Οι αρχαίοι Φιλισταίοι, γνωστοί από τον «ρόλο» τους στην Εβραϊκή Βίβλο ως εχθροί των Ισραηλιτών, δεν προέρχονταν από την περιοχή του σημερινού Ισραήλ, αλλά από μια ομάδα/ συνονθύλευμα ευρωπαϊκών φύλων- θαλασσοπόρων, σύμφωνα με νέα μελέτη αρχαίου DNA.
Mετά από ανάλυση αρχαίου DNA από 10 άτομα που είχαν θαφτεί σε νεκροταφείο των Φιλισταίων, διεθνής ομάδα ερευνητών διαπίστωσε πως οι Φιλισταίοι πιθανότατα προέρχονταν από την Ελλάδα (περιλαμβανομένης της Κρήτης) τη Σαρδηνία ή ακόμα και την Ιβηρία: Οι πρόγονοί τους μετανάστευσαν ανά τη Μεσόγειο κατά τα τέλη της Εποχής του Χαλκού ή κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, πριν από 3.000 χρόνια.
Tο ευρωπαϊκό αυτό «γενετικό σήμα» δεν άντεξε πολύ: Όταν οι Φιλισταίοι κατέφθασαν στον νότιο Λεβάντε (ανατολική Μεσόγειος) υπήρξε μεγάλη επιμειξία με τα ντόπια φύλα. «Μέσα σε όχι λιγότερο από δύο αιώνες, αυτό το γενετικό αποτύπωμα που είχε εμφανιστεί κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου δεν ήταν πλέον εντοπίσιμο, και φαίνεται να έχει “αραιωθεί” από την τοπική γενετική δεξαμενή του Λεβάντε» λέει ο Τσουνγκγουόν Τζέονγκ, αρχαιογενετιστής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας στη Γερμανία.
Για δεκαετίες ιστορικοί και αρχαιολόγοι προσπαθούσαν να εξακριβώσουν την προέλευση των Φιλισταίων: Πέρα από αναφορές στην Εβραϊκή βίβλο (όπως πχ στην ιστορία του Σαμψών και της Δαλιδά), εμφανίζονται και σε αρχαία αιγυπτιακά κείμενα. Διασταυρώνοντας τα εβραϊκά και τα αιγυπτιακά κείμενα, αρχαιολόγοι ήταν σε θέση να ορίσουν την περιοχή των Φιλισταίων ως μια περιοχή που περιλαμβάνει την Ασκελόν στο σημερινό Ισραήλ.
H νέα έρευνα έδειξε πως στην Ασκελόν εμφανίστηκε ένα, προερχόμενο από την Ευρώπη, στοιχείο καταγωγής, περίπου την περίοδο κατά την οποία εκτιμάται πως έφτασαν εκεί οι Φιλισταίοι, περνώντας τη Μεσόγειο.
Ανασκαφές εκεί έδειξαν μια σημαντικά πολιτιστική μεταβολή, μεταξύ των οποίων και αλλαγές στην αγγειοπλαστική και την αρχιτεκτονική, ανάμεσα στα τέλη της Εποχής του Χαλκού και τις αρχές της Εποχής του Σιδήρου. «Άρχισαν να παραπέμπουν σε ευρήματα από αρχαιολογικούς χώρους στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού, οπότε στην Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού» είπε στο Live Science η Μίχαλ Φέλντμαν, επικεφαλής ερευνήτρια και διδακτορική στο ινστιτούτο. «Από εκεί προήλθε η θεωρία ότι ο πολιτισμός των Φιλισταίων στον Λεβάντε που εμφανίστηκε κατά τα τέλη της Εποχής του Σιδήρου προερχόταν από την Ελλάδα».
Ωστόσο, δεν συμφωνούσαν όλοι με αυτή τη θεωρία: Ίσως οι λαοί της περιοχής απλά να αντέγραφαν ξένες αγγειοπλαστικές και κουλτούρες, ή ίσως οι μετανάστες να είχαν προέλθει από αλλού στην Ευρώπη, έλεγαν κάποιοι επιστήμονες- οπότε ο Ντάνιελ Μάστερ, αρχαιολόγος στο Wheaton College στη Μασαχουσέτη και ένας εκ των ερευνητών, στράφηκε στη γενετική για να λύσει το μυστήριο.
Οι γενετιστές ανέλυσαν πάνω από 100 δείγματα, κυρίως δόντια και οστά από το εσώτερο αυτί, που είναι γνωστό που διατηρούν καλά το DNA. Ωστόσο, είχαν αποτελέσματα από μόλις 11 δείγματα, από 10 άτομα που έζησαν 3.600-2.800 χρόνια πριν.
«Αυτό είναι επειδή η ανατολική Μεσόγειος γενικότερα είναι προβληματική ως προς τη διατήρηση DNA» είπε η Φέλντμαν. «Το DNA υποβαθμίζεται με το πέρασμα του χρόνου, και όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος χαρακτηρίζονται από θερμότητα και υγρασία, υποβαθμίζεται ταχύτερα».
