Όσο και αν φαίνεται αστείο δεν μπορείς να κάνεις την δεύτερη ταινία αν δεν έχεις κάνει την πρώτη!
Οι σχολές και οι αποφοιτήσεις είναι βέβαια απαραίτητες. Μπορείς να μιλήσεις για την σκηνοθεσία και να πάρεις άριστα αλλά σκηνοθέτης θα είσαι όταν... σκηνοθετήσεις!
Όχι μόνο τα δεκάλεπτα ή εικοσάλεπτα φιλμάκια που θα γυρίσεις για τις εξετάσεις αλλά ένα φιλμ μεγάλου μήκους. Με έμπειρους ηθοποιούς και τεχνικούς. Και υψηλό κόστος.
Και θα είναι σαν να έχεις σπουδάσει ιατρική και να σου αναθέσουν την πρώτη σου εγχείρηση. Άλλωστε, κάτι που δεν είναι γνωστό, τα πρώτα-πρώτα μου φιλμ ήταν δέκα εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς. Έτσι έμαθα και λίγη χειρουργική.
Ο κάμεραμαν που έφερα μόλις είδε να ανοίγεται η καρδιά λιποθύμησε. Και συνέχισα εγώ. Όταν βγήκα στο διάδρομο οι συγγενείς που περίμεναν με φωνάζαν «γιατρέ». Πώς πήγε γιατρέ;
Η δεύτερη ήταν μια περιπέτεια. Γύρισα ένα διαφημιστικό για μια αντιβηχική καραμέλα ονόματι VICS. Έβαλα τον βοηθό σκηνοθέτη να πλησιάζει ένα περίπτερο βήχοντας και όταν φτάσει μπροστά του να πει;: «Βηξ». Βήχοντας. Η ταινία δεν είδε το φως της ημέρας γιατί ξεχάσαμε το αρνητικό στο ταξί.
Η δεύτερη ανάλογη περιπέτεια ήταν όταν πηδήξαμε σε αντιτορπιλικό που πήγαινε στη Σαντορίνη όπου είχε γίνει σεισμός. Τραβήξαμε την καταστροφή, φύγαμε και ξεχάσαμε το φιλμ στα ερείπια.
Όπως βλέπετε το φιλμ δεν είναι μόνο εικαστική τέχνη. Είναι και μια βιομηχανική, πολιτιστική, πολιτική ευθύνη. Πολλές ενδιαφέρουσες ταινίες έχουν καταστραφεί και δεν θα τις δούμε ποτέ.
Οπως στο Βυζάντιο, την εποχή του αγράμματου αυτοκράτορα Θεοδόσιου οι βιαστικοί χριστιανοί κατέστρεψαν όλα τα ζωγραφικά έργα της ελληνικής αρχαιότητας.
Για να συνειδητοποιήσουμε την τεχνολογική ευθύνη, μαζί με την πολιτιστική, που έχει η χρήση της φωτογραφίας, ο καθηγητής μας στο Πανεπιστήμιο μας ζητούσε να κατασκευάσουμε μια φωτογραφική μηχανή και σε συνέχεια να βγάλουμε φωτογραφία.
Η μηχανή μας ήταν ένα κουτί που ήταν κλειστό και είχε στη μια πλευρά μια υποδοχή για το αρνητικό φύλλο και στην άλλη μια όσο γίνεται μικρότερη οπή.
Την αρνητική επάλειψη την είχαμε κατασκευάσει εμείς παίρνοντας από το φαρμακείο τα χημικά υλικά, όπως στην συνέχεια τα υλικά για την θετική κόπια.
Αφήναμε την κάμερά μας έξι ώρες ακίνητη μπροστά σε ένα δέντρο και πηγαίναμε το αρνητικό μας στην κατασκότεινη κουζίνα να το «πλύνουμε» σε μια ακόμα χημική σύνθεση με υλικά που αγοράσαμε από το ίδιο φαρμακείο.
Έτσι άρχιζε το μάθημα της φωτογραφίας.
Και με την κατασκευή που κάναμε των σκηνικών, άρχιζε το μάθημα της σκηνοθεσίας. Και παράλληλα η Ιστορία Τέχνης.
Στην πρώτη μου ταινία μεγάλου μήκους είχα πάρει έναν πολύ καλό φίλο και κάμεραμαν, στα ντοκιμαντέρ που είχαμε γυρίσει.
Όταν ο παραγωγός είδε τις πρώτες σκηνές στην προβολή μάς ρώτησε ποια ήταν τα ημερήσια και ποια τα νυχτερινά πλάνα. Είχαν όλα τον ίδιο φωτισμό! Ανάλογες παρατηρήσεις είχε κάνει και για την σκηνοθεσία.
