Στην Ελλάδα - ή για την Ελλάδα υπάρχει ελάχιστο κινηματογραφικό
υλικό από τα πρώτα 50 χρόνια του 20ού αιώνα της. Ενώ σε όλες σχεδόν
τις χώρες της Ευρώπης - αν όχι του κόσμου - συμβαίνει το αντίθετο. Οι
κινούμενες εικόνες αποτελούν μια επιβεβαίωση των γεγονότων. Μια
ιστορική υπογραφή. Όταν ο Υπουργός ο υπεύθυνος για την Εξωτερική
Ασφάλεια των ΗΠΑ, Προεδρίας Τζόνσον, μου λέει στην κάμερα «ναι εγώ
οργάνωσα το χουντικό πραξικόπημα» η πολιτική αμφισβήτηση
εξαφανίζεται.* Ότι είχε ήδη γυριστεί στην Ελλάδα ήταν βασικά ρεπορτάζ
από Έλληνες και ξένους οπερατέρ για διεθνείς εταιρείες παραγωγής
επικαίρων. Που σπάνια προβάλλονταν και στην Ελλάδα.
Σκέφτομαι καμιά φορά τι θα ήταν να είχαμε κινηματογραφικά ντοκουμέντα
από τις συνελεύσεις. Τις παραστάσεις, τις δίκες των αρχαίων
Αθηναίων...
Η γενιά μου γνώρισε έναν έξοχο κινηματογραφιστή, τον Βασίλη Μάρο ο
οποίος, μεταξύ άλλων είχε την σοφή ιδέα να συγκεντρώσει ότι είχε
γυριστεί από τις αρχές του αιώνα σ’ ένα φιλμ μεγάλου μήκους
δανειζόμενος και τα Ελληνικά ρεπορτάζ του BBC. Έτσι οι Έλληνες
είδαν για πρώτη φορά ένα μεγάλο μέρος από την πρόσφατη ιστορία τους.
Όταν ανέλαβα να οργανώσω Τμήμα παραγωγής ντοκιμαντέρ στο Υπουργείο
Τύπου, πρώτον, δεν με άφησαν να γυρίσω κανένα και δεύτερον δεν βρήκα
καμιά ιστορική εικόνα στα αρχεία του, με εξαίρεση τα ζουρνάλ που είχαν
αρχίσει να γυρίζονται πρόσφατα. Και τελικά, ευτυχώς, απολύθηκα! Όταν
το έμαθε η Ανεζρβός μου ζήτησε να γυρίσω την πρώτη μου ταινία μεγάλου
μήκους!
Αυτό βέβαια που τουλάχιστον θα έπρεπε να είχε γυρίσει είναι οι
πόλεμοι. Για παράδειγμα ο Εμφύλιος, o οποίος ήταν πολύ κοντά στη δική
μας γενιά. Είδα κι ’έπαθα να βρω αρχεία του όταν η Γαλλογερμανική
Τηλεόραση (ΑRTE) μου ζήτησε να κάνω μια ταινία για τον Εμφύλιο. Στα
ελληνικά αρχεία Μηδέν.
Ελληνικά θα βρούμε στην κινηματογραφική ομάδα των Ανταρτών και σε
ξένα επίκαιρα. Στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Ιταλία, στη Σουηδία,
στην Ουγγαρία. Στη Σερβία, στην Αλβανία. Στη Ρωσία και φυσικά στην
Αμερική που είχε το πάνω χέρι εκείνη την εποχή στη χώρα μας. Το BBC
βέβαια είχε τα πρωτεία, ιδίως στα Δεκεμβριανά στα οποία μετείχε ο
μόλις αφιχθείς από την Αίγυπτο αγγλικός στρατός.
Μάλιστα μερικά χρόνια αργότερα, μια ομάδα από 50 βιαστικούς βουλευτές
έκανε επερώτηση στη Βουλή (σε Κυβέρνηση Κεντρώα) «πως είναι δυνατό να
επιτρέπεται στην Ελληνική Τηλεόραση να μεταδίδει ντοκιμαντέρ που να
ψεύδονται; Οι Άγγλοι ΠΟΤΕ δεν βομβάρδισαν την Αθήνα στα Δεκεμβριανά»!
Όπως αποκαλύφθηκε, οι βουλευτές δεν είχαν δει την ταινία! Το ρεπορτάζ
με τα αγγλικά αεροπλάνα που βομβάρδιζαν τις αθηναϊκές συνοικίες μας τα
είχε δώσει το ΒΒC! Και το χειρότερο: Ο Αντιπρόεδρος της Βρετανικής
Κυβέρνησης Κλεμμένα Άτλυ είχε κινηματογραφηθεί στην ταράτσα της
Αγγλικής Πρεσβείας να βλέπει με κιάλια τους βομβαρδισμούς! Βέβαια
νόμιζε ότι βομβάρδιζαν αντάρτες. Όμως πώς βρέθηκε ένα τεράστιο βλήμα
απάνω στο κρεβάτι μου! Ευτυχώς είχαμε όλοι κλειστεί στην τουαλέτα το
μόνο δωμάτιο που είχε ταβάνι από μπετόν.
Ακούστε και την σύμπτωση. Τον επόμενο μήνα ένας Άγγλος στρατιώτης,
ονόματι Βάος, που αποστρατεύθηκε έμεινε στην Αθήνα και ίδρυσε ένα
τμήμα Ζίου Ζίτσου στον Πανελλήνιο Αθλητικό Σύλλογο. Και τρέξαμε με ένα
φίλο να γραφτούμε. Μια μέρα λέω στον δάσκαλό μας τον Βάος: Θα σου
κάνω δώρο το βλήμα που μού στείλατε πριν από ένα μήνα.
