Ο τομέας της ενέργειας σήμερα αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις. Ασταθείς τιμές λόγω πανδημίας, γεωπολιτικές εξελίξεις και αλλαγές ρυθμιστικών πλαισίων λειτουργίας απειλούν την κερδοφορία του κλάδου, κάνοντας τα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα να αναθεωρούνται, ώστε οι εταιρείες να επιβιώσουν τον 21ο αιώνα.
Σε αυτό το περιβάλλον, είναι επιτακτική ανάγκη οι επιχειρήσεις να παραμείνουν ανταγωνιστικές και το κεφάλαιο του ανθρώπινου δυναμικού αναδεικνύεται για ακόμη μια φορά ως ένας σημαντικός παράγοντας εξέλιξης στην ενεργειακή μετάβαση σε παγκόσμιο και σε τοπικό επίπεδο.
Στην ενέργεια, όπως και σε κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα, η πανδημία του COVID-19 επηρεάζει τις γυναίκες και τους άνδρες διαφορετικά, επειδή το κάθε φύλο εκπληρώνει διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους.
Επίσης, το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται σε άτυπα περιβάλλοντα είναι πολύ υψηλότερο από αυτό των ανδρών ενώ ταυτόχρονα οι γυναίκες βιώνουν υψηλότερη οικονομική αβεβαιότητα λόγω του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων ακόμη και για εργασία ίσης αξίας.
Τα οφέλη από την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση αλλά και ο ηγετικός τους ρόλος έχουν αναγνωριστεί παγκοσμίως ενώ η ανισότητα των φύλων αναγνωρίζεται ως παράγων περιορισμού της οικονομικής ανάπτυξης.
Ωστόσο, οι γυναίκες συνεχίζουν να υφίστανται πολλά εμπόδια στον ενεργειακό κλάδο.
Η συμμετοχή των γυναικών στον ενεργειακό τομέα είναι χαμηλότερη από αυτήν της ευρύτερης οικονομίας.
Παρά το ότι οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 48% του παγκόσμιου ενεργού εργατικού δυναμικού μόλις το 22% του εργατικού δυναμικού στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου είναι γυναίκες, με αντίστοιχο ποσοστό 32% στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας που δημοσίευσε το 2019 η IRENA (International Renewable Energy Agency).
Επίσης,μόλις το 28% από αυτές απασχολείται σε θέσεις ευθύνης και κατεύθυνσης STEM (Science- Technology- Engineering- Mathematics) που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ανάπτυξης των ΑΠΕ, με το 45% εξ αυτών να περιορίζεται σε κατώτερες και μεσαίες- μη διευθυντικές- θέσεις διεκπεραίωσης διοικητικών αρμοδιοτήτων.
Κάποιοι από τους βασικούς λόγους για τους οποίους ελάχιστες γυναίκες επιλέγουν να εργαστούν στον ενεργειακό τομέα είναι η ανδρική εικόνα του τομέα που έχει επικρατήσει ανά τα χρόνια, το χαμηλό ποσοστό επιλογής των γυναικών σε μηχανικά και μηχανολογικά προγράμματα φοίτησης στα πανεπιστήμια και η χαμηλή ελκυστικότητα του τομέα καθαυτού.
Παρανοήσεις που έχουν επικρατήσει μέχρι και σήμερα βασίζονται σε υποθέσεις ότι οι θέσεις εργασίας σε αυτούς τους τομείς απαιτούν περισσότερη σωματική δύναμη και επομένως μόνο άνδρες μπορούν να ανταποκριθούν. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι όλες οι γυναίκες είναι σωματικά αδύναμες και όλοι οι άνδρες είναι σωματικά ισχυροί.
Από σχετικές έρευνες αποδεικνύεται ότι ο μέσος άνθρωπος τείνει να συνδέει τον ενεργειακό τομέα με ένα ή δύο επαγγέλματα, όπως μηχανικοί και ερευνητές, ή δραστηριότητες, όπως εγκαταστάσεις ή κατασκευές.
Στην πραγματικότητα, ο τομέας βασίζεται σε υψηλή εξειδίκευση και δεξιότητες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία όπως η περιβαλλοντική επιστήμη, η οικολογία, η μηχανική, η διαχείριση επιχειρήσεων, η δικηγορία, η δημόσια πολιτική και η χρηματοδότηση.
Επίσης, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αποχωρήσουν από το εργατικό δυναμικό μετά από δύο ή περισσότερες άδειες μητρότητας.
Η επιτυχία στη διατήρηση των γυναικών εργαζομένων, ειδικά μετά από τεκνοποίηση, φαίνεται να εξαρτάται τόσο από την υποστήριξη του κλάδου τους όσο και από την υποστήριξη των συναδέλφων τους, ίσως με τη διασφάλιση του μισθού τους και με την οικονομική στήριξη για το κόστος της παιδικής μέριμνας να αποτελούν πολιτικές που θα μπορούσαν να κάνουν μεγάλη διαφορά στη διατήρηση των γυναικών και στην προσχώρησή τους στον ενεργειακό τομέα.
