Οι υψηλότερες θερμοκρασίες στην Αρκτική οδηγούν στο λιώσιμο του μόνιμα παγωμένου εδάφους της περιοχής και ενδεχομένως αναδύουν ιούς που, αφού έμειναν αδρανείς για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία ζώων και ανθρώπων.
Μπορεί μια πανδημία που πυροδοτείται από μια ασθένεια από το μακρινό παρελθόν να μοιάζει με σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας, ωστόσο οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι οι κίνδυνοι, αν και μικροί, υποτιμώνται. Χημικά και ραδιενεργά απόβλητα που χρονολογούνται από τον Ψυχρό Πόλεμο, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να βλάψουν την άγρια ζωή και να διαταράξουν τα οικοσυστήματα, ενδέχεται επίσης να απελευθερωθούν κατά τo λιώσιμο των πάγων.
Το περίφημο Permafrost καλύπτει το ένα πέμπτο του βόρειου ημισφαιρίου, έχοντας στηρίξει την Αρκτική τούνδρα και τα βόρεια δάση της Αλάσκας, του Καναδά και της Ρωσίας για χιλιετίες. Χρησιμεύει ως ένα είδος χρονοκάψουλας, διατηρώντας - εκτός από αρχαίους ιούς - τα μουμιοποιημένα υπολείμματα ορισμένων εξαφανισμένων ζώων, που οι επιστήμονες μπόρεσαν να ανακαλύψουν και να μελετήσουν τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένων δύο λιονταριών και ενός μάλλινου ρινόκερου.
Ο λόγος που το permafrost είναι ένα καλό μέσο αποθήκευσης δεν είναι μόνο επειδή είναι παγωμένο. Παράλληλα, πρόκειται για ένα περιβάλλον χωρίς οξυγόνο το οποίο δεν διαπερνά το φως. Ωστόσο, οι σημερινές θερμοκρασίες της Αρκτικής αυξάνονται έως και τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη, αποδυναμώνοντας το ανώτερο στρώμα του μόνιμου παγετού στην περιοχή.
Για να κατανοήσουν καλύτερα τους κινδύνους που ενέχουν οι παγωμένοι ιοί, οι επιστήμονες ψάχνει για λεγόμενους «ιούς ζόμπι» - και έχουν βρει μερικούς.
Γνωστοί ως γιγάντιοι ιοί, είναι πολύ μεγαλύτεροι από τους συνηθισμένους ιούς και ορατοί κάτω από ένα κανονικό μικροσκόπιο φωτός, αντί για ένα πιο ισχυρό ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Το 2014, κατάφεραν να αναβιώσουν έναν ιό που απομόνωσαν από τον μόνιμο παγετό, καθιστώντας τον μολυσματικό για πρώτη φορά μετά από 30.000 χρόνια, με την εισαγωγή του σε καλλιεργημένα κύτταρα. Για ασφάλεια, είχαν επιλέξει να μελετήσουν έναν ιό που θα μπορούσε να στοχεύσει μόνο μονοκύτταρες αμοιβάδες, όχι ζώα ή ανθρώπους.
Επανέλαβαν το πείραμα το 2015, απομονώνοντας έναν διαφορετικό τύπο ιού που στόχευε επίσης τις αμοιβάδες. Και στην τελευταία τους έρευνα, που δημοσιεύτηκε στις 18 Φεβρουαρίου στο περιοδικό Viruses, απομόνωσαν διάφορα στελέχη αρχαίου ιού από πολλαπλά δείγματα μόνιμου παγετού που ελήφθησαν από επτά διαφορετικά μέρη σε όλη τη Σιβηρία και έδειξαν ότι το καθένα από αυτά μπορούσε να μολύνει καλλιεργημένα κύτταρα αμοιβάδας.
Αυτά τα τελευταία στελέχη αντιπροσωπεύουν πέντε νέες οικογένειες ιών, πέρα από τις δύο που είχαν αναβιώσει στο παρελθόν. Το παλαιότερο στέλεχος ήταν σχεδόν 48.500 ετών, με βάση τη χρονολόγηση του εδάφους με ραδιενεργό άνθρακα, και προήλθε από ένα δείγμα γης που ελήφθη από μια υπόγεια λίμνη 16 μέτρα κάτω από την επιφάνεια.
Το ότι οι ιοί, που μολύνουν την αμοιβάδα, εξακολουθούν να είναι μολυσματικοί μετά από τόσο καιρό είναι ενδεικτικό ενός δυνητικά μεγαλύτερου προβλήματος, εξηγούν οι ερευνητές. Οπως λένε, οι άνθρωποι ίσως θεωρούν την έρευνά τους ως «επιστημονική περιέργεια» αλλά δεν αντιλαμβάνονται την προοπτική των αρχαίων ιών να επανέλθουν στη ζωή ως σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία.
Προηγούμενο ανθρώπινης μόλυνσης
Ιχνη ιών και βακτηρίων που μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο έχουν διατηρηθεί στο μόνιμο πάγο. Ενα δείγμα πνεύμονα από το σώμα μιας γυναίκας που βρέθηκε το 1997 σε ένα χωριό της Αλάσκας περιείχε γονιδιωματικό υλικό από το στέλεχος της γρίπης που ευθυνόταν για την πανδημία του 1918. Το 2012, οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν ότι τα 300 ετών μουμιοποιημένα λείψανα μιας γυναίκας που ήταν θαμμένη στη Σιβηρία περιείχαν τις γενετικές υπογραφές του ιού που προκαλεί την ευλογιά.
