Ξημερώματα 20ης Μαΐου 1941. Υπό την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ερμής», οι Γερμανοί ξεκινούν αεραπόβαση για την κατάληψη της Κρήτης.
Για πρώτη φορά στα πολεμικά χρονικά θα επιχειρούνταν μία τόσο μεγάλης κλίμακας επίθεση από αέρος. Έχοντας ήδη κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η νίκη αναμενόταν να είναι εύκολη υπόθεση για τον πιο καλά εξοπλισμένο στρατό της εποχής. Η ελίτ της πολεμικής μηχανής της Ναζιστικής Γερμανίας, οι Αλεξιπτωτιστές της παντοδύναμης Luftwaffe, επιστρατεύτηκαν για την άμεση κατάληψη του στρατηγικής σημασίας νησιού. Όμως, οι υπολογισμοί των Γερμανών αποδείχθηκαν λανθασμένοι.
Οι συμμαχικές δυνάμεις, καλά πληροφορημένες από τις υποκλοπές ULTRA, επέφεραν σοβαρότατες απώλειες στα στρατεύματα που έπεφταν από τον ουρανό. Οι άνδρες και οι γυναίκες της Κρήτης, αρνούμενοι να παραδώσουν τον τόπο τους αμαχητί, αντιστάθηκαν με πρωτοφανές σθένος, γενναιότητα και αυτοθυσία.
Μετά από 12 ημέρες, 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη «πέφτει». Ωστόσο, η νίκη αποδείχτηκε πύρρειος για τους Γερμανούς. Οι απώλειες τους ήταν τέτοιες που δεν επιχείρησαν ποτέ ξανά άλλη αεροπορική έφοδο τέτοιας κλίμακας. Για την αντίσταση τους οι Κρητικοί πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Έβαλαν όμως για πρώτη φορά τον λαϊκό παράγοντα στην εξίσωση του πολέμου.
Η σειρά ντοκιμαντέρ «‘Επιχείρηση Ερμής’- Η Μάχη της Κρήτης», που κάνει πρεμιέρα την Τετάρτη 19 Μαΐου στο Cosmote History, ζωντανεύει στην επέτειο των 80 χρόνων, μέσα από τέσσερα επεισόδια, τη θρυλική αναμέτρηση που υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτόπτες μάρτυρες -στρατιώτες και πολίτες- που ανακαλούν με συγκίνηση, αλλά και οδύνη όσα έζησαν, σπάνιο αρχειακό υλικό από τα γερμανικά Επίκαιρα (καθώς από τους πρώτους που έπεσαν με τα αλεξίπτωτα ήταν φωτογράφοι και κινηματογραφιστές προκειμένου να τροφοδοτήσουν με τις εικόνες τους τη μηχανή της ναζιστικής προπαγάνδας), στρατιωτικοί αναλυτές και ιστορικοί με βαθιά γνώση του θέματος, όπως ο Γερμανός, πολιτογραφημένος Έλληνας από το 1985, Χάγκεν Φλάισερ, ομότιμος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, βραβευμένος πολλάκις για το ερευνητικό του έργο και ο Βρετανός συγγραφέας στρατιωτικής ιστορίας, σερ Άντονι Μπίβορ, το βιβλίο του οποίου «Κρήτη, η Μάχη και η Αντίσταση» θεωρείται μια από τις πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις διεθνώς.
Και κυρίως, ιστορίες και πρόσωπα που έδρασαν μέσα και παράλληλα στη μεγάλη ιστορία των δώδεκα εκείνων ημερών -από τις «αλλόκοτες συμμαχικές δυνάμεις» (Βρετανοί, Αυστραλοί, Σκωτσέζοι, Νεοζηλανδοί και Μαορί), τους 300 νεοσύλλεκτους Θρακιώτες και τα «αγύμναστα παιδιά» της Σχολής Ευελπίδων μέχρι τις γυναίκες και τους γέροντες.
