Οι Νεάντερταλ, αυτό το αρχαϊκό είδος ανθρώπων, και άλλα είδη όπως οι Ντενίσοβαν, ζούσαν κάποτε μαζί με τους πρώτους προγόνους μας, τους Homo sapiens. Αναμείχθηκαν και έκαναν παιδιά. Έτσι, ένα μέρος αυτών δεν έφυγε ποτέ και βρίσκεται στα γονίδιά μας, με την επιστήμη να αρχίζει να αποκαλύπτει πόσο πολύ μας διαμορφώνει αυτό.
Οι επιστήμονες, χρησιμοποιώντας τη νέα, όλο και πιο βελτιωμένη ικανότητα να συναρμολογούν κομμάτια αρχαίου DNA, διαπιστώνουν ότι τα χαρακτηριστικά των αρχαϊκών ειδών ανθρώπων είναι ακόμα μαζί μας, επηρεάζοντας τη γονιμότητά μας, το ανοσοποιητικό μας σύστημα, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας χειρίστηκε τον ιό COVID-19.
Μόνο τους τελευταίους μήνες, οι ερευνητές συνέδεσαν το DNA των Νεάντερταλ με μια σοβαρή ασθένεια των χεριών, το σχήμα της μύτης των ανθρώπων και διάφορα άλλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Εισήγαγαν ακόμη, ένα γονίδιο που έφεραν οι Νεάντερταλ και οι Ντενίσοβαν σε ποντίκια για να διερευνήσουν τις επιπτώσεις του στη βιολογία. Διαπίστωσαν ότι ήταν υπεύθυνο για την αύξηση του μεγέθους των κεφαλιών τους, ενώ ανέπετυξαν και ένα επιπλέον πλευρό.
Ήταν μόλις 100.000 αλλά μας άφησαν κάτι απ΄ τα γονίδιά τους
Μέχρι πρόσφατα, η γενετική κληρονομιά των αρχαίων ανθρώπων ήταν αόρατη, επειδή οι επιστήμονες περιορίζονταν σε όσα μπορούσαν να συλλέξουν από το σχήμα και το μέγεθος των οστών. Ωστόσο, υπάρχουν σταθερά νέες ανακαλύψεις από το αρχαίο DNA, έναν τομέα μελέτης στον οποίο πρωτοστάτησε ο νομπελίστας Σβάντε Παάμπο, ο οποίος συνέθεσε για πρώτη φορά το γονιδίωμα του Νεάντερταλ.
Η έρευνα δείχνει ότι ορισμένοι αφρικανικοί πληθυσμοί δεν έχουν σχεδόν καθόλου DNA Νεάντερταλ, ενώ εκείνοι που προέρχονται από την Ευρώπη ή την Ασία έχουν 1% έως 2%. Το DNA των Ντενίσοβαν είναι ελάχιστα ανιχνεύσιμο στα περισσότερα μέρη του κόσμου, αλλά αποτελεί το 4% έως 6% του DNA των ανθρώπων της Μελανησίας, η οποία εκτείνεται από τη Νέα Γουινέα έως τα νησιά Φίτζι.
Αυτό μπορεί να μην ακούγεται σπουδαίο, αλλά συνοψίζεται ως εξής: Παρόλο που μόνο 100.000 Νεάντερταλ έζησαν συνολικά στον κόσμο, «το μισό γονιδίωμα του Νεάντερταλ υπάρχει ακόμα, σε μικρά κομμάτια διασκορπισμένα στους σύγχρονους ανθρώπους», δήλωσε ο δρ. Χούγκο Ζέμπεργκ του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Σουηδία.
Αυτό είναι αρκετό για να μας επηρεάσει πραγματικά με πολλούς τρόπους. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη την πλήρη έκταση, αλλά μαθαίνουν ότι μπορεί να είναι τόσο χρήσιμη όσο και επιβλαβής.
Με ποιες σημερινές ασθένειες έχει συνδεθεί το DNA του Νεάντερταλ
Για παράδειγμα, το DNA του Νεάντερταλ έχει συνδεθεί με αυτοάνοσες ασθένειες, όπως η νόσος του Graves και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Όταν ο Homo sapiens βγήκε από την Αφρική, δεν είχε ανοσία στις ασθένειες της Ευρώπης και της Ασίας, αλλά οι Νεάντερταλ και οι Ντενίσοβαν, που ζούσαν ήδη εκεί, είχαν.
«Με τη διασταύρωση μαζί τους, είχαμε μια γρήγορη λύση για το ανοσοποιητικό μας σύστημα, πράγμα που αποτελούσε καλά νέα πριν από 50.000 χρόνια», δήλωσε ο Κρις Στρίνγκερ, ερευνητής της ανθρώπινης εξέλιξης στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. «Το αποτέλεσμα σήμερα, για ορισμένους ανθρώπους, είναι ότι το ανοσοποιητικό τους σύστημα είναι υπερευαίσθητο και μερικές φορές στρέφεται εναντίον του εαυτού τους».
