Με αφορμή τις πρόσφατες προτάσεις του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας στο σημαντικό, για πολλούς λόγους, ζήτημα της στρατιωτικής θητείας, θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμο να γίνει μια σύντομη αναφορά στα βασικά σημεία μιας σχετικά πρόσφατης μελέτης του ΕΛΙΑΜΕΠ (Μάνος Ηλιάδης και Θάνος Ντόκος, Στρατιωτική Θητεία και Άμυνα, Ιανουάριος 2019, http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2019/01/Policy-Paper-No-27-1-convertedFINAL.pdf), λόγω της σημαντικής -αν και όχι πλήρους- σύγκλισης των δύο ομάδων προτάσεων.
Για μια χώρα που βρίσκεται σε μια «δύσκολη γειτονιά», οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν ένα από τα βασικότερα «εργαλεία» αντιμετώπισης απειλών και διαχείρισης κρίσεων. Επειδή στην περίπτωση της χώρας μας οι λόγοι διατήρησης ισχυρών Ε.Δ. δυστυχώς δεν έχουν ακόμη εκλείψει, είναι σαφής η ανάγκη χάραξης μιας νέας αμυντικής πολιτικής που θα λαμβάνει υπόψη το νέο παγκόσμιο και περιφερειακό περιβάλλον ασφαλείας, τις τεχνολογικές εξελίξεις, οργανωτικές δομές και μοντέλα εκπαίδευσης, αλλά και τα νέα εσωτερικά οικονομικά, κοινωνικά και δημογραφικά δεδομένα. Στόχο θα πρέπει να αποτελέσει η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των διατιθέμενων πόρων και η διατήρηση της αποτρεπτικής ικανότητας της χώρας, στοιχείο που θα βελτιώσει επιπροσθέτως και τη διαπραγματευτική μας ισχύ και περιφερειακό ρόλο.
Αυτό μπορεί να προκύψει μόνο από μια ουσιαστική αναθεώρηση της αμυντικής πολιτικής της χώρας, όπως άλλωστε πράττουν σε τακτικά χρονικά διαστήματα όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές και άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις ασφαλείας. Η προτεινόμενη διαδικασία αμυντικής αναθεώρησης θα πρέπει να εξετάσει μια σειρά βασικών ερωτημάτων (εξελισσόμενο διεθνές περιβάλλον, εκτίμηση απειλής, συνεργατική αξιοποίηση υπόλοιπων συντελεστών εθνικής ισχύος, ρόλος και αποστολές Ε.Δ., ζητήματα δομής, εκπαίδευσης, στελέχωσης και εξοπλισμών και αμυντικής βιομηχανίας) και να παρουσιάσει συγκεκριμένες προτάσεις για την αποτελεσματικότερη λειτουργία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και τη διατήρηση της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας μας σε μια εξαιρετικά δύσκολη πολιτική και οικονομική συγκυρία.
Ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα στο πλαίσιο αυτής της επιβεβλημένης δημόσιας συζήτησης είναι και η στρατιωτική θητεία. Υπάρχει εδώ και τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες μια ευρύτερη συναίνεση στην ελληνική κοινωνία σχετικά με την ύπαρξη εξωτερικής απειλής για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Η απειλή αυτή προέρχεται από την Τουρκία. Ιστορικά οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΕΔ) βασίζονται στη στράτευση των αρρένων πολιτών για την εθνική άμυνα της χώρας και αυτό δεν προβλέπεται να αλλάξει στο ορατό μέλλον τόσο λόγω οικονομικών και δημογραφικών περιορισμών, όσο και διότι αυτό προϋποθέτει η ιδιότητα του πολίτη σε ένα δημοκρατικό καθεστώς όταν υπάρχει αίσθηση εξωτερικής απειλής.
Το σύστημα της στρατιωτικής θητείας λειτουργεί εδώ και πολλά χρόνια χωρίς εκτενείς αλλαγές, πέραν της χρονικής διάρκειας της θητείας (όπου υπήρξαν διαδοχικές μειώσεις). Αν και οι βασικές ανάγκες των ΕΕΔ σε γενικές γραμμές καλύπτονταν, τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους σοβαρά προβλήματα, καθώς λόγω δημογραφικού προβλήματος, αλλά και του συστήματος αναβολών παρατηρείται αυξανόμενη έλλειψη προσωπικού, ιδιαίτερα στο Στρατό Ξηράς. Ως αποτέλεσμα αυτού, υπάρχει διαρκής προβληματισμός στα Γενικά Επιτελεία σχετικά με το αν η σημερινή διάρκεια της θητείας είναι επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της εθνικής άμυνας.
