Πολλές χώρες βίωσαν εμφύλιους πολέμους. Κάποιοι είναι πιο γνωστοί, άλλοι λιγότερο. Ένας από τους λιγότερο γνωστούς είναι και εκείνος που συντάραξε τη Φινλανδία το 1918. Οι παρατάξεις των φίλο-μπολσεβίκων και των αντιπάλων τους συγκρούστηκαν σε μια πάλη που σημάδεψε τη φινλανδική κοινωνία μέχρι και το 1945.
Ο δρόμος προς τον πόλεμο
Η Φινλανδία από το 1809 αποτελούσε αυτόνομη επαρχία της τσαρικής αυτοκρατορίας με τη μορφή δουκάτου. Η οικονομία του Μεγάλου Δουκάτου της Φινλανδίας από τα τέλη του 19ου αιώνα βασιζόταν τόσο στη γεωργία όσο και στη βιομηχανία. Στις αρχές του 20ου αιώνα στη χώρα έφτασαν οι ιδεολογίες του εθνικισμού, του σοσιαλισμού και του φιλελευθερισμού. Ως απόρροια, μια δραστήρια εργατική τάξη αναδείχθηκε και ένα αντίστοιχο κίνημα οργανώθηκε. Εκπρόσωπος του εργατικού κινήματος και ηγετική δύναμη στο κοινοβούλιο ήταν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, η ιδεολογία του οποίου είχε μεγάλη απήχηση.
Ταυτόχρονα, από το 1908 εξαιτίας του ανταγωνισμού των ισχυρών, τότε, κρατών άρχισε να υλοποιείται ένα πρόγραμμα «ρωσοποίησης» των Φιλανδών από τη ρωσική κυβέρνηση. Εκείνο έφτασε στο απόγειο του κατά τη περίοδο 1914-1917 μέσα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης, εξαιτίας του τελευταίου, η οικονομική κατάσταση της χώρας χειροτέρεψε και το επίπεδο διαβίωσης υποβιβάστηκε ραγδαία.
Η κατάσταση έγινε πιο δυσχερής το 1917. Τον Φεβρουάριο μια επανάσταση έπληξε τη τσαρική αυτοκρατορία, απόρροια των επαναλαμβανόμενων χαμένων μαχών και της φτώχειας που μάστιζε τη ρωσική κοινωνία. Τον Μάρτιο, η κυβέρνηση του τσάρου Νικόλαου Β’ αντικαταστάθηκε από μια μεταβατική, αποτελούμενη από πιο φιλελεύθερες πολιτικές δυνάμεις. Την ίδια περίοδο στη Φινλανδία οι σοσιαλδημοκράτες αδυνατούσαν να επιλύσουν τα προβλήματα που μάστιζαν τη κοινωνία. Ταραχές και διαδηλώσεις άρχισαν να ξεσπάνε.
Το πιο καθοριστικό στοιχείο ήταν η δημιουργία των δύο παρατάξεων που πολύ σύντομα θα συγκρούονταν. Τη μια την αποτελούσαν οι σοσιαλδημοκράτες, η εργατική τάξη, οι κομμουνιστές συμπεριλαμβανομένων και ακραίων στοιχείων. Την άλλη την αποτελούσαν οι φιλελεύθεροι, οι συντηρητικοί, η αγροτική τάξη καθώς και διάφοροι ριζοσπάστες. Με το πολιτικό κενό που δημιουργήθηκε εξαιτίας του αναβρασμού στη Ρωσία, το έδαφος ήταν πρόσφορο για να ξεκινήσει η αντιπαράθεση για τη νομή της εξουσίας.
Όμως, παρά τις πιέσεις της αντίπαλης παράταξης, οι σοσιαλδημοκράτες διατηρούσαν την εξουσία και τον Ιούλιο κήρυξαν την ανεξαρτησία της χώρας σε μια προσπάθεια να απεξαρτηθούν από τη ρωσική επιρροή και να αυξήσουν τη πολιτική τους δύναμη. Σύντομα αυτή η ενέργεια προκάλεσε την οργή της μεταβατικής κυβέρνησης. Τον Αύγουστο, τμήμα του ρωσικού στρατού εισήλθε στη χώρα, κατέλαβε το Ελσίνκι και με τη βοήθεια των συντηρητικών έριξε τη κυβέρνηση και διέλυσε το κοινοβούλιο.