«Που μένεις» μού λέει. Απέναντι από τις Φυλακές Αβέρωφ, του απαντώ. «Ωχ – μου λέει – εγώ έστειλα το αεροπλάνο! Οι αντάρτες είχαν καταλάβει τις φυλακές και με στείλαν με μια μοτοσυκλέτα να δω πού ΄ήταν οι αντάρτες στις
φυλακές ή στα απέναντι σπίτια»!
Τα όσα συνέβαιναν εκείνη την εποχή κανείς δεν τα μάθαινε. Δεν υπήρχε
ραδιόφωνο, δεν υπήρχαν εφημερίδες. Κατά την διάρκεια της Κατοχής,
ελάχιστη επικοινωνία υπήρχε ανάμεσα στους αντιστασιακούς και στον
υπόλοιπο λαό.
Όταν πλησίαζε η Απελευθέρωση ο Φίνος της «Φίνος Φιλμ» ίδρυσε τα
πρώτα ελληνικά Επίκαιρα και άρχισε να κινηματογραφεί ο ίδιος, ό,τι
κουνιόταν! Τον ΕΛΑΣ, τις τρελές διαδηλώσεις της Απελευθέρωσης , τους
Άγγλους που ζητοκράβγαζε ο λαός, τον Γερμανό που –ως άλλος Γλέζος -
αποσύρει την σβάστικα από την Ακρόπολη! Ένα παγκόσμιο μοναδικό
ντοκουμέντο. Ίσως ο Φίνος είχε δει τον πρόσφατο απαγχονισμό του
πατέρα του από τα γερμανικά τέρατα.
Ο Φίνος βέβαια ήθελε να προβάλει τα επίκαιρά του στους κινηματογράφους. Αλλά οι κινηματογράφοι ήταν κλειστοί! Τον Νοέμβριο του 44, γιατί ο κόσμος γιορτές στους δρόμους. Τον Δεκέμβριο γιατί σκοτώνονταν στους δρόμους. Και ο Φίνος πούλησε τα επίκαιρά του – τα επίκαιρά μας! – στην Αμερική.
Εξήντα χρόνια αργότερα η Γαλλική ΑRTE μου αναθέτει την ταινία στην οποία χρειάστηκε να βρω όσα επίκαιρα είχαν γυριστεί στη Ελλάδα στην Κατοχή και στον Εμφύλιο. Και τι βρίσκω στα Αρχεία της Ουάσιγκτον. Τα επίκαιρα του Φίνου του 44! Που αρχίζουν όταν η Αθήνα γέμισε σφυροδρέπανα στους τοίχους και ο Ριζοσπάστης, με καλή θέληση, γιόρταζε τα γενέθλια του
Τσώρτσιλ. Τρεις μέρες πριν από τη σφαγή της Πλατείας Συντάγματος!
Ευτυχώς ένας Αμερικάνος, αυτή τη φορά, τα είχε γυρίσει. Τον είδα .
Ήταν πίσω από την πλάτη μου, δίπλα από το Ξενοδοχείο της Μεγάλης
Βρετανίας. Κινηματογραφούσε τα αγόρια και τα κορίτσια που είχαν
γονατίσει και έψαλλαν τα «αδέλφια εσείς» για του σκοτωμένους που ήταν
μπροστά τους. Από πού ήρθαν οι σφαίρες; Από την ταράτσα των Παλαιών
Ανακτόρων ή από το κτίριο της Αμερικανικής Αποστολής που ήταν στη
γωνία της Βασιλίσσης Σοφίας;
Ο κόσμος της Αριστεράς πίστευε ότι ένα αβασίλευτο σοσιαλιστικό
καθεστώς, που θα έβγαινε από τις εκλογές, θα γινόταν δεκτό από τους
Άγγλους. Η Απάντηση των οποίων θα είναι ένα μεγάλο σοκ για τους
αντιστασιακούς του ΕΑΜ, κάτι που σίγουρα έπαιξε ρόλο στο ηθικό τους
κατά την μάχη της Αθήνας.
Εξάλλου, οι Έλληνες - αριστεροί και δεξιοί - δεν ήξεραν ότι ο σοβιετικός στρατός είχε σταματήσει στα ελληνικά σύνορα. Γιατί βέβαια πολύ αργότερα μάθαμε την πρώτη συμφωνία που είχε γίνει ανάμεσα στην Αγγλία και στην Σοβιετική ’Ένωση (Μάης 1944) για τις επιχειρήσεις στα Βαλκάνια. Αγγλικές στην Ελλάδα και Ρωσικές στα υπόλοιπα. Και την δεύτερη συμφωνία που έγινε στη Μόσχα στις αρχές Οκτωβρίου του 1944. Η οποία προέβλεπε την πολιτική διανομή των Βαλκανίων από τον Τσώρτσιλ και τον Στάλιν στη Μόσχα. Με την Ελλάδα πάλι στην σφαίρα επιρροής της Αγγλίας.
Το ίδιο ανενημέρωτος ήταν, ουσιαστικά, ο ελληνικός λαός για τις
επιδιώξεις του Ζαχαριάδη και του Στάλιν ο οποίος δεν είχε ενημερώσει
τον πρώτο για τις συμφωνίες του κι΄έμοιζε να είναι ευχαριστημένος από
την τραγική αναστάτωση στην Ελλάδα. Σ ’έναν από πριν χαμένο πόλεμο
επικρατήσεων Ανατολής και Δύσης. Που ευτυχώς ονομάστηκε Ψυχρός.
Γιατί ο θερμός είχε ήδη περάσει μέσα από – ελληνικά - κορμιά.
Ρ. Μανθούλη «Το Ημερολόγιο του Εμφυλίου Διχασμού 1900-1974 Εκδ. Καστανιώτη