Το ενδιαφέρον πυροδοτείται ήδη από το πρώτο επεισόδιο με τίτλο «Πριν τη Μάχη», που θέτει το ιστορικό πλαίσιο και γυρίζει στην Κρήτη του Μεσοπολέμου, μία εποχή ευημερίας για το νησί, που διατηρεί άριστες εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία μέσω των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων, ενώ παράλληλα, φωτίζει τη δράση των μυστικών υπηρεσιών των Μεγάλων Δυνάμεων, με αναφορές σε Γερμανούς και Βρετανούς που εμφανίζονταν είτε ως εμπορικοί αλληλογράφοι, είτε ως περιηγητές (οι οποίοι χαρτογραφούν λεπτομερώς το νησί).
«Τα αεροπλάνα ήταν τόσο χαμηλά που θέριζαν τα δέντρα»
Το δεύτερο επεισόδιο με τίτλο «Επίθεση από αέρος», μας μεταφέρει στην 20ή Μαΐου 1941, το πρωινό που ο ουρανός βόρεια της Κρήτης γέμισε αεροπλάνα. Ο Κωνσταντίνος Κόρκας, που πολέμησε στην περιοχή του αεροδρομίου του Μάλεμε, υπ’ αριθμόν ένα στόχο των Γερμανών, περιγράφει όσα βίωσε ως Δευτέρα Παρουσία.
Γιατί αεραπόβαση και όχι απόβαση
Ωστόσο, το απλό ερώτημα που θέτει κανείς είναι, κατ′ αρχάς γιατί η Κρήτη -ο γερμανικός στρατός είναι ήδη στην Αθήνα- και για ποιόν λόγο ο Χίτλερ έκανε την επιλογή όχι μίας απόβασης, όπως θα ήταν αναμενόμενο για ένα νησί, αλλά μίας αεραπόβασης.
Ο ιστορικός - ερευνητής Κωστής Μαμαλάκης, σύμβουλος του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης σε θέματα Νεότερης Ιστορίας, ο οποίος μιλά στο ντοκιμαντέρ, εξηγεί στη HuffPost ότι «σε κανένα δεν είναι αρεστό να πορεύεται έχοντας ένα αγκάθι στην φτέρνα του. Για τις γερμανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο αφρικανικό μέτωπο, το να παραμένει η Κρήτη στα χέρια των Συμμαχικών Δυνάμεων, θα ήταν ριψοκίνδυνο.
[...] Εκείνη την περίοδο στον χώρο του Αιγαίου δεν υπήρχε ισχυρός γερμανικός στόλος, καθώς οι Βρετανοί ”είχαν το πάνω χέρι”. Σε αντίθεση με τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί είχαν τον έλεγχο του αέρα και όχι της θάλασσας. Κατά συνέπεια επέλεξαν την αεραπόβαση. Γιατί αυτό ήταν το ισχυρό τους χαρτί».
Η απώλεια του αεροδρομίου του Μάλεμε
Όμως ποιές ήταν οι τρεις κρίσιμες στιγμές που έκριναν την έκβαση της Μάχης, η οποία κατέληξε στην πιο μακρά γερμανική κατοχή επί ελληνικού εδάφους, με βαριά αντίποινα, καταστροφές χωριών και εκτελέσεις;
«Η απώλεια του αεροδρομίου του Μάλεμε, η απώλεια του αεροδρομίου του Μάλεμε και η απώλεια του αεροδρομίου του Μάλεμε», απαντά με νόημα ο κ. Μαμαλάκης αναφερόμενος στην κατάληψη του Λόφου 107, που τη δεύτερη μέρα ανέτρεψε τα δεδομένα .
«Μόλις περιήλθε το αεροδρόμιο του Μάλεμε στα χέρια των γερμανικών δυνάμεων, άρχισαν να προσγειώνονται μεταγωγικά αεροπλάνα τα οποία μετέφεραν στο νησί ορεινούς καταδρομείς, μικρά πυροβόλα, μοτοσικλέτες και άλλα μέσα τα οποία άλλαξαν την μορφή του πολέμου ο οποίος πλέον ήταν με το μέρος των επιτιθέμενων. Οι αμυνόμενες δυνάμεις αδυνατούσαν πλέον να ανταπεξέλθουν σε αυτή τη νέα μορφή πολέμου με γερμανικές ευκίνητες και καλά εκπαιδευμένες μονάδες. Για να κερδίσεις ένα πόλεμο δεν αρκεί να έχεις την αριθμητική υπεροχή».