Τον Οκτώβριο ξέσπασε η « Επανάσταση των Μπολσεβίκων». Αποτέλεσε το οριστικό τέλος της τσαρικής Ρωσίας. Η τελευταία βυθίστηκε εκ νέου σε περίοδο αστάθειας. Ο ρωσικός έλεγχος μειώθηκε και εν μέσω ταραχών πραγματοποιήθηκαν εκλογές. Σε εκείνες οι σοσιαλδημοκράτες έχασαν. Αυτό το εκλογικό αποτέλεσμα αρκούσε για να εντείνει τη πολιτική πόλωση. Παρά το ότι η νέα κυβέρνηση ικανοποίησε κάποια από τα αιτήματα των αντιπάλων της, εκείνοι με την επιρροή των πιο ακραίων στοιχείων τους διεκδίκησαν την εξουσία.
Το περιβάλλον έγινε πιο επικίνδυνο όταν η κυβέρνηση επιχείρησε να δημιουργήσει δυνάμεις ασφαλείας. Μέχρι τότε, δρούσαν διάφορες πολιτοφυλακές που υπάγονταν είτε στη μία είτε στην άλλη παράταξη. Οι σοσιαλδημοκράτες ανησύχησαν μήπως εκείνες χρησιμοποιούνταν εναντίον τους και άρχισαν με τη σειρά τους να οργανώνουν δικά τους ένοπλα τμήματα. Στη γειτονική Ρωσία, οι μπολσεβίκοι υπό τον Λένιν είχαν αναλάβει την εξουσία και τον Δεκέμβριο αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του φινλανδικού κράτους. Η κίνηση αυτή δεν ήταν τυχαία. Οι μπολσεβίκοι υπολόγιζαν ότι εξαιτίας της ισχύος των Φιλανδών ομοϊδεατών τους, με την επικράτηση εκείνων, η σκανδιναβική χώρα θα γινόταν δορυφόρος της ΕΣΣΔ.
Το νέο έτος δεν έμελλε να είναι αισιόδοξο. Τα ζητήματα της πείνας, της μαύρης αγοράς, της άσχημης οικονομικής κατάστασης και της ανεργίας συνέχιζαν να ταλανίζουν τον φινλανδικό λαό. Ταυτόχρονα, η πολιτική ελίτ αντιλαμβανόμενη τις προετοιμασίες των ανταγωνιστών της για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας έλαβε δύο μέτρα. Αρχικά, διέταξε τις δολοφονίες επιφανών σοσιαλδημοκρατών και έπειτα δημιούργησε δικό της στρατό. Ο «Λευκός Φινλανδικός Στρατός» με έδρα τη πόλη Βάασα θα αποτελούσε τον αντίπαλο του αντίστοιχου “Ερυθρού” και το όργανο επιβολής του αντί-σοσιαλιστικού «στρατοπέδου». Στα τέλη Ιανουαρίου 1918 όλα ήταν έτοιμα για να ξεσπάσει η εμφύλια σύρραξη.
Ο εμφύλιος πόλεμος
Η σοσιαλιστική- κομμουνιστική παράταξη υπό τον Άλι Ααλτόνεν αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία των συντηρητικών- φιλελεύθερων. Η ορμή των μπολσεβίκων κατά την «Οκτωβριανή Επανάσταση» έδωσε τη δυνατότητα στα επαναστατικά στοιχεία να αυξήσουν την επιρροή τους. Πλέον, το αίτημα ήταν επανάσταση για πτώση της κυβέρνησης. Πράγματι, στις 27 του μήνα οι «Ερυθροί Φρουροί» υπό τον Ααλτόνεν κατέλαβαν τη πρωτεύουσα, εγκατέστησαν το αρχηγείο τους και κήρυξαν την επανάσταση κατά τα πρότυπα των Ρώσων ομοϊδεατών τους.
Τα μέλη της ανατραπείσας κυβέρνησης, ωστόσο, κατάφεραν να διαφύγουν και ίδρυσαν τη Λευκή Σύγκλητο, η οποία διόρισε αρχηγό των «Λευκών» τον Καρλ φον Μανννερχάϊμ. Οι αντίπαλοι τους δημιούργησαν την Αντιπροσωπεία των Κομισάριων του Λαού. Τα δύο στρατόπεδα, πλέον, είχαν διαμορφωθεί. Οι «Ερυθροί» ήλεγχαν το νότιο κομμάτι (Ελσίνκι, Τούρκου, Ταμπέρε, Βιπούρι) και οι «Λευκοί» το βόρειο (αγροτικό) κομμάτι και τις πόλεις Όουλου και Βάασα.