Παρομοίως, ένα γονίδιο που σχετίζεται με την πήξη του αίματος και πιστεύεται ότι μεταβιβάστηκε από τους Νεάντερταλ στην Ευρασία, μπορεί να ήταν χρήσιμο στην «σκληρή και ταραχώδη Πλειστόκαινο εποχή», σήμερα όμως μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου για τους ηλικιωμένους.
Νεάντερταλ και COVID-19
Το 2020, έρευνα των Ζέμπεργκ και Παάμπο διαπίστωσε ότι ένας σημαντικός γενετικός παράγοντας κινδύνου για σοβαρή νόσηση από COVID-19 κληρονομείται από τους Νεάντερταλ. «Το συγκρίναμε με το γονιδίωμα του Νεάντερταλ και ταίριαζε απόλυτα», δήλωσε ο Ζέμπεργκ. «Έπεσα από την καρέκλα μου».
Την επόμενη χρονιά, διαπίστωσαν ότι ένα σύνολο παραλλαγών του DNA κατά μήκος ενός μόνο χρωμοσώματος που κληρονομήθηκε από τους Νεάντερταλ, είχε το αντίθετο αποτέλεσμα: προστάτευε τους ανθρώπους από σοβαρή νοσηση με COVID.
Πέρα από όλα αυτά, η έρευνα έχει συνδέσει τις γενετικές παραλλαγές των Νεάντερταλ με το χρώμα του δέρματος και των μαλλιών, τα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς, το σχήμα του κρανίου και τον διαβήτη τύπου 2. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που αναφέρουν ότι αισθάνονται περισσότερο πόνο από τους άλλους είναι πιθανό να φέρουν έναν υποδοχέα πόνου του Νεάντερταλ. Μια άλλη διαπίστωσε ότι το 1/3 των γυναικών στην Ευρώπη κληρονόμησε έναν υποδοχέα του Νεάντερταλ για την ορμόνη προγεστερόνη, η οποία συνδέεται με αυξημένη γονιμότητα και λιγότερες αποβολές.
Homo sapiens: Ήρωας ή απλώς ικανός να ταξιδεύει μακριά;
Στο παρελθόν, η ιστορία της επιβίωσης των σύγχρονων ανθρώπων διηγούνταν πάντα ως μια ιστορία επιτυχίας, σχεδόν σαν μια ιστορία ήρωα, στην οποία οι Homo sapiens υπερέβαιναν τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο και ξεπερνούσαν τις «ανεπάρκειες» των άλλων ειδών. Αλλά αυτή η ιστορία, σύμφωνα με την έρευνα, δεν είναι αληθής.
Οι Νεάντερταλ και οι Ντενίσοβαν υπήρχαν ήδη εδώ και χιλιάδες χρόνια όταν ο Homo sapiens εγκατέλειψε την Αφρική. Οι επιστήμονες πίστευαν ότι κερδίσαμε επειδή είχαμε πιο πολύπλοκη συμπεριφορά και ανώτερη τεχνολογία. Πρόσφατες έρευνες όμως δείχνουν ότι οι Νεάντερταλ μιλούσαν, μαγείρευαν με φωτιά, κατασκεύαζαν αντικείμενα τέχνης, είχαν εξελιγμένα εργαλεία και κυνηγετική συμπεριφορά, ενώ φορούσαν ακόμη και μακιγιάζ και κοσμήματα.
Αρκετές θεωρίες συνδέουν πλέον την επιβίωσή μας με την ικανότητά μας να ταξιδεύουμε μακριά και ευρέως. «Εξαπλωθήκαμε σε όλο τον κόσμο, πολύ περισσότερο από ό,τι αυτές οι άλλες μορφές», είπε ο Ζέμπεργκ.
Ενώ οι Νεάντερταλ ήταν ειδικά προσαρμοσμένοι στα ψυχρά κλίματα, οι Homo sapiens ήταν σε θέση να διασκορπιστούν σε όλα τα διαφορετικά είδη κλίματος αφού αναδύθηκαν στην τροπική Αφρική.
Οι ερευνητές αναμένουν να μάθουν περισσότερα καθώς η επιστήμη συνεχίζει να εξελίσσεται, επιτρέποντάς -ακόμη και όταν δεν υπάρχουν απολιθώματα- την περισυλλογή DNA από το έδαφος και τα ιζήματα όπου κάποτε ζούσαν αρχαϊκοί άνθρωποι. Με αυτόν τον τρόπο αναμένεται να μάθουμε ακόμα περισσότερα για το πώς αναμειχθήκαμε με τους αρχαϊκούς ανθρώπους και για όλα όσα μας άφησαν. «Ίσως», είπε Ζέμπεργκ, «δεν θα έπρεπε να τους βλέπουμε τόσο διαφορετικούς».