«Έζησα σε μια δικτατορία, έχω βιώσει (στο παρελθόν) τι σημαίνει να είσαι εγκλωβισμένος», λέει η Έντα Γκέμη, κοινωνική επιστήμονας με ειδίκευση στη μετανάστευση και υποψήφια ευρωβουλευτής με το ΚΙΝ.ΑΛ.. «Ε.Ε. για μένα σημαίνει να είσαι ελεύθερος: να εκφράζεσαι, να δημιουργείς, να ταξιδεύεις και να ζεις αν θες σε άλλες χώρες. Γνωρίζω καλά ότι όλα αυτά δεν είναι αυτονόητα».
Μεγάλωσε στα Τίρανα, «η μαμά σκηνοθέτιδα, ο μπαμπάς μηχανικός με σπουδές στην Πράγα», λέει η ίδια. «Ήμουν τυχερή, έζησα σε ένα art friendly περιβάλλον. Έξω από το σπίτι μας όμως, ποπ και ροκ δε μπορούσες να ακούσεις, ήταν απαγορευμένες μουσικές- η ηλεκτρική κιθάρα και το σαξόφωνο ήταν όργανα του καπιταλισμού».
«Όνειρό μας, σε διαστάσεις αμόκ, ήταν η φυγή. Είχαμε μια πολύ θετική, ωραιοποιημένη κιόλας, εικόνα για τη Δύση- δεν σήμαινε απλώς να ‘φάμε ψωμί’, στον δυτικό κόσμο θα συναντούσαμε τον ελεύθερο εαυτό μας».
Ήρθε στην Ελλάδα το ’92, με σπουδές μουσικής και απόφοιτη τη του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου των Τιράνων. «Αμέσως ξεκίνησα μαθήματα ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών- γοητεύτηκα από τα ελληνικά, ταυτίστηκα με αυτή τη γλώσσα». Ξεκίνησε να εργάζεται σε ναυτιλιακή εταιρεία «αλλά ο προσωπικός μου ‘πήχης’, ακόμα, ήταν να ανασάνω ελευθερα».
«Η εικόνα μου για την Ελλάδα και τους Έλληνες άλλαξε (θετικά) όταν ασχολήθηκα με την εκπαίδευση Ρομά και αλλοδαπών παιδιών. Είχα, η ίδια, ‘τραβήξει’ αρκετά- ταλαιπωρία για την άδεια παραμονής, ‘πηγαινέλα’ στην αστυνομία, γραφειοκρατία και μια συνεχής απαίτηση να αποδεικνύεις ποιος είσαι. (Η Έντα Γκέμη κατέθεσε αίτηση για ελληνική υπηκοότητα το 1996, ξανά το 2011 και την έλαβε το 2015). Σταμάτησα, όμως, τότε, να βλέπω τη νέα μου ζωή στην Ελλάδα- μητέρα κιόλας πλέον- με αμυντικό τρόπο. Γνώρισα τους Ρομά και τις άλλες μειονότητες και σχημάτισα μια πρώτη εικόνα για τα ζητήματα των ανθρώπινων δικαιωμάτων».
Η Έντα Γκέμη συνέχισε μια ενδιαφέρουσα πορεία ζωής. Συνεργάτιδα της ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ Άννας Καραμάνου για θέματα μεταναστευτικής πολιτικής, μεταπτυχιακό στο Πολιτικό Τμήμα της Νομικής, διδακτορικό από το 2004, στο μικρόφωνο της πρώτης εκπομπής στα αλβανικά στην ΕΡΑ, αρθρογραφος στα «Νέα», συνεργάτιδα- ερευνήτρια στο ΕΛΙΑΜΕΠ, μέλος της επιτροπής παρά τω πρωθυπουργώ (Γ.Παπανδρέου) για την μεταναστευτική πολιτική. «Το 2016 άφησα το ΕΛΙΑΜΕΠ- είχα την ανάγκη να προσφέρω κάτι άλλο. Και συνεργάστηκα ως πρότζεκτ μάνατζερ (για την στέγαση προσφύγων) με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Από το 2017 μέχρι και σήμερα ασχολούμαι περισσότερο ακαδημαϊκά με το μεταναστευτικό ζήτημα- διδάσκω part time στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο των Τιράνων και είμαι ερευνήτρια στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και στην Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας.