Στο αρχικό στάδιο των συγκρούσεων οι δύο στρατοί περιορίστηκαν σε πόλεμο φθοράς και στην εξαπόλυση ενός κύματος τρομοκρατίας. Αποθήκες, αμαξοστοιχίες και καλλιέργειες καταστράφηκαν, ενώ συμμορίες και από τις δύο παρατάξεις δραστηριοποιούνταν στις πόλεις και στο ύπαιθρο δολοφονώντας ιδεολογικούς τους αντιπάλους και τρομοκρατώντας τον απλό κόσμο. Παράλληλα, τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης άρχισαν να κατασκευάζονται ώστε να φιλοξενήσουν πολιτικούς αντιπάλους και αιχμαλώτους.
Η συγκυρία άρχισε να αλλάζει τον Μάρτιο. Στις 3 Μαρτίου υπεγράφη η Συμφωνία Μπρεστ- Λιτόφσκ μεταξύ των Κεντρικών Δυνάμεων και της κομμουνιστικής Ρωσίας. Με εκείνη οι Ρώσοι αποσύρονταν από τη σύρραξη (Α’ Π.Π.) και μεταξύ άλλων αποχωρούσαν από τη Φινλανδία. Έτσι, οι Φινλανδοί «Ερυθροί» έχασαν την όποια υποστήριξη από το εξωτερικό. Τον ίδιο μήνα, οι «Λευκοί» ενισχυμένοι με όπλα από τους Ρώσους που αποχωρούσαν, ετοίμασαν την επίθεση τους. Επιπρόσθετα, στράφηκαν για βοήθεια προς τη Γερμανία. Ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β’ θεωρώντας ότι ήταν ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τη ρωσική απουσία από τη χώρα, δέχτηκε να υποστηρίξει τη παράταξη των αντί-κομμουνιστών. Ήταν εμφανές ότι η πλάστιγγα έγερνε σε βάρος των «Ερυθρών».
Πράγματι, η κομμουνιστική παράταξη βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Πρώτος στόχος του Μανννερχάϊμ ήταν η βιομηχανική πόλη του Ταμπέρε. Στις 24 Μαρτίου ξεκίνησε η πολιορκία της και στις 28, παραμονές του Πάσχα, διεξήχθη η ομώνυμη μάχη. Ήταν από τις πιο φονικές και με τη λήξη της ο απολογισμός σε νεκρούς ήταν 900 «Λευκοί» και 1.500 «Ερυθροί», δεκάδες άμαχοι νεκροί και εκτεταμένες καταστροφές, ενώ 12.000 «Ερυθροί» αιχμαλωτίστηκαν. Σειρά είχε η πόλη Βιπούρι στη Καρελία. Στις 29 του μήνα μετά από συντονισμένη επίθεση, η φρουρά των «Ερυθρών» εξουδετερώθηκε και η πόλη έπεσε.
Η ηγεσία των κομμουνιστών βρισκόταν σε αδιέξοδο. Ο κλοιός έσφιξε περισσότερο με τη γερμανική επέμβαση. Τηρώντας την υπόσχεσή του, ο Γερμανός αυτοκράτορας απέστειλε μικρή εκστρατευτική δύναμη 13.000 ανδρών να συνδράμει τους «Λευκούς». Επικεφαλής τέθηκε ο στρατηγός Ρούντιγκερ φον ντερ Γκόλτζ. Στις αρχές Απριλίου αποβιβάστηκε σε φιλανδικό έδαφος και ξεκίνησε τις επιχειρήσεις. Μετά από σκληρές μάχες και βομβαρδισμό από θαλάσσης εκ μέρους του Γερμανικού Ναυτικού, στις 13 του μήνα, το Ελσίνκι έπεσε σε γερμανικά χέρια. Η κυβέρνηση των Κομισάριων αναγνωρίζοντας την ήττα της κατάφερε να διαφύγει και αφίχθη στην Αγία Πετρούπολη, όπου ήταν ασφαλής.
