικού κέρδους στα χέρια ενός που κρατάει τις τιμές πολύ υψηλές λόγω έλλειψης ανταγωνισμού. Και υψηλές τιμές σημαίνει πρόληψη και θεραπεία για λίγους που μπορούν να αντέξουν το υψηλό κόστος και αποκλεισμό των πολλών που δεν έχουν την ανάλογη οικονομική δυνατότητα και άρα κινδυνεύουν να νοσήσουν ή να χάσουν τη ζωή τους. Αυτό που ζητούν είναι να μην υπάρξουν πατέντες και υπερτιμολογήσεις στην πρόληψη και θεραπεία του COVID-19. Θέλουν να διασφαλίσουν ότι τεστ, εμβόλια και η θεραπεία που χρειάζονται επειγόντως για να ανταποκριθούν στην πανδημία του νέου κορονοϊού είναι διαθέσιμα για όλους τους ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη. Αυτό σημαίνει προσιτές τιμές και διάθεση όπου υπάρχει ανάγκη. Γιατί ο ιός χτυπάει παντού, και δεν γνωρίζει σύνορα! Το υψηλό κόστος και οι ανεπαρκείς προμήθειες το μόνο που θα πετύχουν είναι να παρατείνουν την πανδημία, αφού δεν θα αντιμετωπιστεί παντού. (Διαβάστε περισσότερα εδώ)
«Για χρόνια είδαμε εκατομμύρια ανθρώπων να πεθαίνουν γιατί τους αρνήθηκαν θεραπείες για HIV/AIDS, φυματίωση, Ηπατίτιδα C. Αυτό ως αποτέλεσμα του απαγορευτικού κόστους των φαρμάκων διότι τα πατενταρισμένα φάρμακα ήταν ακριβά».
Ο κ. Χρήστου τονίζει πως η προσβασιμότητα σε εμβόλιο και θεραπείες θα πρέπει να είναι μια δέσμευση και μάλιστα μη διαπραγματεύσιμη. Το ζητούμενο, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι τι θα κάνουν οι ηγέτες, πως θα τοποθετηθούν, με πιο τρόπο θα καταφέρουν να δεσμεύσουν τις εταιρείες, πως θα καταφέρουν να εμφανίσουν ένα άλλο μοντέλο από αυτό που υπάρχει σήμερα.
«Αφού γίνουν αυτά, στη συνέχεια συζητάμε για τον μηχανισμό κατανομής του εμβολίου. Και στο πιθανό ερώτημα για το ποιοι θα το πάρουν πρώτοι, απαντώ: Εκείνοι που έχουν προτεραιότητα και φυσικά δεν αναφέρομαι στους πιο εύπορους, αλλά στους γιατρούς, το νοσηλευτικό προσωπικό και σε όσους εργάζονται στον τομέα υγείας και φροντίδας ηλικιωμένων και φυσικά οι πιο ευάλωτες ομάδες».
«Να μοιραστούν λοιπόν την τεχνολογία, τις πληροφορίες, τη γνώση... Το κοινό καλό πρέπει να υπερισχύσει. Τα πλούσια κράτη δεν πρέπει να επιτρέψουν στην αγορά να πάρει τον έλεγχο. Ας κάνουν το σωστό, ένα βήμα μπροστά, να στηρίξουν, να δείξουν αλληλεγγύη στις φτωχές χώρες. Οι οικονομικές ενισχύσεις δεν αρκούν, απαιτείται να διαμορφωθούν πολιτικές τέτοιες που θα δημιουργήσουν ένα σύστημα υγείας το οποίο θα τους συμπεριλαμβάνει όλους».
Η κρίση γεννάει κρίση
Όλα αυτά αφορούν τόσο τη Δύση όσο και άλλα κράτη στον πλανήτη. Όμως υπάρχει μια παράμετρος που μπορεί να είναι ακόμη πιο συγκλονιστική από τη νόσο COVID-19. Αυτό που δεν έχει γίνει αντιληπτό από πολλούς είναι ότι η πανδημία δεν είναι ο μόνος κίνδυνος που μπορεί να κοστίσει τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους. Υπάρχουν και άλλες κρίσεις που προκύπτουν μέσα από την πανδημία COVID-19.