Τώρα γιατί με πήρε; Γιατί όταν είδε για πρώτη φορά ντοκιμαντέρ – την «Λευκάδα, Νησί των Ποιητών» - ρώτησε ποιος είναι αυτός.
Του είπαν ότι ήρθε από την Αμερική. Η Αμερική για τους Έλληνες παραγωγούς ήταν το Χόλυγουντ.
Και με φώναξε να γυρίσω την «Κυρία Δήμαρχο»!
Πρέπει να πω ότι είχα στείλει σενάρια σε πολλούς παραγωγούς και είχαν απορριφθεί. Δεν μπορείς να γυρίσεις «προσωπική» ταινία χωρίς παραγωγό στενό φίλο χρηματοδότη.
Οι πρώτες ταινίες που έκανα είχαν εμπορική επιτυχία, ακόμα και η προσωπική «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ». Η ταινία βραβεύτηκε, αλλά τα εισιτήρια οφείλονται στο θέμα της και στους ηθοποιούς της.
Αυτές οι πρώτες ταινίες ήταν και το ύστατο μάθημα σκηνοθεσίας. Το ουσιαστικό δίπλωμα.
Το επόμενο προσωπικό μου έργο ήταν το «Πρόσωπο με Πρόσωπο». Ικανό να βραβευτεί σε ελληνικά και ξένα φεστιβάλ. ’Οταν μάλιστα απαγορεύτηκε από την Χούντα. Μαζί και ο σκηνοθέτης της.
Η τέχνη είναι έργο προσωπικό. Μόνο το μέσο – π.χ. ο κινηματογράφος, η ζωγραφική κλπ - μπορεί να είναι για όλους. Αν θέλουμε ο θεατής να αναζητά την τέχνη και όχι μόνο το μέσο, οι τέχνες σαν καλλιέργεια θα πρέπει να διδάσκονται στο σχολείο. Όπως στην αρχαιότητα. Τότε θα διαδοθούν οι «προσωπικές» ταινίες.
Και η Τηλεόραση θα είναι καλύτερη και εκπαιδευτικότερη.
Και οι πολίτες θα αρχίσουν να πηγαίνουν στα μουσεία! Κάθε φορά που επισκεπτόμουν το αρχαιολογικό μουσείο, για παράδειγμα, άκουγα μόνο ξένες γλώσσες γύρω μου.
Είχα γυρίσει για την Γαλλική Τηλεόραση ένα ντοκιμαντέρ για την...Τηλεόραση και το Παιδί. Ο αφηγητής ήταν ένα παιδί.
Και ανακάλυψα στο Κέντρο Πομπιντού του Παρισιού ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα στο οποίο μια γνωστή κριτικός κινηματογράφου έδειχνε σε μια ομάδα μικρών παιδιών τι είναι πλάνο, τι είναι φωτογραφία και τι σκηνοθεσία.
Τα παιδιά έκαναν συνέχεια ερωτήσεις.
Το περίεργο είναι ότι η ταινία μου - στη Ελλάδα με τίτλο «Η Τηλεόραση των Μπόμπιρων» - ήταν η πρώτη και η μόνη έρευνα που έγινε με θέμα την ευαισθησία του παιδιού μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης. Το Υπουργείο Παιδείας μού ανακοίνωσε ότι ίδρυσε ένα κέντρο χρηματοδότησης ταινιών για νέους με τίτλο «Ιούλιος Βερν» (με το όνομα του γνωστού συγγραφέα μυθιστορημάτων για νέους).
Το παιδί δεν είναι θεατής σαν τους άλλους. Δεν έχει τα ίδια σημεία αναφοράς. Η κάθε εικόνα, η κάθε λέξη και η κάθε φράση εντυπώνεται ισχυρότερα στο παιδικό μυαλό. Και συμβάλλει στον χαρακτήρα του. ’
Ολοι δε οι ψυχολόγοι θα μας συμβουλέψουν να βλέπουμε μαζί με το παιδί μας τα παιδικά προγράμματα. Ελάχιστα είναι τα προγράμματα – στα σημερινά κανάλια - που μπορεί να τα δει το παιδί μόνο του. Φυσικά μιλάμε για τις μικρές ηλικίες.
Τα παιδιά του Γυμνασίου χρειάζονται προγράμματα που μοιάζουν ότι είναι και για μεγάλους αλλά θα πρέπει να θυμίζουν την ποιότητα που είχε παλαιότερα το περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων». Ένα άλλο ορόσημο είναι τα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν. Και τα βιβλία βέβαια της Άλκης Ζέη. Σίγουρα θα υπάρχουν και άλλα, που αγνοώ.
Μια μέθοδος τέλος για την άσκηση της αντίληψης και της ευαισθησίας του παιδιού είναι να του ζητάμε να γράφει μερικούς στίχους (ποιητικούς!) που να περιγράφουν αυτό που μόλις είδε στην εκπομπή.