Μεγάλες ελπίδες για τα εμβόλια κατά του κορονοϊού και άλλα μελλοντικά κρύβει στον φλοιό του ένα «θαυματουργό» δέντρο στη Χιλή, το οποίο έχει μπει στο μικροσκόπιο δασοκόμων και λοιπών επιστημόνων.
Το δέντρο Quillay ή Soapbark, επιστημονικά γνωστό ως Quillaja saponaria, είναι ένα σπάνιο αειθαλές φυτό που προέρχεται από τη Χιλή και έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από τους ιθαγενείς Μαπούτσε για την παρασκευή σαπουνιού και φαρμάκων.
Τα τελευταία χρόνια, έχει χρησιμοποιηθεί επίσης για τη δημιουργία ενός εξαιρετικά επιτυχημένου εμβολίου κατά του έρπητα ζωστήρα αλλά και του πρώτου εμβολίου ελονοσίας στον κόσμο.
Τώρα, δύο χημικές ουσίες που βρίσκονται στο φλοιό των κλαδιών του δέντρου, το οποίο ανθεί στα δάση της Χιλής, χρησιμοποιούνται στο εμβόλιο κατά του κορονοϊού, που αναπτύχθηκε από την φαρμακοβιομηχανία Novavax. Αυτές οι χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ανοσοενισχυτικού, μια ουσία που ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Τα επόμενα δύο χρόνια, η Novavax, με έδρα το Μέριλαντ των ΗΠΑ, σχεδιάζει να παράγει δισεκατομμύρια δόσεις του εμβολίου, κυρίως για χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, κάτι που θα την καθιστούσε έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές εμβολίων COVID-19 παγκοσμίως.
Χωρίς αξιόπιστα στοιχεία για το πόσα υγιή δέντρα αυτού του είδους έχουν απομείνει στη Χιλή, ειδικοί και αξιωματούχοι της βιομηχανίας διχάζονται για το πόσο γρήγορα θα εξαντληθεί η προσφορά, που καλύπτεται επί του παρόντος μόνο από τα παλαιότερα κλαδεμένα δέντρα, λόγω της αυξανόμενης ζήτησης.
Αλλά σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι οι βιομηχανίες που βασίζονται στα εκχυλίσματα του quillay κάποια στιγμή θα πρέπει να στραφούν σε δέντρα του είδους που καλλιεργούνται σε φυτείες ή σε εναλλακτικές λύσεις που καλλιεργούνται στο εργαστήριο.
Μια ανάλυση του Reuters για τα δεδομένα εξαγωγής δείχνει ότι η προσφορά από παλαιότερα δέντρα υφίσταται αυξανόμενη πίεση. Οι εξαγωγές προϊόντων quillay υπερτριπλασιάστηκαν σε περισσότερους από 3.600 τόνους ετησίως τη δεκαετία πριν από την πανδημία.
Οι παραγωγοί πρέπει να εργαστούν άμεσα για την παραγωγή προϊόντων quillay από νεότερα δέντρα, που καλλιεργούνται σε φυτείες.
Η εταιρεία Desert King International, η οποία διαχειρίζεται μια φυτεία στην Καζαμπλάνκα, είναι ο μοναδικός προμηθευτής εκχυλισμάτων quillay της Novavax και ο μεγαλύτερος με διαφορά εξαγωγέας quillay της Χιλής.
Ο διευθυντής της εταιρείας στη Χιλή, Αντρες Γκονζάλεζ, δήλωσε στο Reuters ότι πρόκειται να παράγει αρκετά εκχυλίσματα quillay από παλαιότερα δέντρα για να δημιουργηθούν έως και 4,4 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων το 2022.
Με νέες προμήθειες από ιδιόκτητα δέντρα, έχουν αρκετή πρώτη ύλη για να καλύψουν τη ζήτηση για το υπόλοιπο του τρέχοντος έτους και μέρος του επόμενου. Η εταιρεία έχει κατασκευάσει ένα νέο εργοστάσιο παραγωγής και έχει πλέον την ικανότητα να προμηθεύει άλλες ενδιαφερόμενες φαρμακευτικές εταιρείες - όλα αυτά χωρίς να βλάπτει τα δάση.
Ωστόσο, κάποια στιγμή αυτά τα αυτοφυή δάση θα τελειώσουν. Για αυτό και εργάζονται εντατικά για την δημιουργία παραγωγικών φυτειών.