Στην Αλβανία η υποψηφιότητά της έκανε ‘μεγάλο ντόρο’. «Μέσα σε δέκα μέρες έγινα διάσημη στην Αλβανία- talk shows, συνεντέυξεις. Μην ξεχνάμε ότι στην Αλβανία η συμμετοχή στην Ε.Ε. ήταν το κεντρικό σύνθημα των τελευταίων διαδηλώσεων».
«Η ίδια αμφιταλαντεύτηκα αρκετά όσον αφορά την υποψηφιότητά μου. Αποδέχτηκα την πρόταση του ΚΙΝΑΛ, θέλοντας κυρίως να ανοίξω αυτόν τον δρόμο της πολιτικής συμμετοχής στα νέα παιδιά αλβανικής καταγωγής. Οι μετανάστες β΄γενιάς έχουν αναπτύξει μια ‘μεταμφιεσμένη’ ταυτότητα. Αναρωτιούνται: είναι Αλβανοί; Είναι Έλληνες; Ή τίποτα από αυτά; Πολλοί νέοι νιώθουν ότι δεν ανήκουν πουθενά, ότι ζούνε σε μία “no man’s land”».
- Γιατί κατεβαίνεις ως υποψήφιος/ α στις Ευρωεκλογές; Ποιο είναι δηλαδή το κίνητρο της υποψηφιότητάς σου και οι πολιτικές σου προτεραιότητες;
-Για να συμβάλω, πρώτον στην ενεργή εκπροσώπηση και έμπρακτη συμμετοχή των μεταναστών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και εν προκειμένω στην Ευρωβουλή. Δεύτερον, με την ιδιότητα της εμπειρογνώμονα στα θέματα διακυβέρνησης της μετανάστευσης και πολιτικών ένταξης, θα μπορούσα να συμβάλλω στη διαμόρφωση μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής που θα διαχειρίζεται ορθολογικά τις μικτές μεταναστευτικές ροές, μακριά από ιδεοληψίες και προκαταλήψεις και με γνώμονα το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της διαφορετικότητας. Τρίτον, έχοντας την εμπειρία της ζωής σε δικτατορικό καθεστώς, πιστεύω στα ιδεώδη και τις αξίες μιας Ενωμένης Ευρώπης ως χώρο ελευθερίας, ισότητας και ευημερίας των πολιτών των κρατών μελών. Συνεπώς, τάσσομαι υπέρ της εμβάθυνσης και της θεσμικής ολοκλήρωσης της ΕΕ στην κατεύθυνση της συγκρότησης μιας υπερεθνικής πολιτικής ταυτότητας.
- Γιατί με το συγκεκριμένο κόμμα/ ψηφοδέλτιο;
-Έχω μακρά εμπειρία συνεργασίας με το ΚΙΝΑΛ. Εκτός από συνεργάτης ευρωβουλευτή, ήμουν μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για τη Μεταναστευτική Πολιτική στο γραφείο του Πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, καθώς και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για την Ισότητα των Φύλων της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. Θεωρητικά το ΚΙΝΑΛ- ΠΑΣΟΚ είναι ο προοδευτικός πολιτικός χώρος όπου βρίσκω ιδεολογική ‘στέγη’. Σε σχέση με τη μετανάστευση, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Νόμος 3838/2010, ο λεγόμενος ‘νόμος Ραγκούση’ για την ιθαγένεια και την ψήφο των μεταναστών/στριών στις δημοτικές εκλογές. Ανεξαρτήτως έκβασης, υπήρξε μια ορθολογική τομή.
- Θετικά και αρνητικά της σημερινής Ε.Ε.. Τι πρέπει να αλλάξει;
- Θετικά: Είναι το κοινό πολιτικό και οικονομικό οικοδόμημα που προασπίζεται τις ελευθερίες, τα δικαιώματα του ανθρώπου και την συνεργασία μεταξύ των λαών της Ε.Ε στο όνομα μιας μιας υπερεθνικής πολιτικής ταυτότητας, της Ευρωπαϊκής.
Αρνητικά: Το ζήτημα της άμεσης δημοκρατίας και της θεσμικής κρίσης ταυτότητας. Η ραγδαία άνοδος της ακροδεξιάς και του εθνικισμού, η οποία εκφράζεται μέσω της ενίσχυσης των εθνών- κρατών σε βάρος της ιδέας μιας Ευρώπης των πολιτών της.
