«Ο μυαλωμένος πρέπει να αποφεύγει τον πόλεμο. Αν βρεθεί, όμως, στην ανάγκη να πολεμήσει ωραίο στεφάνι δόξας για την πατρίδα, με τιμή να πέσει» (Ευριπίδης, Τρωάδες).
Χίλια διακόσια εκατό χιλιάδες εξακόσια ενενήντα δυο ονόματα νεκρών των πολέμων της Ελλάδας «πετούν» μέσα σ′ ένα ασπρογάλαζο σύννεφο που σμίλεψε ως ελάχιστο δείγμα ευγνωμοσύνης η τέχνη του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου στον περιβάλλοντα χώρο του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.
Κώστας Βαρώτσος: Ενα μνημείο που γιγαντώνει την αίσθηση της ειρήνης, όχι του πολέμου
«Οταν ο υπουργός με πλησίασε και μου είπε ότι θα ήθελε να κάνει ένα μνημείο για τους πεσόντες, στο μυαλό μου ήρθαν τα ονόματα αυτών των ανθρώπων. Και μέσα μου άρχισαν να πετούν προς τον ουρανό. Ολοι έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε εμείς εδώ», είπε ο Ελληνας γλύπτης στην τελετή αποκαλυπτηρίων του συγκεκριμένου έργου με τίτλο Κιβωτός Εθνικής Μνήμης στους χώρους του ΥΠΕΘΑ και στα χρώματα του σούρουπου.
«Επρεπε να βρω έναν τρόπο να τους δώσω τη δυνατότητα μέσω της τέχνης να έρθουν πιο κοντά στους ζωντανούς. Οπότε η ιδέα που είχα ήταν να δημιουργήσω ένα λαβύρινθο. Εναν λαβύρινθο γεμάτο σιωπή, όπου θα αιωρούνταν αυτά τα ονόματα γύρω από τον επισκέπτη μεταφέροντας την ενέργεια, την μνήμη και την αίσθηση της υπόστασης της σχέσης μεταξύ του θανάτου και της ζωής. Τώρα που το βλέπω τελειωμένο και περπατάω μέσα του έχω την αίσθηση την ιερή. Ξέρετε, η τέχνη κυνηγάει πάντα αυτή την ιερότητα, την υπέρβαση. Μέσα σ′ αυτό το μνημείο αισθάνθηκα μια διάσταση εκκλησίας. Ομως υπάρχει και μια προσπάθεια να δώσω και μια αίσθηση κάθαρσης. Εξερχόμενος κανείς από αυτό το μνημείο θα έπρεπε να αισθάνεται ότι γιγαντώνεται η αίσθηση ειρήνης κι όχι του πολέμου», κατέληξε ο Βαρώτσος ο οποίος δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που κατέστησαν δυνατή την πραγματοποίηση του έργου.
Η Κιβωτός Εθνικής Μνήμης εντάσσεται στο συνολικό έργο «Ανάπλασης του Περιβάλλοντος Χώρου του ΥΠΕΘΑ» αφού, όπως ανέφερε ο εικαστικός δημιουργός, στις 28 Οκτωβρίου 2025 θα εγκαινιαστεί και το δεύτερο έργο που ήδη έχει ξεκινήσει, η ανάπλαση της πρόσοψης, της «επιδερμίδας» του ΓΕΣ, ακριβώς απέναντι - σε διάλογο με την Κιβωτό Εθνικής Μνήμης.
Η «Ανάπλαση του Περιβάλλοντος Χώρου του ΥΠΕΘΑ» περιλαμβάνει ακόμα τη φύτευση δύο αλσυλλίων ελαιών δεξιά και αριστερά του Μνημείου, τη δημιουργία νέας βιοκλιματικής όψης του Υπουργείου, την ανακαίνιση του χώρου υποδοχής των Υπουργών και των εκλεκτών ξένων προσκεκλημένων, την κατασκευή κτιρίου Ηλεκτρονικού Πολέμου και υπόγειου χώρου στάθμευσης στα πρότυπα της Βουλής των Ελλήνων. Σημειώνεται πως το μεγαλύτερο τμήμα του κόστους τους θα καλυφθεί από ιδιωτικές δωρεές.
