Νέες εξελίξεις ”χτυπούν την πόρτα μας” στο θέμα του αγωγού East Med, αφού η IGI Poseidon, (Υποθαλάσσια Διασύνδεση Φυσικού Αερίου μεταξύ Ελλάδας – Ιταλίας – Poseidon SA) επέλεξε τους εργολάβους που θα αναλάβουν τη Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων (ΜΠΚΕ) για τα θαλάσσια και χερσαία τμήματα του αγωγού East Med.
Η υπεύθυνη εταιρεία για αυτό είναι η ASPROFOS Engineering AE, η οποία στις 22/04 απέστειλε επιστολή στα γραφεία της Greenpeace στην Αθήνα και ζήτησε από την οργάνωση να βοηθήσει στη συλλογή στοιχείων, στο πλαίσιο εκπόνησης του προκαταρκτικού προσδιορισμού περιβαλλοντικών απαιτήσεων για το ελληνικό υποθαλάσσιο τμήμα του αγωγού East Med.
Η ASPROFOS Engineering AE είναι θυγατρική των ΕΛΠΕ, που κατέχουν (μέσω της ΔΕΠΑ) το 17,5% της IGI Poseidon, στην κυριότητα της οποίας ανήκει ο αγωγός (το υπόλοιπο 50% της ΙGI Poseidon ανήκει στην εταιρεία EDF Edison και το υπόλοιπο 32,5% στο ελληνικό δημόσιο, πάλι μέσω της ΔΕΠΑ).
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της, η ASPROFOS AΕ έχει αναλάβει όλη τη διαδικασία εκπόνησης των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου εντός της ελληνικής επικράτειας και η διάρκειά της αναμένεται να κρατήσει 24 μήνες,
Πριν όμως αξιολογήσουμε τις επιπτώσεις ενός τόσο μεγάλου έργου, αποκλειστικά στη “στενή” λωρίδα βυθού που θα εγκατασταθεί, οφείλουμε να θέσουμε επί τάπητος κάποιους βασικούς προβληματισμούς.
Ήδη, μόνο το πολύ μεγάλο εκτιμώμενο κόστος (άνω των 7 δισ. ευρώ) του έργου κάνει ηλίου φαεινότερο το μέγεθος της απόφασης που έχουμε μπροστά μας.
Ωστόσο, για την ελληνική κυβέρνηση (παρά την αμφισημία που προκαλούν δηλώσεις κορυφαίων στελεχών της) φαίνεται ότι η απόφαση έχει ήδη ληφθεί, ακόμα και αν αντίκειται στις δηλώσεις του ίδιου του πρωθυπουργού, που αναγνώρισε την κλιματική κρίση ως “τη μεγάλη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας” και τη μετάβαση σε μία οικονομία μηδενικών εκπομπών άνθρακα ως συζήτηση που άπτεται άμεσα της ποιότητας ζωής των Ελλήνων.
Ποιος είναι ο αγωγός και γιατί προχωράει
Ο East Μed προτάθηκε για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση για συγχρηματοδότηση το 2013, με στόχο τη μεταφορά τεράστιας ποσότητας ορυκτού αερίου από την ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη.
Το έργο θα ξεκινάει από τη λεκάνη της Λεβαντίνης, στα ύδατα μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου, και θα ταξιδέψει 1.300 χλμ. υποβρύχια, σταματώντας πρώτα στην Κύπρο και μετά στην Ελλάδα. Αφού φτάσει στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο East Med θα συνεχίσει βόρεια για 600 χιλιόμετρα και θα συνδεθεί με επιπλέον αγωγούς μεταφοράς στην Ιταλία ώστε το ορυκτό αέριο να διοχετευτεί στις χώρες της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Το μεγαλεπήβολο και κοστοβόρο έργο φαίνεται να έχει κι άλλη μία διάσταση, αφού απ’ όσο γίνεται κατανοητό εξυπηρετεί κυβερνήσεις και εταιρείες για διάφορους λόγους. Με τον East Med, η Κυπριακή Δημοκρατία ενισχύει τις θέσεις της για την εξασφάλιση της κυπριακής ΑΟΖ, ενώ η Ελλάδα μέσα από τη σύναψη συμμαχίας με το Ισραήλ και την Κύπρο (και ενδεχομένως της επιπρόσθετης γραμμής-σύνδεσης του East Med με την Αίγυπτο) και τη στήριξη ΕΕ και ΗΠΑ απαντά στις προκλήσεις Τουρκίας και Λιβύης που οριοθετούν μονομερώς τα θαλάσσια σύνορά τους.