Η νέα Ευρωβουλή που θα προκύψει από τις εκλογές της 26ης Μαϊου οφείλει να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας κοινής πολιτικής για τη μετανάστευση, που θα βασίζεται σε νέες προοδευτικές επιταγές. Οι πολιτικές συνισταμένες αυτής της προσέγγισης σχετίζονται πρωτίστως με την εμβάθυνση και την θεσμική ολοκλήρωση της ΕΕ κάτω από το όραμα μιας υπερεθνικής πολιτικής ταυτότητας και των αντίστοιχων μηχανισμών διαχείρισης των μεικτών μεταναστευτικών ροών. Επιπλέον, το πλαίσιο διαχείρισης της μετανάστευσης εκτός από τις αναπτυξιακές προοπτικές και τις διεθνείς σχέσεις, πρέπει να διαμορφωθεί βάσει των αρχών της αλληλεγγύης, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου, των ενεργητικών πολιτικών κοινωνικής ένταξης που αναγνωρίζουν και ενσωματώνουν την πολιτισμική ιδιαιτερότητα των νέων πληθυσμών. Η αναγνώριση της αμοιβαίας συνεισφοράς των μεταναστών στην κοινωνικο-οικονομική ευημερία των κρατών μελών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για το παρόν και το μέλλον του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
- Που οφείλεται και πως μπορεί να αναχαιτιστεί η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη;
-Η άνοδος της ακροδεξιάς οφείλεται στην αύξηση των ανισοτήτων, στη θεσμική και ιδεολογική κρίση, στον φθηνό λαϊκισμό που διαπερνά σχεδόν όλους τους πολιτικούς χώρους, στην έλλειψη της άμεσης δημοκρατίας. Μπορεί να αναχαιτιστεί με την ενδυνάμωση των προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων που μιλάνε για περισσότερη Ευρώπη και για την εμβάθυνσή της- με την προάσπιση της Ενωμένης Ευρώπης των πολιτών της και όχι των εθνών-κρατών, με την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
- Πώς κρίνεις την στάση Ε.Ε. και Ελλάδας στο προσφυγικό/ μεταναστευτικό ζήτημα και την πρόσφατη αύξηση και κορύφωση των προσφυγικών ροών;
- Αμήχανη, ενοχική και φοβική. Η μετανάστευση, περισσότερο από κάθε άλλο ζήτημα, έχει βαθειά διχάσει το οικοδόμημα της Ενωμένης Ευρώπης. Το μεταναστευτικό επιχείρημα του BREXIT, οι ακροδεξιές κραυγές, όπως των Farage, Orban και Salvini, η οργανωμένη βία κατά μεταναστών είναι μόνο ορισμένες εκφάνσεις της ιδεολογικής και πολιτικής πόλωσης στην Ευρώπη. Οι ξενοβοφικές ρητορικές φθηνού εντυπωσιασμού της κοινής γνώμης έχουν λάβει τοξικές διαστάσεις με τις κοινωνίες της ΕΕ να βρίσκονται εγκλωβισμένες στη νεύρωση των επινοημένων φοβικών ‘συνόρων’ που χωρίζουν το ‘Εμείς’ από τον ‘Αλλον’. Από την άλλη, η ιδεολογικοποίηση του λαϊκισμού μέσω των πρακτικών κατασταλτικών μέτρων για τη μετανάστευση, όπως το κλείσμιμο συνόρων, σκούπες, φράχτες, παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων, κλπ έχουν διαβρώσει επικίνδυνα τις πολιτικο-ιδεολογικές επιταγές των αριστερών προοδευτικών δυνάμεων.
- Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται ως πολίτες β΄κατηγορίας στην Ελλάδα και την Ε.Ε.; Αν ναι, τι πρέπει να αλλάξει; Πως πρέπει να αντιδράσουν οι ίδιοι οι μετανάστες/ πρόσφυγες;
Το γεγονός ότι οι εν λόγω ομάδες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα και το ότι εργαλειοποιούνται κατα το δοκούν για πολιτικούς λόγους είναι άκρως ανησυχητικό. Στα πλαίσια της δημοκρατικής νομιμότητας, οι μετανάστες θα πρέπει πρωτίστως να οργανωθούν οι ίδιοι, προκειμένου να αξιοποιήσουν το κοινωνικό και πολιτικό τους κεφάλαιο. Να πρωταγωνιστούν στην προάσπιση των δικαιωμάτων τους, αλλά κυρίως να συμμετέχουν ενεργά στον κοινωνικό και πολιτικό βίο της χώρας.