Νίκος Δένδιας: Η νέα Ελλάδα αξίζει τη θυσία αυτών που τη δημιούργησαν.
«Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία από την προσπάθεια του «έργω ή λόγω» εγκωμίου το οποίο οφείλεται στους πεσόντες υπέρ της Πατρίδας. Η δυσχέρεια συνίσταται στην αδυναμία των λόγων και των έργων των ζώντων να εκφράσουν τον “αγήρων” έπαινον στους νεκρούς. Εικοσιπέντε αιώνες πριν ο Περικλής στον Επιτάφιο αιτιολόγησε τη θυσία των νεκρών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας με το μεγαλείο της Πόλης την οποία δημιούργησαν και την οποία υπερασπίστηκαν. Δεν έχουμε φθάσει ακόμη σε σημείο μεγαλείου. Όμως η νέα Ελλάδα αξίζει τη θυσία αυτών που τη δημιούργησαν. Η πρώην οθωμανική επαρχία με τους αγώνες τους ελευθερώθηκε. Με τους αγώνες τους έγινε σύγχρονο, ευρωπαϊκό δημοκρατικό κράτος», ανέφερε με τη σειρά του ο υπουργός Εθνικής Αμυνας, Νίκος Δένδιας.
Και συνέχισε: «Αποκαλύπτουμε σήμερα το εγκώμιο στους 121.692 νεκρούς των πολέμων της Ελλάδας. Το Μνημείο της ευγνωμοσύνης των Ενόπλων Δυνάμεων στους νεκρούς τους. Πλαισιώνεται από δύο αλσύλλια με 25 και 28 ελιές, συμβολισμός που παραπέμπει στην 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου. Άλλα 400 δέντρα φυτεύθηκαν στο άλσος του Υπουργείου. Αυτά συμβολίζουν τα 400 χρόνια του οθωμανικού ζυγού. Κι έχουμε μπροστά μας πιστεύω ένα λαμπρό έργο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Ένα διαυγές εγκώμιο. Δημιουργημένο από το ταλέντο του κορυφαίου γλύπτη Κώστα Βαρώτσου, που τύχη αγαθή τον έφερε σε επαφή με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ο Γενικός Γραμματέας Αντώνης Οικονόμου. Το Μνημείο αυτό έχει μια επιπλέον μοναδικότητα. Συνδέει, για πρώτη φορά, τις Ένοπλες Δυνάμεις με τη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Αγκαλιάζουν έτσι οι Ένοπλες Δυνάμεις για πρώτη φορά μια μοντέρνα αντίληψη μνημειακής έκφρασης. Ενσωματώνουν στη μακρά παράδοσή τους, τη Σύγχρονη Τέχνη και τις εκφραστικές της δυνατότητες. Δημιουργείται μια σύζευξη ισχυρή και διαυγής ανάμεσα στην παράδοση και στην πρόοδο. Δηλαδή ανάμεσα στο χθες και το αύριο. Ένα μείγμα που ανταποκρίνεται σε ό,τι επιχειρείται να επιτευχθεί εδώ, με την «Ατζέντα 2030». Ένα άνοιγμα στο καινούργιο, το καινοτόμο. Έχω πει επανειλημμένα ότι η πρόοδος και η συντήρηση δεν αντιτίθενται. Είναι οι δύο όψεις του νομίσματος του Ελληνισμού. Επιβάλλεται να συνυπάρχει η Παράδοση με το Νέο. Δημιουργείται λοιπόν μια νέα για την παράδοση καινοτόμος αντίληψη. Μια σύγχρονη Κιβωτός της Εθνικής Μνήμης, με διαύγεια, με σεμνότητα, με ανάταση, με φως, χωρίς περιττές μεγαλαυχίες. Θα ενταχθεί, ως κεντρικό σημείο αναφοράς σε μια συνολική αναμόρφωση του συγκροτήματος του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Ένα μικρό τμήμα αυτής της προσέγγισης βλέπετε στο κεντρικό τμήμα του κτιρίου.