Επίσης, το περιεχόμενο της θητείας είναι ένα άλλο μεγάλο ζήτημα, καθώς αντιμετωπίζεται από την πλειοψηφία των στρατευσίμων στην καλύτερη περίπτωση ως ένα ″αναγκαίο κακό” και στη χειρότερη ως ένα εντελώς άσκοπο ″χάσιμο χρόνου” σε μια παραγωγική ηλικία. Υπάρχει δυνατότητα να συνδυαστεί η στρατιωτική εκπαίδευση και η κάλυψη των υφιστάμενων στρατιωτικών αναγκών με την απόκτηση δεξιοτήτων; Ποια θα είναι τα οφέλη και ποιο το κόστος; Είναι συμβατή μια τέτοια αλλαγή με τη σημερινή διάρκεια της θητείας; Και ποιες θα είναι οι αναγκαίες οργανωτικές αλλαγές στη σχετική δομή των ΕΕΔ, καθώς και στην εκπαίδευση των ”εκπαιδευτών”;
Η μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα αν πρέπει να εκσυγχρονιστεί ο θεσμός της στρατιωτικής θητείας για να μπορέσει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά σε δύο μεγάλες προκλήσεις: Πρώτον, και σημαντικότερο, την εξασφάλιση επαρκούς αριθμού στρατευσίμων με στόχο την κάλυψη των αναγκών εθνικής άμυνας και δεύτερον, την αλλαγή αντίληψης των στρατευσίμων περί χαμένου χρόνου μέσω της προσφοράς δεξιοτήτων.
Το θέμα της θητείας των στρατεύσιμων οπλιτών που αποτελεί το αντικείμενο του παρόντος εξετάζεται εδώ στο γενικότερο πλαίσιο του αμυντικού μηχανισμού της χώρας, του οποίου αποτελεί βασικό του τμήμα. Και τούτο για τον ευνόητο λόγο ότι η θητεία, ως μέσον εξασφαλίσεως στρατιωτικού προσωπικού για τις ανάγκες της άμυνας της χώρας, είναι εκ των βασικότερων συντελεστών στρατιωτικής ισχύος (τουλάχιστον για όσο διάστημα στηριζόμαστε στο υπάρχον σύστημα της θητείας και την υφιστάμενη δομή δυνάμεων). Έτσι, η κατανόηση του συγκεκριμένου θέματος είναι δυνατή μόνο στο γενικό πλαίσιο του αμυντικού μηχανισμού της χώρας και της εν γένει καταστάσεώς του.
Αναφέρουμε με συνοπτικό τρόπο τις προτάσεις της μελέτης σχετικά με τη θητεία. Η βασική πρόταση (Πρόταση 1) προέβλεπε:
(α) διεύρυνση της στρατολογικής βάσης μέσω της υποχρεωτικής στράτευσης στα 18-19 (με κατοχύρωση θέσης στα ΑΕΙ)
(β) ουσιαστική αύξηση μηνιαίας αποζημίωσης για στρατευσίμους
(γ) διερεύνηση της δυνατότητας παροχής πρόσθετων δεξιοτήτων κατά τη διάρκεια της θητείας. Εφόσον αυτά τα μέτρα δεν έφερναν τα επιθυμητά αποτελέσματα, τόσο θα μπορούσε να εξεταστεί η αύξηση διάρκειας θητείας κατά 3 μήνες (Πρόταση 2, συμπληρωματική της Πρότασης 1). Τέλος, αν και πάλι δεν επιτευχθούν οι στόχοι, θα μπορούσε να εξεταστεί η στράτευση γυναικών, μικρότερης διάρκειας και κυρίως –αλλά όχι αποκλειστικά- σε διοικητικά καθήκοντα Πρόταση 3 (συμπληρωματική των Προτάσεων 1 & 2).
Πέραν της προτεινόμενης αύξησης του μισθού, υπάρχουν ενδεχομένως και άλλοι τρόποι αλλαγής αυτής της νοοτροπίας. Έχει διατυπωθεί η σκέψη ότι πέραν των αμιγώς στρατιωτικών καθηκόντων, οι στρατεύσιμοι θα μπορούσαν κατά τη διάρκεια της θητείας να αποκτούν και πρόσθετες δεξιότητες. Στόχος θα ήταν η αύξηση της ελκυστικότητας της θητείας, αλλά, κυρίως, η απόκτηση χρήσιμων δεξιοτήτων για την προσωπική και συλλογική ευημερία, αλλά και την εθνική ασφάλεια με την ευρεία έννοια του όρου. Ενδεικτικά αναφέρονται οι πρώτες βοήθειες, η αυτοάμυνα, η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και εκτάκτων καταστάσεων, καθώς και η ενδεχόμενη επέκταση (στο μέτρο του δυνατού) των επαγγελματικών γνώσεων που ήδη προσφέρονται σε περιορισμένο αριθμό στρατευσίμων (οδηγοί, ηλεκτρολόγοι, κλπ.). Αν και ο ανωτέρω κατάλογος είναι κάθε άλλο παρά εξαντλητικός και είναι βέβαιο ότι μπορεί να επεκταθεί, η παροχή δεξιοτήτων σε βασικούς τομείς όπως η χρήση Η/Υ (αν και εδώ υπάρχουν κάποιες πιθανές επιλογές), η καλύτερη γνώση αγγλικών κ.λπ. είναι δουλειά του εκπαιδευτικού συστήματος, ενώ πιθανότατα δεν θα ήταν εφικτή τόσο λόγω υλικοτεχνικών, όσο και χρονικών περιορισμών.
Σε κάθε περίπτωση, οι ανωτέρω σκέψεις και προτάσεις αποτελούν μια βάση για συζήτηση και τη λήψη αποφάσεων το συντομότερο δυνατό. Αποφάσεις, βεβαίως, με βάση τις ανάγκες της εθνικής άμυνας και όχι το πολιτικό κόστος.
Ο Θάνος Ντόκος, είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)