Εκείνοι που ζουν στην αφάνεια έχουν εγκατασταθεί καλά, γιατί δεν ξέρει κανείς από πού να μπει να τούς διώξει
(Τάσος Λειβαδίτης)
Από τη στήλη αυτή έχω επανειλημμένα υποστηρίξει την επιτακτική ανάγκη να αποκτήσει η Ελληνική κοινωνία θεσμική συνείδηση, καθώς και υγιέστερη σχέση με τον νόμο. Έχω συνδέσει, μάλιστα, τα βήματα αυτά με ψυχική αναπτυξιακή πρόοδο, αφού η αγνόηση του νόμου μαρτυρεί για σοβαρή ανωριμότητα στην ψυχική εξέλιξη του ατόμου και των ομάδων (παρανοειδής και σχιζοειδής θέση, ναρκισσισμός, φαντασιώσεις παντοδυναμίας, παιδικές και εφηβικές καθηλώσεις).
Αισθάνομαι από καιρό ότι οφείλω και μιαν άλλη ανάλυση που θα εξισορροπήσει και θα διευκρινίσει τα παραπάνω. Με τόσο έντονο επαναστατικό παρελθόν στην χώρα μας πώς θα συμβιβάσει κάποιος τον σεβασμό προς τους θεσμούς με την συνείδηση του ”αντί”; Πώς η εσωτερική αποδοχή του νόμου θα συμφιλιωθεί με τo πρόταγμα για διαρκή επαγρύπνηση και κριτική της εξουσίας;
Με άλλα λόγια, ποιές αντίστοιχες αναπτυξιακές επιτυχίες του ψυχισμού εκφράζονται με την κίνηση προς διαρκή ανατροπή και εξέλιξη, έτσι ώστε να μην καταντήσει η θεσμική συνείδηση κάτι ”ξενέρωτο”;
Άλλωστε, αυτός είναι και ένας από τους σοβαρότερους λόγους για τους οποίους έχει γίνει απεχθής. Σεβασμός και εσωτερίκευση του νόμου στη χώρα μας έφτασαν να θεωρούνται από πολλούς ντροπιαστικός ψυχικός συμβιβασμός, προϊόν φόβου, συντηρητικότητα ως βρισιά, ένδειξη ”μπούληδων” που δεν αντέχουν την αλλαγή και την σύγκρουση. Τελικά ποιο είναι το ιδανικό μας, ο απλώς νομοταγής πολίτης, ένας ‘κυρ-Παντελής’;
Με λίγα λόγια, υπάρχει κάποια θέση για επανάσταση στη σημερινή αστική δημοκρατία; Αν ναι, ποιο είναι το ψυχοδυναμικό της αντίκρισμα;
Όσοι βιάζονται να εξαγάγουν συμπεράσματα για το δήθεν ασύμβατο των δύο, αγνοούν την πολυπλοκότητα της εξέλιξης του ψυχισμού. Η οποία, κατ’ ουσίαν, αποτελεί μια διαρκή άσκηση πάνω στο μίγμα ανατροπής και εδραίωσης. Με τη σωστή κάθε στιγμή δοσολογία!
Η πορεία ανέλιξης του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από στάδια, καθένα των οποίων ανατρέπει την προϋπάρχουσα ισορροπία. Η ”τριαδικοποίηση” του βρέφους ως έξοδος από την δυάδα με την μητέρα, η ατομικοποίηση του νηπίου, η κοινωνικοποίηση της παιδικής ηλικίας, η έξοδος του εφήβου στον ευρύτερο κόσμο (κυριολεκτικά και μεταφορικά), το ταξίδι ζωής του ανεξάρτητου ενήλικα, αποτελούν – για το συγκεκριμένο εκάστοτε πλαίσιο – επαναστάσεις.
Με την εγγενή ορμή ζωής, η οποία τίς τροφοδοτεί, λειτουργούν ως τολμηρές ανατροπές, των οποίων (και αυτό πρέπει πάντοτε να τό θυμόμαστε!) εκείνη τη στιγμή κατά την οποία πραγματοποιούνται η έκβαση είναι άδηλη…
Απόδειξη για τον ανατρεπτικό και επαναστατικό χαρακτήρα των ηλικιακών μεταβάσεων αποτελούν οι περιπτώσεις όσων είδαν στην πορεία τους να συμβαίνουν ατυχήματα. Με άλλα λόγια, όσοι δεν τά κατάφεραν (και δυστυχώς είναι πολλοί, συνθέτοντας την ατέρμονη ψυχοπαθολογία γύρω μας) μαρτυρούν για τις δυσκολίες και τους κινδύνους του εγχειρήματος.