Την ίδια στιγμή, μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες ορυκτών καυσίμων στον κόσμο, με στόχο την εταιρική τους κερδοφορία, είτε έχουν βρει, είτε αναζητούν, ορυκτό αέριο στη θάλασσα του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας. Σε αυτές κεντρικό ρόλο έχουν η γαλλική Total, οι αμερικανικές Chevron και Exxon, η ιταλική Eni, η άγγλο-ολλανδική Shell και η άγγλο-ισραηλινή Energean.
Ο συγκεκριμένος αγωγός υπολογίζεται ότι θα είναι ο βαθύτερος και μακρύτερος υποθαλάσσιος αγωγός στον κόσμο. Η τελική επενδυτική απόφαση για το αν θα κατασκευαστεί το έργο αναμένεται εντός του 2021. Αν αυτό συμβεί, τότε η μεταφορά ορυκτού αερίου (11 δισ. κυβικά μέτρα ανά έτος, bcm/a, στην πρώτη φάση, με δυνατότητα αύξησης στα 20) μέσω East Med θα ξεκινήσει το 2025.
Είναι προφανές ότι οι κυβερνήσεις των χωρών από τις οποίες θα διέλθει δυνητικά ο East Med υποστηρίζουν την υλοποίηση του έργου. Τον Ιανουάριο του 2020 Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ υπέγραψαν διακρατική συμφωνία επιβεβαιώνοντας τις προθέσεις τους.
Το έργο υποστηρίζουν σθεναρά και οι ΗΠΑ, καθώς εξυπηρετεί την ενεργειακή και πολιτική στρατηγική τους στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η ΕΕ αποτελεί έναν ακόμα ένθερμο υποστηρικτή του East Med. Από το 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμπεριέλαβε τον αγωγό στον κατάλογο με τα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI), εξασφαλίζοντας προνομιακή μεταχείριση για το έργο και πρόσβαση στις επιδοτήσεις της ΕΕ.
Μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει παράσχει 36 εκατομμύρια ευρώ (1, 2) από κεφάλαια φορολογουμένων πολιτών της ΕΕ για τον East Med - ήτοι το ήμισυ των πόρων που χρειάζονται για τον σχεδιασμό του έργου.
Η επισφράγιση του αγωγού ως έργο Κοινού Ενδιαφέροντος εργαλειοποιείται κατά το δοκούν από τις εν λόγω κυβερνήσεις και τις εταιρείες που συμμετέχουν σε αυτό προκειμένου να δικαιολογήσουν το κόστος του, τη σημασία του αγωγού ως εναλλακτικού τροφοδότη ορυκτού αερίου για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ και του ορυκτού αερίου ως καυσίμου “μετάβασης” προς την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050.
Ο αγωγός αGASέ με κρίσεις
Σήμερα, η ΕΕ διαθέτει αρκετό ορυκτό αέριο για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες. Σύμφωνα με μοντέλα συμβατά με τη Συμφωνία του Παρισιού, η χρήση ορυκτού αερίου θα πρέπει να σταματήσει στην Ευρώπη έως το 2035 προκειμένου να αντιμετωπιστεί έγκαιρα η κλιματική κρίση.
Είναι φανερό λοιπόν ότι οι χώρες της ΕΕ δεν χρειάζονται ορυκτό αέριο από την ανατολική Μεσόγειο. Το αέριο για το οποίο ανταγωνίζονται η Ελλάδα, η Τουρκία, η Κύπρος και η ΕΕ θα παράγει τεράστια ποσότητα αερίων του θερμοκηπίου, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τη μετάβαση της Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας σε μία πράσινη και κλιματικά ουδέτερη οικονομία.
Εάν ο αγωγός λειτουργούσε σε πλήρη χωρητικότητα έως το 2050, η καύση του ορυκτού αερίου που μεταφέρει θα μπορούσε να παράγει περισσότερες εκπομπες CO2 από τις συνολικές ετήσιες εκπομπές της Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας μαζί.
Για έναν αδρανή ενεργειακό πόρο όπως το ορυκτό αέριο λοιπόν είναι κρίσιμο να μειωθούν αμέσως οι εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο.
Ο πιο ξεκάθαρος τρόπος για να επιτευχθεί αποκλιμάκωση είναι να συνειδητοποιήσουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το αέριο για το οποίο ανταγωνίζονται και να δεσμευτούν άμεσα να σταματήσουν τις εξορύξεις.
Ταυτόχρονα, η ΕΕ θα πρέπει να αποσύρει την υποστήριξη για τον αγωγό East Med και να αλλάξει τη νομοθεσία της ώστε να εξασφαλίσει ότι άλλοι αγωγοί ορυκτού αερίου δεν θα λάβουν παρόμοιες χρηματοδοτήσεις για έναν πόρο που είναι στη δύση του.
Πολλοί κερδίζουν από τον EastMed, η Energean όμως πρώτη
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Global Witness, η Energean είναι, αυτή τη στιγμή, η μόνη εταιρεία που έχει υπογράψει Δήλωση Προθέσεων για τη μεταφορά ορυκτού αερίου μέσω του EastMed.
