Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη: το φάντασμα του εθνικισμού. Όλο και περισσότερα εθνικιστικά κόμματα ενδυναμώνονται σε ευρωπαϊκό, αλλά και διεθνές επίπεδο, ιδιαίτερα ανάμεσα στη νεολαία. Τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα λαμβάνουν στη συνείδηση των πολιτών έναν όλο και περισσότερο εθνικό χαρακτήρα. Το ίδιο ισχύει και για τα οικονομικά προβλήματα. Στη χώρα μας, με νωπή ακόμη την οργή για τον θάνατο του Κατσίφα, οι πρόσφατες καταλήψεις για εθνικά θέματα όχι μόνο έχουν αναστατώσει πολλούς αλλά έχουν πυροδοτήσει και συγκρούσεις.
Στο 2ο Γυμνάσιο Αγρινίου συνελήφθησαν την Παρασκευή (30/11) δύο μαθητές μαζί με τους γονείς τους, για υποκίνηση διήμερης κατάληψης και παραμέληση εποπτείας ανηλίκων, αντίστοιχα. Έκκληση στα μαθητικά συμβούλια, τους εκπαιδευτικούς και τους συλλόγους γονέων να απομονώσουν τις «φασιστικές κραυγές», απηύθυνε ο υπουργός Παιδείας, ενώ ανακοίνωση της Α’ ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης, δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του ραδιοφώνου του ΚΚΕ, δήλωνε ότι «το τσάκισμα του φασισμού είναι υπόθεση του εργατικού – λαϊκού κινήματος» και ότι «η ΕΛΜΕ θα στηρίξει με όλα τα μέσα και θα καλύψει όλες τις ενέργειες συναδέλφων στα σχολεία τους ενάντια στο φασισμό και τον εθνικισμό». Μαθητές δηλώνουν ότι τους απειλούν μέλη της ΚΝΕ να σταματήσουν τις καταλήψεις, χωρίς να αποκλείονται περιπτώσεις αμοιβαίου ξυλοδαρμού, ενώ γνωρίζω ένα Γυμνάσιο στην Καλλιθέα όπου ομάδα αναρχικών «έσπασε» μαθητική κατάληψη και φεύγοντας, πήρε την ελληνική σημαία που κρατούσαν οι μαθητές στα χέρια τους.
Ας μπούμε στο θέμα: η ταύτιση Αριστεράς και προοδευτισμού στη χώρα μας, αποτέλεσμα της ρητορικής που κυριάρχησε κατά τη Μεταπολίτευση, έχει αρχίσει να διαρρηγνύεται. Η απογοήτευση από τα παραδοσιακά κόμματα της Δεξιάς πλέον συνδυάζεται με εξίσου μαζική απογοήτευση για τις διάφορες εκδοχές της Αριστεράς. Είτε πρόκειται για το παραδοσιακό Κομουνιστικό Κόμμα είτε για τις διάφορες σοσιαλδημοκρατικές ή αναρχικές τάσεις, είναι γεγονός ότι η Αριστερά τείνει να μετατραπεί σε μια συντηρητική και απεργοσπαστική δύναμη, που καταστέλλει τις λαϊκές κινητοποιήσεις όταν αυτές δεν έχουν τη δική της έγκριση, ενώ στιγματίζει δημόσια ως «επικίνδυνη» σχεδόν κάθε διατύπωση που ξεφεύγει από την πολιτική ορθότητα. Είναι συχνή πια η μομφή ότι κάποιος (δεδηλωμένος Αριστερός) «είναι πιο Δεξιός και από τους Δεξιούς». Από την άλλη, η έννοια του φασισμού υφίσταται τέτοια κατάχρηση στην κοινή γλώσσα, ώστε ο μέσος πολίτης αγνοεί την ακριβή της σημασία (αν υπάρχει τέτοια), ειδικά από τη στιγμή που δεν έχει σαφή γνώση των σύγχρονων πολιτικών ιδεολογιών ούτε της ιστορίας τους και χρησιμοποιεί κατά βούληση τους όρους «Νεοφιλελευθερισμός», «Αριστερά», «Κομουνισμός» και «Φασισμός», με κύριο αποτέλεσμα να τους ευτελίζει. Όσο για τους επιφανείς διανοούμενους, κάθε φορά που η πραγματικότητα δείχνει να ξεφεύγει από την εμπειρία περασμένων δεκαετιών και γίνεται γεωπολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά συνθετότερη, έκπληκτοι αναρωτιούνται τι φταίει που η πραγματικότητα δε συμφωνεί με τις ιδεολογικές εμμονές που αναπαράγονται στα σκονισμένα τους βιβλία.
Παράλληλα, μαζί με την αποσύνδεση Αριστεράς και προοδευτισμού, αμφισβήτηση δέχεται η (μεταπολιτευτική) ταύτιση της αφοσίωσης στο έθνος με τον σωβινισμό. Μάλιστα, η συγκεκριμένη ταύτιση μπορεί να γυρίσει εναντίον όσων τη χρησιμοποιούν, ωθώντας τους πολίτες σε συνειδητή στράτευση με ακροδεξιές δυνάμεις. Τότε ενδέχεται ο αντιμνημονιακός λόγος, να μετατραπεί από κριτική στο διεθνές κεφάλαιο, σε διαμάχη ανάμεσα σε λαούς και έθνη και η «πάλη των τάξεων» να γίνει «σύγκρουση πολιτισμών». Μήπως η ραγδαία άνοδος ακραίων κομμάτων και ιδεολογιών στη χώρα μας μαρτυρεί ότι μια τέτοια στροφή έχει ήδη αρχίσει;
Ο αντιφασίστας Carlo Roselli κατηγορούσε κάποτε το σοσιαλιστικό κόμμα ότι παραμερίζοντας την ιδέα του έθνους ως αστικό μύθευμα, απομάκρυνε από τον σοσιαλισμό μεγάλο τμήμα της ιταλικής νεολαίας, το οποίο ήταν στη συνέχεια ευάλωτο στον εθνικισμό του Mussolini. Με τη σειρά του ο Giddens επεσήμανε ότι η (ορθόδοξη) μαρξιστική σκέψη αδυνατεί να εκφράσει την οικολογία, το έθνος και τον φεμινισμό, αξίες που στον εικοστό αιώνα απέκτησαν μεγάλο κύρος.
Ένα νέο εθνικιστικό κίνημα γεννιέται. Είναι άγνωστο αν πρόκειται για μια δημοκρατική τάση μεταρρυθμίσεων ή για καθαρή αναβίωση της Ακροδεξιάς. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: αν επιμένουμε στη μεταπολιτευτική ταύτιση της εθνολατρίας με τον φασισμό, ο μόνος που θα βγει στο τέλος κερδισμένος θα είναι ο φασισμός.