Έτσι λοιπόν, αυτό που φαίνεται σαν φυσιολογική πορεία της πλειοψηφίας, σαν η αυτονόητη εξέλιξη των πραγμάτων, ουσιαστικά είναι ένα άθροισμα από κρυφές μάχες που οι περισσότερες πρέπει να κερδηθούν.
Οι ”νόμοι” του προγενέστερου σταδίου ανατρέπονται προκειμένου να εγκαθιδρυθεί εξέλιξη, η οποία θα εγκαταστήσει τους δικούς της ”νόμους”. Κάθε επανάσταση δημιουργεί δίκαιο, όπως έχει λεχθεί, μόνο που εδώ δεν πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς εκ του μηδενός, δηλαδή για ασκήσεις επαναστατικής γυμναστικής του (ενδοψυχικού) όχλου – συμβαίνουν και αυτά, αλλά τότε έχουμε καταστροφές. Τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του ψυχισμού συνοδεύονται από ανωτροπία και ωρίμανση.
Ώριμο υποκείμενο, λοιπόν, σημαίνει ικανότητα για διατήρηση όσων αξίζει κάθε στιγμή να διατηρηθούν και τόλμη για ανατροπή όσων κάθε στιγμή επιβάλλεται να αλλάξουν. Ο ψυχισμός χρειάζεται εκείνη την σοφία (συχνά ασυνείδητη, βέβαια) που θα τού επιτρέψει το σωστό μίγμα ‘συντηρητικότητας’ και ‘προοδευτικότητας’, με την κυριολεκτική (επιτέλους!) σημασία των όρων. Υπερβολική συντήρηση των προηγουμένων προκαλεί καθήλωση, υπερβολική ανατροπή των εγκατεστημένων εκβάλλει σε αποσταθεροποίηση. Αμφότερα παράγουν ψυχικά συμπτώματα!
Σημειώνω εδώ ότι δεν μιλούμε για μια νερόβραστη μεσότητα, ένα ανιαρό ”τόσον όσον”. Η εξατομικευμένη μορφή της ωριμότητας ποικίλλει για τον καθένα και σχηματίζει την πολύχρωμη ζωή και κίνηση των χαρακτήρων. Εγγυητή αυτής της εποικοδομητικής πορείας αποτελεί ο ψυχικός Νόμος: είτε η συγκυρία απαιτεί περισσότερη συντήρηση είτε ριζοσπαστικότερη ανατροπή, ο εσωτερικός Νόμος προστατεύει το υποκείμενο από ρήξεις που δεν επουλώνονται, από επιθετικότητα που μόνο γκρεμίζει, από αυταρέσκεια που οδηγεί σε ηδονική καθήλωση. Και προστατεύει και τους άλλους από το υποκείμενο, για να μην ξεχνιόμαστε!
Στο συλλογικό πεδίο τα παραπάνω αναφέρονται στην αντίστοιχη σοφία ενός λαού (και των ηγετών του, φυσικά), η οποία απαιτείται προκειμένου να οδεύει προς μια συλλογική ωρίμανση.
Αντίστοιχα, λοιπόν, η θεσμική συνείδηση και η εσωτερίκευση των (πολιτειακών) νόμων λειτουργούν ως οι όροι εκείνοι που θα προστατέψουν την κοινωνική εξέλιξη από την διαβρωτική φθορά της αυθαιρεσίας και της αντιδημοκρατικότητας, της έχθρας και του σκισίματος του κοινωνικού συμβολαίου.
Με άλλα λόγια, ο Νόμος εγγυάται πως η επανάσταση δεν θα εκφυλιστεί σε απλή ανατροπή. Αλλά ταυτόχρονα, είναι ο (ψυχικός) Νόμος αυτός που, όταν απαιτείται, θα ακυρώσει με αγώνες και άδικους πολιτειακούς νόμους!
Χρειάζεται λοιπόν να μην ξελογιαζόμαστε από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της επανάστασης, ώστε να κατορθώσουμε να μείνουμε πιστοί στο πνεύμα της. Από τα πολλά παραδείγματα που ζωγραφίζουν όσα γράφτηκαν μέχρι τώρα μπορούμε να ξεχωρίσουμε την διαχρονική ανωριμότητα της Ελληνικής πολιτικής ζωής με αποκορύφωμα τον αχρείαστο εμφύλιο και τον επαναστατικό ψυχαναγκασμό της μεταπολίτευσης, καθώς επίσης και τον εκφυλισμό όλων σχεδόν των επαναστάσεων όταν εγκαθιδρύουν καθεστώς.
Γιατί;
Διότι όλα αυτά, με όχημα την πειρατεία των επαναστατικών σημαινόντων, εγκατέστησαν πολιτικά σημαινόμενα άκρως συντηρητικά, δηλαδή κλειστά, στα οποία ο άλλος δεν έχει θέση, και όπου Νόμος είναι απλώς η επιθυμία μου. Εν ολίγοις, δεν είναι επανάσταση ό,τι απλώς φαίνεται έτσι.