Η μεταρρύθμιση «2030» αποκτά έτσι χάρη στη γενναιοδωρία του Ευάγγελου Μυτιληναίου, μνημειακή και αρχιτεκτονική έκφραση. Το σύνολο της παρέμβασης θα ολοκληρωθεί έως τις 28 Οκτωβρίου του 2025.
Επιστρέφω όμως στην Κιβωτό που αποκαλύπτουμε σήμερα. Ως έργο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, η Κιβωτός ενδεικνύει πώς η θυσία οδηγεί τις ψυχές από το έδαφος της Ελλάδας στον ουρανό της Πατρίδας μας. Φιλοδοξεί να συνιστά το διαχρονικό προσκλητήριο τους, ως διαρκώς παρόντων και ζώντων στην εθνική μνήμη. Διότι είναι διαχρονικά παρών και διαχρονικά ζων όποιος πότισε με το αίμα του το δέντρο της ελληνικής ελευθερίας. Η Κιβωτός Εθνικής Μνήμης συνιστά διαυγές στοιχείο της ανάτασης των ψυχών και της αλήθειας του Ελληνισμού. Γιατί αλήθεια στην ελληνική γλώσσα είναι η άρνηση της λήθης, της λησμονιάς. Δηλαδή η διατήρηση της μνήμης. Αυτή η διατήρηση της μνήμης των νεκρών στις ψυχές των ζώντων συνιστά τη μόνη δυνατή αιωνιότητα για τον άνθρωπο. Κι επιδιώκουμε με την Κιβωτό, τη διαιώνιση της μνήμης των νεκρών μας. Όχι μόνο μνημειακά. Αλλά κυρίως ως ζώσας και κινητροδοτούσας δύναμης για το αύριο της χώρας. Επιδιώκουμε, με τις δυνατότητες της σύγχρονης τέχνης, την ενσωμάτωση του παραδείγματος της αυτοθυσίας στο εθνικό μας αφήγημα. Ιδίως στο αφήγημα της νέας γενιάς των Ελλήνων. Η ανθρώπινη ζωή, η ύπαρξη του ανθρώπου, υπερβαίνει το βιολογικό τέλος και αποκτά έννοια και σημασία εφόσον καταστεί στοιχείο διαχρονικής συλλογικής ταυτότητας. Κι η συλλογική ταυτότητα έχει ισχυρά στοιχεία που την καθιστούν διακριτή. Αλλιώς δεν μπορεί να μοχλεύσει αφοσίωση, πόσο μάλλον θυσία. Τα ταυτοτικά στοιχεία της νέας Ελλάδας είναι γνωστά: Πατρίδα - Γλώσσα - Παραδόσεις - Θρησκεία -Οικογένεια. Αυτά είναι. Αυτοί είμαστε. Υπέρ αυτών η θυσία. Και δι’ αυτών η αθανασία.
Η νέα Ελλάδα αναγεννήθηκε με αγώνες και η ύπαρξη του νέου Ελληνισμού σφυρηλατήθηκε με το αίμα των Ελλήνων που τιμάμε σήμερα. Κι η μνήμη τους ζει εσαεί στις καρδιές όλων των πραγματικών Ελλήνων, των θεματοφυλάκων των εθνικών παραδόσεων. Εν πλήρει επίγνωση της προσωπικής μου ανεπάρκειας, κλείνω δανειζόμενος τα λόγια του Στρατηγού Κωνσταντίνου Νίδερ από την Ημερήσια Διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού την 20η Μαΐου 1919:
«Τελευτών, αποκαλύπτομαι νοερώς και ευλαβές κλίνω το γόνυ προ των αγνώστων ταφών των [εν Μεσημβρινή Ρωσία] πεσόντων ενδόξων νεκρών μας, ων το τίμιον και πολύτιμον αίμα επότισε δαψιλώς το δένδρον της ελληνικής Ελευθερίας και συνέπηξε το οικοδόμημα της Μείζονος Ελλάδος.