Υπάρχουν ,ακόμη, επίμονα εμπόδια στην εκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις ανώτερων στελεχών και στα διοικητικά συμβούλια ενεργειακών εταιρειών.
Μία επιλογή για τις εταιρείες ενέργειας είναι να εφαρμόσουν στρατηγικές ποικιλομορφίας των φύλων (gender diversity) για την υλοποίηση επιχειρηματικών στόχων αναφορικά με τους προϋπολογισμούς και τις επιδόσεις τους.
Υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία πως όσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλομορφία στις ομάδες λήψης αποφάσεων τόσο καλύτερα είναι και τα παραγώμενα επιχειρηματικά αποτελέσματα.
Συγκεκριμένα, μια έκθεση του Μαΐου 2020 από τη McKinsey διαπίστωσε ότι οι εταιρείες με υψηλή ποικιλομορφία των φύλων σε διευθυντικές και ανώτερες θέσεις είχαν 25% περισσότερες πιθανότητες να έχουν πάνω από το μέσο όρο κερδοφορία από τις εταιρείες με χαμηλό gender diversity- 21% το 2017 και 15% το 2014.
Ανανέωση με άρωμα γυναίκας
Με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να σημειώνουν καθημερινά υψηλότερη συμμετοχή στο ενεργειακό μείγμα παγκοσμίως, με τα κράτη να τις θέτουν ως απόλυτη προτεραιότητα στην ανάπτυξη της ενεργειακής τους πολιτικής, οι γυναίκες, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, δεν θα μπορούσαν να μείνουν αμέτοχες σε αυτήν την κούρσα ανάπτυξης, παρά τα εμπόδια που περιγράψαμε παραπάνω.
Συγκεκριμένα, αν και οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αποτελούν την «καθαρότερη» και «δημοκρατικότερη» μορφή ενέργειας, τα εμπόδια πρόσβασης που οι γυναίκες καλούνται να αντιμετωπίσουν και σε αυτόν τον τομέα ενεργειακής παραγωγής είναι αρκετά και πολυσύνθετα.
Πρωταρχικό ρόλο παίζουν οι προκαταλήψεις και τα κοινωνικά στερεότυπα που οδηγούν στην έλλειψη ίσων ευκαιριών πρόσβασης στις θετικές επιστήμες και στις επιστήμες υψηλής τεχνολογίας,με τις γυναίκες σε πολλές χώρες να επιλέγουν για σπουδές και εργασία τομείς πιο «φιλικούς» στη γυναικεία φύση απέχοντας από τομείς υψηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης, όπως μηχανικοί σχεδιασμού και παραγωγής συστημάτων ενέργειας.
Σε αυτό συμβάλει η έλλειψη καθοδήγησης (mentoring) και ενδυνάμωσης (empowerment) του γυναικείου φύλου, ιδίως σε χώρες με χαμηλό δείκτη οικονομικής ανάπτυξης.
Πέρα από το διαιωνισμό των στρεβλώσεων, όλα τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα την χαμηλή κινητικότητα και συμμετοχή των γυναικών στο εργασιακό γίγνεσθαι των ΑΠΕ και στα κέντρα λήψης σημαντικών αποφάσεων σχετικά με την ενεργειακή πολιτική και την αειφόρο ανάπτυξη.
Η συμβολή των γυναικών στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από την εργασιακή και επιχειρηματική τους ενασχόληση με τις ΑΠΕ μπορεί και οφείλει να είναι μεγαλύτερη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη, η υψηλή περιβαλλοντική συνείδηση, η προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες/ προκλήσεις και η δίψα για καινοτομία που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο γυναικείο φύλο δεν πρέπει να παραγνωρίζονται ή/ και να αγνοούνται.
Από την πρόσφατη δημιουργία της πρώτης γυναικείας ενεργειακής κοινότητας στην Ελλάδα για ένα βιώσιμο και συμμετοχικό ενεργειακό σύστημα στην ΝΑ Ευρώπη έως τη δημιουργία μικροδικτύου ηλιακής ενέργειας αποκλειστικά από γυναίκες στην Υεμένη, η γυναικεία επιχειρηματικότητα και παρουσία στο χώρο των ΑΠΕ μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά όχι μόνο στην μεγαλύτερη παραγωγή προσωπικού / οικογενειακού εισοδήματος από τις γυναίκες, αλλά πρωτίστως στην ταχύτατη ανάπτυξη της οικονομίας με όρους ενεργειακής δημοκρατίας.
Εν κατακλείδι, η ενέργεια, λέξη ομόρριζη της γυναίκας, οφείλει να υιοθετήσει καλές πρακτικές σχετικά με την παροχή ίσων ευκαιριών πρόσβασης και εξέλιξης των γυναικών σε αυτή, διασφαλίζοντας έτσι τον πλουραλισμό και την αντιπροσωπευτικότητα που είναι συνυφασμένες όχι μόνο με την κερδοφορία του κλάδου αλλά και με την επίτευξη των στόχων της κλιματικής αλλαγής και της αειφόρου ανάπτυξης.