Αλλά και αντίθετα, ας προσέξουμε το μεταπολεμικό Σκανδιναβικό κοινωνικό κράτος, καθώς και την συμφιλιωτική εκστρατεία στη Νότια Αφρική μετά από την κατάργηση του απαρτχάϊντ. Ποιο είναι εδώ το αντίθετο; Ότι μέσα από αθόρυβες διεργασίες οδηγούν την κοινωνία μπροστά. Επιχειρούν ανατροπές χωρίς την εξωτερική μορφολογία της επανάστασης. Για όσους φλέγονται από το φετίχ της ”δράσης” τέτοια εγχειρήματα είναι ξενέρωτα, παρόλο που συντελούν σε δραστικές αλλαγές των διανοιών και των καρδιών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι διαρκώς τα πολιτικά δρώμενα μάς καλούν σε κριτική και σε παρέμβαση. Το κρίσιμο ζήτημα είναι αυτή να μη διεξάγεται με όρους ενός επαναστατικού υπερεγώ στο οποίο το υποκείμενο λογοδοτεί, διότι τότε αγχωδώς θα επιδιώκει να τό ικανοποιήσει, εις βάρος συνανθρώπων του τελικά. Η σημερινή Αριστερά διεθνώς, αλλά κατ’ εξοχήν στον τόπο μας, πάσχει από αυτό το σύνδρομο! Γι’ αυτό άλλωστε και το ΚΚΕ έχει εκφυλιστεί στο συντηρητικότερο κόμμα.
Η Ευρωκομμουνιστική Αριστερά υπήρξε αξιόλογη απόπειρα εξόδου, αλλά συνεθλίβη, ή κατά τόπους εκμαυλίστηκε. Το πρώην ΚΚΕ εσωτερικού φυλλορρόησε μετά το 2000 καθώς σταδιακά τό ιδιοποιήθηκε η γενιά που ξέρει μόνο να εισάγει στην κοινωνία ψυχολογικό εμφύλιο επειδή δεν γνώρισε τον πραγματικό. Εν τω μεταξύ εισέβαλαν και οι μεταμοντέρνοι, καρικατούρες Αριστερών, που επιδίδονται στον εθνομηδενισμό και μισούν την διαφορά των φύλων…
Με λακανικούς όρους, η ”επανάσταση” σήμερα γίνεται αντιληπτή από τους επίδοξους φορείς της ως ένα αχαλίνωτο Φαντασιακό, το οποίο όμως έχει την πανουργία να μεταμφιέζεται τάχα μου σε Συμβολικό. Έτσι φιλοδοξεί να χρησιμοποιήσει το κύρος του δεύτερου για να επιτύχει την στοχοθεσία του πρώτου. Δηλαδή τι; Την κατάργηση του Νόμου.
Το επόμενο βήμα της εκβιασμένης αυτονομιμοποίησης είναι πάντα πως η εξάλειψη του ψυχικού Νόμου μεταφράζεται σε αδιαφορία και υπονόμευση του πολιτειακού νόμου. Δηλαδή σε άρνηση της θεσμικής συνείδησης. Φυσικά δεν μπορεί να εξαλείψει το εμπόδιο του όποιου άλλου διότι τόν προστατεύει ο νόμος. Έτσι τόν ανέχεται μεν αλλά τόν απανθρωποποιεί, τόν βγάζει από το οπτικό της πεδίο. Όταν κάποιοι επιτίθενται σε έναν συνάνθρωπό μας που περιφέρει μια εικόνα και τού τήν πατούν κάτω, οι ”Αριστεροί” παρακολουθούντες δεν παρεμβαίνουν όπως αυθόρμητα θα ορμούσαν αν δεχόταν εκφοβισμό ή ξυλοδαρμό ένας τράνς! Δεν είναι ίδια όλα τα δάχτυλα…
Είναι απλό: η θεσμική συνείδηση συμβαδίζει χέρι-χέρι με την πολιτική ηθική. Και αντίστροφα, πολιτική ηθική σημαίνει, όχι απλά να ανέχεσαι τους πολιτειακούς νόμους (σιγά το κατόρθωμα!) επειδή θέλεις να τηρείς τα προσχήματα, αλλά να ενστερνίζεσαι πρόθυμα και βαθιά τον ψυχικό Νόμο. Έτσι η εσωτερική ένταση, ως ορμή ζωής, αφήνει χώρο για μια διαρκή δημιουργική επανάσταση που θα φέρει ένα ανθρωπινότερο αύριο.