«Ξεκινάει, σε περιοχές της δυτικής Αφρικής μια περίοδος επιδημιών που έχουν σχέση για παράδειγμα με την ιλαρά και όπως κάθε χρόνο θα έπρεπε να ξεκινήσουμε μαζικές εμβολιαστικές καμπάνιες. Ωστόσο οι αρχές των κρατών αυτών ενδιαφέρονται για το εάν θα έχουν αναπνευστήρες, μάσκες κτλ σε μια προσπάθεια να επικοινωνήσουν ότι κάνουν κάτι για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ίδια στιγμή σταματούν ή αναστέλλουν τους εμβολιασμούς. Όμως είναι δεδομένο ότι σε βάθος χρόνου θα χαθεί πολύ περισσότερος κόσμος ακριβώς διότι δεν θα έχει πρόσβαση σε αυτά τα εμβόλια ή στα φάρμακα», σημειώνει ο κ. Χρήστου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Απρίλιο του 2020, 24 από τα πλέον φτωχά κράτη στον κόσμο ανέστειλαν τα προγράμματα εμβολιασμών, λόγω COVID-19. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 120 εκατομμύρια άνθρωποι κυρίως παιδιά δεν θα εμβολιαστούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ή θα χάσουν τα προγραμματισμένα εμβόλια.
Σύμφωνα με την τοποθέτηση του επικεφαλής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στον ΟΗΕ, στην υποσαχάρια Αφρική εκτιμάται, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ, ότι το 2020 769.000 άνθρωποι θα χάσουν τη ζωή τους από την ελονοσία και αυτό λόγω του ότι δεν θα έχουν πρόσβαση σε φάρμακα. Πρόκειται για τον διπλάσιο αριθμό από αυτόν που καταγράφτηκε το 2018.
Δεν είναι κάτι πρωτοφανές. Στη Λιβερία και στη Σιέρα Λεόνε μεταξύ 2014 -2016 ο Έμπολα οδήγησε σε μια δραματική αύξηση των θανάτων οι οποίοι ωστόσο συνδέονταν με νοσήματα άλλα από τον Έμπολα, όπως η φυματίωση, ο HIV, η ελονοσία. Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό κατά την πρόσφατη έξαρση του Έμπολα, περισσότερα παιδιά πέθαναν εξαιτίας του μη εμβολιασμού τους για ιλαρά παρά από τον συγκεκριμένο ιό.
- Είδαμε ότι Ευρώπη και Αμερική έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία. Εσείς τώρα για ποιες περιοχές ανησυχείτε;
«Ένας συναγερμός χτυπάει για τη Λατινική Αμερική, στην περιοχή του Αμαζονίου. Εκεί έχουμε μια κυβέρνηση που βρίσκεται σε άρνηση και ιθαγενείς πληθυσμούς που παραμένουν οι πιο παραμελημένοι και αποκλεισμένοι από τα συστήματα υγείας, βλέπουμε δηλαδή πάλι την ανισότητα πως σχετίζεται με την πανδημία...»
- Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει και σε γενοκτονία αυτών των αυτοχθόνων πληθυσμών;
«Πρόκειται για έναν εύλογο συνειρμό, ειδικά γνωρίζοντας την ατζέντα απολυταρχικών ηγετών στην περιοχή και τις προσπάθειες αποψίλωσης του Αμαζονίου. Φυσικά υπάρχουν και οι φαβέλες, όπου η κατάσταση είναι τραγική. Όμως εκεί, στις φαβέλες, η κοινότητα για την οποία συζητούσαμε νωρίτερα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Επίσης πέρα από αυτούς τους πληθυσμούς, μας προβληματίζει η Μέση Ανατολή ενώ δεν περιγράφεται η κατάσταση στους καταυλισμούς στη βόρεια Συρία, όπου η συζήτηση περί αποστάσεων ασφαλείας και πλυσίματος χεριών είναι ανύπαρκτη.