Αιωνία ευγνωμοσύνη εις τους πεσόντας!»
Κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων έλαβε δρώμενο της Σοφίας Σπυράτου, με αφηγητή της εκδήλωσης τον Αλέξη Κωστάλα.
Παρουσίες
Παρευρέθησαν ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Νικήτας Κακλαμάνης, ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, οι πρώην Πρωθυπουργοί Κώστας Καραμανλής, Αντώνης Σαμαράς και Παναγιώτης Πικραμμένος, ο Πρόεδρος του κόμματος «ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ» Βασίλης Στίγκας, η Υπουργός Τουρισμού Όλγα Κεφαλογιάννη, ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Γιάννης Κεφαλογιάννης, η Αναπληρώτρια Υπουργός Υγείας Ειρήνη Αγαπηδάκη, ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Θανάσης Δαβάκης, ο Υφυπουργός Εξωτερικών Τάσος Χατζηβασιλείου, ο Υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη Γιάννης Λαμπρόπουλος, ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης Γιάννης Μπούγας, ο Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Διονύσης Σταμενίτης, ο Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Γιώργος Μυλωνάκης, ο Βουλευτής Μιχάλης Κατρίνης ως εκπρόσωπος του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ – Κινήματος Αλλαγής Νίκου Ανδρουλάκη, ο Αντιπρόεδρος της Βουλής Αθανάσιος Μπούρας, ο Βουλευτής Συμεών Κεδίκογλου ως εκπρόσωπος του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτη Φάμελλου, Βουλευτές του Ελληνικού Κοινοβουλίου, οι πρώην Υπουργοί Εθνικής Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος και Ευάγγελος Αποστολάκης, Ευρωβουλευτές και ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας Αντώνιος Οικονόμου.
Στην τελετή έλαβαν, επίσης, μέρος η Πρόεδρος του Αρείου Πάγου Ιωάννα Κλάπα, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Μιχάλης Πικραμένος, η Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Σωτηρία Ντούνη, ο Γενικός Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Σταμάτης Πουλής, ο Πρόεδρος της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων Χριστόφορος Σεβαστίδης, ο Πρόεδρος της Ένωσης Δικαστικών Λειτουργών Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Στρατιωτικός Δικαστής Γ’ Ευαγγελία Γάκη.
Βίντεο με αποσπάσματα της τελετής (Κώστας Μαυραγάνης)
Παρέστησαν ακόμα ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Δημήτριος Χούπης, ο Αρχηγός ΓΕΣ Αντιστράτηγος Γεώργιος Κωστίδης, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Δημήτριος – Ελευθέριος Κατάρας ΠΝ και ο Αρχηγός ΓΕΑ Αντιπτέραρχος (Ι) Δημοσθένης Γρηγοριάδης, ο Αρχηγός της Ελληνικής Αστυνομίας Αντιστράτηγος Δημήτριος Μάλλιος, Επίτιμοι Αρχηγοί και Ανώτατοι και Ανώτεροι Αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων και σπουδαστές των παραγωγικών σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων.
Παρόντες ήταν τέλος εκπρόσωποι της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Θεσπιών κ. κ. Παύλος ως εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, οι Μητροπολίτες Κηφισίας, Αμαρουσίου, Ωρωπού και Μαραθώνος κ.κ. Κύριλλος, Περιστερίου κ.κ. Γρηγόριος, Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως κ.κ. Αθηναγόρας, Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ.κ. Δανιήλ, Νέας Ιωνίας, Φιλαδέλφειας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος κ.κ. Γαβριήλ, Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης κ.κ. Εφραίμ, ο Καθολικός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ.κ. Θεόδωρος, εκπρόσωποι ξενών διπλωματικών αρχών διαπιστευμένων στην Ελλάδα και Ακόλουθοι Άμυνας, δωρητές των Ενόπλων Δυνάμεων, εκπρόσωποι φορέων και λοιποί προσκεκλημένοι.