Ωστόσο, το DNA των 10 αυτών ατόμων ήταν αρκετό για να λυθεί το μυστήριο: Η σύγκριση μεταξύ των DNA από αρχαίους κατοίκους της Ασκελόν που ανάγονταν στην Εποχή του Χαλκού και κατοίκους από την Εποχή του Σιδήρου έδειξε, σύμφωνα με τη Φέλντμαν, πως υπήρχαν διαφορές- και η περαιτέρω έρευνα υπέδειξε τη νότια Ευρώπη (αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί από πού ακριβώς). Αναλυτικότερα, οι ερευνητές διαπίστωσαν πως υπήρχαν άτομα από όλες τις χρονικές περιόδους που είχαν γενετική καταγωγή από τον Λεβάντε, ωστόσο τα άτομα που ζούσαν στην Ασκελόν της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου είχαν ένα «προγονικό στοιχείο» που δεν ήταν παρόν στους προκατόχους τους της Εποχής του Χαλκού. To ευρωπαϊκό αυτό στοιχείο χάνεται σε μεταγενέστερους σκελετούς.
Σε κάθε περίπτωση, η σύνδεση με τη νότια Ευρώπη δεν σημαίνει απαραίτητα πως οι Φιλισταίοι είχαν έρθει από εκεί, σημειώνει η ίδια, τονίζοντας ωστόσο πως το νοτιοευρωπαϊκό «σήμα» είναι αδιαμφισβήτητο, οπότε «μπορούμε να πούμε ότι οι πρόγονοι των Φιλισταίων πιθανότατα ήρθαν από τη νότια Ευρώπη και κατέφθασαν στην Ασκελόν κάποια στιγμή είτε κατά τα τέλη της Εποχής του Χαλκού ή τις αρχές της Εποχής του Σιδήρου». Σημειώνεται πως κατά τον 12ο αιώνα πΧ πολλές αυτοκρατορίες κατέρρεαν στην περιοχή, εν μέσω μιας περιόδου που θεωρείται ένα είδος αρχαίου «Μεσαίωνα»- οπότε και δεν θα ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς μια μετανάστευση των Φιλισταίων στον Λεβάντε.
Όπως αναφέρει το Reuters, τα γενετικά αυτά ευρήματα προήλθαν από σκελετούς που ανακαλύφθηκαν στο Ισραήλ το 2016, και περιελάμβαναν οστά παιδιών που είχαν θαφτεί κάτω από σπίτια. Η ανάλυση DNA που έγινε στο πλαίσιο DNA έδειξε τρία στάδια: προ- μεταναστευτικό, μεταναστευτικό, και μετά ένα «αραίωμα» του γενετικού αποτυπώματος στον τοπικό πληθυσμό μερικές εκατοντάδες χρόνια μετά.
Ποιοι ήταν οι Φιλισταίοι
Οι συγγραφείς της Εβραϊκής Βίβλου τόνιζαν πως οι «κακοί» της Παλαιάς Διαθήκης διέφεραν πολύ από τους Ισραηλίτες: Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του National Geographic, σε διάφορα κείμενα αναφέρεται πως είχαν έρθει από τη «Γη του Καφτόρ» (Κρήτη), και είχαν πολεμήσει πολλές φορές με τους Ισραηλίτες, παίρνοντας στην κατοχή τους σε μία φάση την Κιβωτό της Διαθήκης. Μεταξύ των πιο γνωστών Φιλισταίων ήταν ο γίγαντας Γολιάθ και η Δαλιδά, που στέρησε από τον Ισραηλίτη Σαμψών τη δύναμή του κόβοντας τα μαλλιά του.
Επίσης, έρευνες έχουν δείξει πως τα αγγεία τους έμοιαζαν με αυτά του ελληνικού κόσμου της περιόδου και ότι χρησιμοποιούσαν αιγαιακού τύπου (και όχι σημιτικού) γραφή- ενώ κατανάλωναν χοιρινό. Κάποιοι επιστήμονες τους συνδέουν με τους αινιγματικούς «Λαούς της Θάλασσας», που έσπειραν την καταστροφή στην ανατολική Μεσόγειο στα τέλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Ο Άρεν Μαέιρ, αρχαιολόγος που πραγματοποιεί ανασκαφές στην πόλη Τελ-ες-Σάφι/ Γκαθ και δεν συμμετείχε στην προαναφερθείσα έρευνα, χαρακτηρίζει τους Φιλισταίους μια «ανάμεικτη» ή «πολυπολιτισμική» ομάδα, που αποτελούνταν από ανθρώπους διαφόρων προελεύσεων. Αξίζει να σημειωθεί πως Αιγυπτιολόγοι έχουν παρουσιάσει τη θεωρία πως ένας λαός ονόματι «Πελεσέτ», που εκτιμάται πως ταυτίζεται με τους βιβλικούς Φιλισταίους, ταξίδεψε «από τα νησιά», και επιτέθηκε στην Κύπρο και τις ακτές της σημερινής Τουρκίας και της Συρίας, προσπαθώντας μάλιστα να εισβάλει και στην Αίγυπτο.
(με επιπλέον πληροφορίες από Live Science, Reuters, National Geographic, PhysOrg)