Ενας σχετικά μικρός όγκος εκχυλίσματος quillay απαιτείται για την παραγωγή εμβολίων - μόλις κάτω από ένα χιλιοστόγραμμο (mg) ανά δόση - αλλά η προσφορά δοκιμάζεται έντονα από τη ζήτηση και από άλλες βιομηχανίες. Τα προϊόντα quillay χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα, ως φυσικό πρόσθετο στις ζωοτροφές, ως παρασιτοκτόνο και ως παράγοντας για τη μείωση της ρύπανσης στα ορυχεία, μεταξύ άλλων.
Μεμονωμένα δέντρα quillay συναντώνται κι εκτός Χιλής, αλλά η Χιλή είναι η μόνη χώρα όπου το ώριμο quillay συλλέγεται από τα δάση σε μεγάλες ποσότητες.
Ενα δυσεύρετο συστατικό
Το πρόσθετο του Novavax, γνωστό ως Matrix-M, περιέχει δύο βασικά μόρια σαπωνίνης. Ενα από αυτά, που ονομάζεται QS-21, είναι πιο δύσκολο να εξασφαλιστεί, επειδή βρίσκεται κυρίως σε δέντρα ηλικίας τουλάχιστον 10 ετών.
Μεταξύ των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών, μόνο η GlaxoSmithKline (GSK) και η Novavax έχουν ποντάρει σε μεγάλο βαθμό στο QS-21, ένα σχετικά νέο φαρμακευτικό συστατικό.
Το εξαιρετικά επιτυχημένο εμβόλιο Shingrix της GSK κατά του έρπητα ζωστήρα και αρκετά άλλα πολλά υποσχόμενα πειραματικά εμβόλια περιέχουν QS-21.
Το πρόσθετο με βάση το quillay που χρησιμοποιείται στο Shingrix είναι επίσης συστατικό του Mosquirix, του πρώτου εμβολίου ελονοσίας στον κόσμο. Παρά τη χαμηλή αποτελεσματικότητά του, εγκρίθηκε από τις ευρωπαϊκές ρυθμιστικές αρχές το 2015 και συστήθηκε από τον ΠΟΥ για πιλοτική χρήση το 2016 λόγω σοβαρής ανάγκης.
Κανένας άλλος κατασκευαστής εμβολίων COVID-19 δεν βασίζεται σε εκχυλίσματα του φλοιού από τα quillay. Ορισμένοι παρασκευαστές φαρμάκων αναπτύσσουν συνθετικές εναλλακτικές λύσεις, αλλά αυτές ίσως να χρειαστούν χρόνια μέχρι να λάβουν έγκριση.
Η αλλαγή των συστατικών σε οποιοδήποτε υπάρχον εμβόλιο απαιτεί νέες κλινικές μελέτες για να αποδειχθεί ότι το προϊόν είναι ασφαλές και αποτελεσματικό.
Ο επιχειρηματίας Γκαστόν Σαλίνας, υποστηρίζει ότι η νεοσύστατη εταιρεία του, Botanical Solution, στην Καλιφόρνια μπορεί ήδη να παράγει QS-21 από ιστούς quillay, ξεκινώντας από σπόρους στο εργαστήριο, και έχει ως στόχο να παράγει τελικά τη χημική ουσία σε μεγάλη κλίμακα για την προμήθεια φαρμακευτικών εταιρειών.
Με το μάτι στο μέλλον
Η Desert King έχει το βλέμμα της στα μελλοντικά εμβόλια, μερικά από τα οποία βρίσκονται ήδη στα σκαριά.
Στις αρχές του 2020, για παράδειγμα, η GSK έδωσε ειδική άδεια στο Ινστιτούτο Ιατρικών Ερευνών του Μπιλ και της Μελίντα Γκέιτς για ένα πειραματικό εμβόλιο κατά της φυματίωσης, που περιέχει πρόσθετο που βασίζεται στο QS-21. Το εν λόγω εμβόλιο έδειξε πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα σε μια δοκιμή μεσαίου σταδίου.
Τον περασμένο Απρίλιο, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ανακοίνωσαν ότι ένα νέο εμβόλιο για την ελονοσία, που περιέχει το πρόσθετο Matrix-M της Novavax, φαίνεται να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό σε μια δοκιμή που περιελάμβανε 450 παιδιά στη Μπουρκίνα Φάσο.
Ο Γκουστάβο Κρουζ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Χιλής, είπε ότι γενικά εμπιστεύεται τους παραγωγούς quillay για τη διαχείριση της προσφοράς και της ζήτησης. Ανησυχεί περισσότερο για άλλες απειλές - συγκεκριμένα την ξηρασία και τις πυρκαγιές.
«Τα δέντρα αναγεννώνται τελικά», επισήμανε, «αλλά έρχεται μια στιγμή που δεν το κάνουν πια».