Παρόλο που τα 2bcm/a συνιστούν ένα μικρό ποσοστό της δυναμικής του αγωγού, αυτή η Δήλωση Προθέσεων έχει μεγάλη σημασία καθώς το έργο αποκτά εμπορική αξία, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την περαιτέρω εξασφάλιση χρηματοδότησης και γενικότερα ωρίμανσής του.
Ταυτόχρονα, αυτή η δήλωση ενισχύει τη θέση της Energean στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Η εταιρεία δημιουργήθηκε το 2007 και πλέον κατέχει δικαιώματα έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων σε Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Αίγυπτο, Κροατία, Ιταλία και Μεγάλη Βρετανία.
Βέβαια, η κορωνίδα όλων είναι οι δραστηριότητές της στο Ισραήλ, όπου κατέχει το δικαίωμα έρευνας και εξόρυξης σε 11 οικόπεδα, τα οποία υπολογίζεται ότι έχουν αποθέματα πάνω από 140 bcm ορυκτού αερίου (Global Witness, 2021). Η Energean δεν έχει ακόμα ξεκινήσει την εξόρυξη στην περιοχή, κάτι που αναμένεται να συμβεί εντός του 2021.
Παράλληλα, η Energean ισχυροποιεί τη θέση της και στην Ελλάδα, καθώς η διαφαινόμενη αποχώρηση της Repsol την καθιστά μοναδική κάτοχο των δικαιωμάτων για έρευνα και εξόρυξη στα οικόπεδα των Ιωαννίνων και της Αιτωλοακαρνανίας, ενώ απέκτησε τα δικαιώματα της Total για το οικόπεδο 2 δυτικά της Κέρκυρας, γεγονός που ανεβάζει το ποσοστό συμμετοχής της εκεί στο 75%.
Το παράλογο είναι ότι ενώ η εταιρεία κάνει επιθετικά βήματα που ενισχύουν το χαρτοφυλάκιό της στην ευρύτερη περιοχή, εξασφαλίζοντας παράλληλα γενναία δανειοδότηση για τα σχέδιά της ύψους 4,7 δισ. δολαρίων*, στην Ελλάδα ζήτησε και έλαβε χρηματική βοήθεια από το ελληνικό δημόσιο για τις δραστηριότητές της στον Πρίνο Καβάλας, λόγω της πανδημίας και της δυσκολίας της να έχει πρόσβαση σε χρηματοδότηση από την αγορά. Την ίδια περίοδο, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενέργειας εξέδωσε δελτίο Τύπου μέσω του οποίου ενημερώνει την κοινή γνώμη ότι η Energean ξεκίνησε πρόγραμμα εθελούσιας εξόδου για τους εργαζόμενους στον Πρίνο.
Ο νέος κόσμος δεν θα χτιστεί με τα υλικά του παλιού
Την ώρα που η ανατολική Μεσόγειος μετατρέπεται σταδιακά σε μία ακόμα περιοχή του πλανήτη που αντιμετωπίζεται ως η πίσω αυλή των ενεργειακών κολοσσών, η επιλογή που έχουμε είναι ξεκάθαρη.
Χρειάζεται άμεσα να κάνουμε τα απαραίτητα βήματα για ένα ενεργειακό μοντέλο που θα απομακρυνθεί το δυνατόν από τα μεγάλα ενεργειακά μονοπώλια και τις μεγάλες πετρελαϊκές, θα δώσει την ευκαιρία στους πολίτες να γίνουν αυτοπαραγωγοί, θα επιτρέψει την κοινωνικά και περιβαλλοντικά δίκαιη ανάπτυξη των ΑΠΕ, θα προστατέψει το φυσικό περιβάλλον ως το απόλυτο αγαθό, θα παύσει να λειτουργεί ως η πυριτιδαποθήκη του πλανήτη και θα σταματήσει να βάζει το κέρδος των λίγων πάνω από τη ζωή των πολλών.
*Τον Ιανουάριο του 2021 η Εnergean ανακοίνωσε τη σύναψη νέου δανείου 700 εκατομμυρίων δολαρίων και την παράταση ωρίμανσης άλλου δανείου 1,45 δις δολαρίων κατά 18 μήνες, ενώ τον Μάρτιο του 2021 ανακοίνωσε την επιτυχημένη έκδοση ομολόγου 2,5 δις δολαρίων, μέσω της θυγατρικής της στο Ισραήλ.
Του Κωστή Γριμάνη, υπεύθυνου εκστρατείας για την κλιματική δικαιοσύνη, ελληνικό γραφείο Greenpeace και Άλκη Καφετζή, υπεύθυνου εκστρατείας για το θαλάσσιο περιβάλλον, ελληνικό γραφείο Greenpeace