Την ίδια στιγμή, στους καταυλισμούς των ελληνικών νησιών, και συγκεκριμένα στη Λέσβο και τη Σάμο- όπου οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα λειτουργούμε προγράμματα για αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες και μετανάστες- ενώ υπάρχει η ενημέρωση για τα μέτρα πρόληψης, πρακτικά είναι αδύνατο να εφαρμοστούν λόγω συνωστισμού και πολύ κακών συνθηκών διαβίωσης. Αυτομάτως, λοιπόν, εκτίθενται σε πολύ μεγάλο κίνδυνο ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως ηλικιωμένοι και άνθρωποι με χρόνια νοσήματα.
Επίσης, η Αφρική φυσικά μας ανησυχεί πολύ. Όπως και η Υεμένη, όπου δεν υπάρχει τίποτα, το σύστημα υγείας έχει καταρρεύσει και οι συνθήκες για εμάς που βρισκόμαστε στη Βόρεια όσο και στη Νότια Υεμένη είναι εξαιρετικά δύσκολες».
- Φοβάστε ότι θα υπάρξει και δεύτερο κύμα πανδημίας το φθινόπωρο;
«Υπάρχουν τα εξής σενάρια. Το ένα είναι ο ιός να συμπεριφερθεί σαν εποχιακή γρίπη, ένα άλλο είναι να εμφανιστεί πάλι με μια κατιούσα πορεία, όμως τα εθνικά συστήματα υγείας έχουν ήδη φτάσει στα όριά τους και φυσικά δεν αποκλείεται να εμφανιστεί με την ίδια ένταση. Κανείς δεν αποκλείει και το ενδεχόμενο απλά να σβήσει. Όπως και να έχει κανείς δεν μπορεί να μιλήσει με βεβαιότητα.
Τα προβλήματα όμως φάνηκαν και τα ξέρουμε, όπως επίσης γνωρίζουμε ότι η κάθε κρίση και οι επιδημίες είναι διασπαστικές γιατί νιώθεις ότι απειλείσαι, ακόμη και από τον διπλανό σου. Στην Ελλάδα στο πρώτο στάδιο, με το μένουμε στο σπίτι και τη χρήση μάσκας είχαμε επιτυχία. Και η επιτυχία ήταν πως ό,τι κάναμε το κάναμε για τον διπλανό μας και όχι για εμάς. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, είχαμε προσπαθήσει και την περίοδο της οικονομικής κρίσης να περάσουμε ένα μήνυμα αλληλεγγύης σε Ελλάδα και Ισπανία, εάν θυμάστε, με την καμπάνια “Παστίλιες για τον πόνο του άλλου”. Η σημερινή κρίση μπορεί να είναι ακόμη πιο διασπαστική για το σύνολο της κοινωνίας, σε ταξικό επίπεδο και να υπάρξει μια μορφή “κοινωνικής αλληλοεξόντωσης και αυτό θέλει μεγάλη προσοχή γιατί εάν δεν είσαι σήμερα, δεν σημαίνει ότι αύριο δεν θα έρθει η σειρά σου και να στιγματιστείς εσύ ως «απειλή». Και επαναλαμβάνω ότι κανείς δεν θα είναι ασφαλής από τον κορονοϊό εώς ότου όλοι θα είναι ασφαλείς από τον κορονοϊό. Από την πιο φτωχή και εκτοπισμένη οικογένεια έως τον πιο εύπορο πληθυσμό, ο ιός θα συνεχίσει να είναι παγκόσμια απειλή μέχρι τη στιγμή που το εμβόλιο και η όποια θεραπεία θα είναι προσβάσιμη για όλους».