Ενα ξέσπασμα άνθρακα (σ.σ. ασθένεια) στη Σιβηρία που επηρέασε δεκάδες ανθρώπους και περισσότερους από 2.000 τάρανδους μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου του 2016 έχει επίσης συνδεθεί με την απόψυξη του μόνιμου παγετού κατά τη διάρκεια εξαιρετικά ζεστών καλοκαιριών, επιτρέποντας στα παλιά στελέχη του βακτηρίου Bacillus anthracis να επανεμφανιστούν από παλιούς χώρους ταφής ή πτώματα ζώων.
Εάν υπάρχει ένας ιός κρυμμένος στον μόνιμο παγετό με τον οποίο δεν έχουμε έρθει σε επαφή για χιλιάδες χρόνια, μπορεί να μην επαρκεί η ανοσολογική μας άμυνα, προειδοποιούν οι ερευνητές.
Πιθανότητες μετάδοσης του ιού
Φυσικά, στον πραγματικό κόσμο, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν για πόσο καιρό αυτοί οι ιοί θα μπορούσαν να παραμείνουν μολυσματικοί όταν εκτεθούν στις σημερινές συνθήκες ή πόσο πιθανό θα ήταν ο ιός να συναντήσει έναν κατάλληλο ξενιστή. Δεν είναι όλοι οι ιοί παθογόνα που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες - μερικοί είναι καλοήθεις ή ακόμη και ωφέλιμοι για τους οικοδεσπότες τους. Και ενώ φιλοξενεί 3,6 εκατομμύρια ανθρώπους, η Αρκτική εξακολουθεί να είναι ένα αραιοκατοικημένο μέρος, καθιστώντας τον κίνδυνο της ανθρώπινης έκθεσης σε αρχαίους ιούς πολύ χαμηλό.
Ωστόσο, ο κίνδυνος είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί στο πλαίσιο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, κατά την οποία η απόψυξη του μόνιμου παγετού θα συνεχίσει να επιταχύνεται και περισσότεροι άνθρωποι θα κατοικούν στην Αρκτική στον απόηχο των βιομηχανικών εγχειρημάτων.
Πέρυσι, μια ομάδα επιστημόνων δημοσίευσε έρευνα σε δείγματα εδάφους και ιζημάτων που ελήφθησαν από τη λίμνη Hazen - μια λίμνη γλυκού νερού στον Καναδά που βρίσκεται εντός του αρκτικού κύκλου.
Χρησιμοποιώντας μια ανάλυση μοντέλων υπολογιστή, διαπίστωσαν ότι ο κίνδυνος διάχυσης ιών σε νέους ξενιστές ήταν υψηλότερος σε τοποθεσίες κοντά στις οποίες έρεαν μεγάλες ποσότητες λιωμένου νερού από παγετώνες - ένα σενάριο που γίνεται όλο και πιο πιθανό καθώς το κλίμα θερμαίνεται.
Αγνωστες συνέπειες
Ο εντοπισμός ιών και άλλων κινδύνων που περιέχονται στον μόνιμο παγετό είναι το πρώτο βήμα για την κατανόηση του κινδύνου που ενέχουν για την Αρκτική. Αλλες προκλήσεις περιλαμβάνουν τον ποσοτικό προσδιορισμό του πού, πότε, πόσο γρήγορα και πόσο βαθιά θα ξεπαγώσει το permafrost.
Η απόψυξη μπορεί να είναι μια σταδιακή διαδικασία λίγων μόλις εκατοστών ανά δεκαετία, αλλά συμβαίνει και πιο γρήγορα σε ορισμένες περιπτώσεις. Η διαδικασία απελευθερώνει επίσης μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα - μια παραγνωρισμένη και υποτιμημένη αιτία της κλιματικής αλλαγής.
Υπάρχει μια σειρά από πιθανές απειλές που έχουν παγώσει επί του παρόντος στον μόνιμο πάγο της Αρκτικής. Μεταξύ αυτών είναι τα θαμμένα απόβλητα από την εξόρυξη βαρέων μετάλλων και χημικών ουσιών, όπως το φυτοφάρμακο DDT, το οποίο απαγορεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ραδιενεργό υλικό έχει επίσης πεταχτεί στην Αρκτική - από τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες- από την εκκίνηση των πυρηνικών δοκιμών στη δεκαετία του 1950.
Ωστόσο, υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία για τους «μικροοργανισμούς Μαθουσάλα» (σ.σ. πήραν το όνομά τους από τη μακροβιότερη βιβλική φιγούρα). Πρόκειται για οργανισμούς που θα μπορούσαν να φέρουν τη δυναμική των αρχαίων και εξαφανισμένων οικοσυστημάτων στη σημερινή Αρκτική, με άγνωστες συνέπειες.
Ο καλύτερος τρόπος δράσης, καταλήγουν οι επιστήμονεε, είναι να προσπαθήσουμε να σταματήσουμε την απόψυξη και την ευρύτερη κλιματική κρίση, και να κρατήσουμε αυτούς τους κινδύνους για πάντα ενταφιασμένους στον μόνιμο παγετό.
(με πληροφορίες από CNN)