Η Αντίσταση και οι μεγάλοι δεσμοί
«Αυτό που παραμένει μοναδικό στα πολεμικά δρώμενα είναι το γεγονός πως ο ντόπιος πληθυσμός, οι άμαχοι όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται, δεν παρέμειναν παθητικοί παρατηρητές. Έπιασαν όπλα -γιατί στον πόλεμο, όποιος θέλει να βρει όπλο, το βρίσκει- και πολέμησαν στο πλάι των ξένων και των ντόπιων στρατιωτικών μονάδων», σημειώνει ο κ. Μαμαλάκης.
«Στην Κρήτη αναπτύχθηκαν δεσμοί. Οι Κρητικοί έχοντας τα στρατευμένα παιδιά τους ακόμα εγκλωβισμένα στην πάνω -όπως λέμε- Ελλάδα εξ αιτίας του Ελληνο-ιταλικού πολέμου, μπορούσαν να νιώσουν πολύ καλά όλα αυτά τα παιδιά της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Αγγλίας όπου κάπου μακριά κάποια οικογένεια τους περίμενε.
Αμέσως με την κατάρρευση του μετώπου, ο πόλεμος συνεχίστηκε αλλά με άλλη μορφή πλέον. Το να κρύψεις και να φιλοξενήσεις φυγάδες -από την αιχμαλωσία των Γερμανών, στρατιώτες μέχρι την ημέρα που κάποιο μέσον θα τους μετέφερε στην Μέση Ανατολή, αυτό ήταν μία μορφή εξαιρετικά ριψοκίνδυνης ”υιοθεσίας”. Πως να μην δημιουργηθούν συγκινητικές ιστορίες λοιπόν».
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Βικτώρια Βελλοπούλου
Παραγωγή: COSMOTE TV (2021)
Εκτέλεση παραγωγής: Indigo View Productions
Διευθυντής Φωτογραφίας: Κωστής Νικολόπουλος
Πρωτότυπη Μουσική Τίτλων: Konstantinos Borek
Μοντάζ: Πάνος Πολύζος, Μανώλης Κολοκοτρώνης
Σενάριο - Αρχισυνταξία: Ιωάννα Μπρατσιάκου
Έρευνα: Βίκη Αρβελάκη, Μαρίλια Σταυρίδου, Άστριντ Μπλύμλαϊν
Ιστορικός σύμβουλος: Γιάννης Σκαλιδάκης
Ομιλητές για το ιστορικό πλαίσιο
-Αντονι Μπίβορ, ιστορικός & συγγραφέας.
Το βιβλίο του «Κρήτη, Η Μάχη και Η Αντίσταση» θεωρείται η πιο αντικειμενική ματιά στα γεγονότα διεθνώς.
-Χάγκεν Φλάισερ, ιστορικός, ομότιμος καθηγητής νεότερης και σύγχρονης ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας
-Άρτεμις Κούπερ, συγγραφέας / Βιογράφος του σερ Πάτρικ Λη Φέρμορ
-Στέφαν Μακνίλ, ιστορικός
-Κωστής Μαμαλάκης, σύμβουλος του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης σε θέματα Νεότερης Ιστορίας
-Γιάννης Κοροδήμος, υπεύθυνος του κινηματογραφικού αρχείου του Πολεμικού Μουσείου
-Δημήτρης Σκαρτσιλάκης, συλλέκτης, ερευνητής
-Σταμάτης Αποστολάκης, λαογράφος
-Γιάννης Σκαλιδάκης, ιστορικός
Ομιλητές για τη στρατηγική της Μάχης
-Παναγιώτης Γκαρτζονίκας & Σταύρος Κουτρής Αντιστράτηγοι εν αποστρατεία, στρατιωτικοί αναλυτές
-Κωνσταντίνος Κόρκας – Αντιστράτηγος εν αποστρατεία, Αθήνα – τότε πρωτοετής της Σχολής Ευελπίδων που μετέβη οικειοθελώς στην Κρήτη για να πολεμήσει.
Η σειρά 4 επεισοδίων προβάλλεται καθημερινά στις 22.00.