Ο εμφύλιος πόλεμος με τον «αποκεφαλισμό» της αριστερής κυβέρνησης ήταν ζήτημα χρόνου να λήξει. Οι «Λευκοί» με τους Γερμανούς ενέτειναν τις επιθετικές τους δραστηριότητες. Στις 29 Απριλίου κατελήφθη το Βίμποργκ, ενώ μέχρι τις 15 Μαΐου είχαν χαθεί για τους «Ερυθρούς» οι πόλεις Λάχτι, Αχβενκόφσκι και Σουργιάντακα. Στις 16 Μαΐου, η Λευκή Σύγκλητος κήρυξε το τέλος του πολέμου και τη νίκη της.
Επίλογος
Με τον τερματισμό της εμφύλιας σύρραξης, η κυβέρνηση των «Λευκών» αποφάσισε να ανταμείψει το Βερολίνο για την υποστήριξή του. Πέραν της παραχώρησης βάσεων, τον Οκτώβριο του 1918, η Φιλανδική Σύγκλητος πρότεινε στον πρίγκιπα Φρειδερίκο του Έσσε να αναλάβει την ηγεσία του Βασιλείου της Φινλανδίας. Εκείνος δέχτηκε, αλλά η συνθηκολόγηση της Γερμανίας τον Νοέμβριο ακύρωσε τα όποια σχέδια. Το 1919 το δημοκρατικό πολίτευμα εγκαθιδρύθηκε στην ανεξάρτητη, πλέον, Φινλανδία με πρώτο πρόεδρο τον φιλελεύθερο Κάαρλο Στάλμπεργκ.
Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν, κατά βάση, μια πολιτική διαμάχη και απεδείχθη καταστροφικός για τη χώρα. Περίπου 6.000 «Ερυθροί» και 3.500 «Λευκοί» σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών. Πάνω από 7.500 «Ερυθροί» και περίπου 1.500 « Λευκοί» δολοφονήθηκαν. Περίπου 11.600 «Ερυθροί» απεβίωσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μεγάλος ήταν και ο αριθμός των αμάχων που έχασαν τη ζωή τους. Συνολικά, περίπου 37.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, το 16% ανήλικοι.
Η κοινωνία, δε, δεινοπάθησε. Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα, η οικονομία ήταν διαλυμένη, ενώ υπήρχαν πολλές καταστροφές σε υποδομές και παραλίγο να υπάρξει και δημογραφικό πρόβλημα. Επίσης, η σύρραξη προκάλεσε εθνικό διχασμό στους Φινλανδούς. Έπρεπε να λήξει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ώστε να επιτευχθεί η πλήρης συμφιλίωση των δύο παρατάξεων.
Ο εμφύλιος αυτός πόλεμος, όμως, είχε και άλλα χαρακτηριστικά. Αρχικά, εντασσόταν μέσα στο πλαίσιο του αναβρασμού που επικρατούσε στην ανατολική Ευρώπη εξαιτίας της «Οκτωβριανής Επανάστασης». Το ιδεολογικό-ταξικό στοιχείο φάνηκε από το ποιοι αποτελούσαν τα δύο “στρατόπεδα”. Στους «Ερυθρούς» άνηκαν μέλη της εργατικής τάξης και του ομώνυμου κινήματος, καθώς και κάποιοι αριστεροί διανοούμενοι. Στους «Λευκούς» άνηκαν μέλη της αγροτικής τάξης, εθνικιστές και φιλελεύθεροι. Ακόμα, δεν ήταν περίεργη και η εκστρατεία τρόμου που εξαπολύθηκε από τις δύο παρατάξεις («Ερυθρός» και «Λευκός» τρόμος αντίστοιχα). Μάλιστα, περισσότεροι νεκροί υπήρξαν από τη τρομοκρατία παρά από τις μάχες.
Ο φινλανδικός εμφύλιος πόλεμος, μεταξύ άλλων, αποτέλεσε και μια προειδοποίηση για το μέλλον. Τα ιδεολογικά- πολιτικά στρατόπεδα, η σύγκρουση για την απόκτηση της πολιτικής εξουσίας, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η ξένη επέμβαση, οι επιχειρήσεις τρομοκρατίας και οι φόνοι αποτέλεσαν εξελίξεις που υπήρξαν και σε μεταγενεστέρους εμφύλιους πολέμους στην Ευρώπη.
Ενδεικτικές Πηγές
Hodgkin Katharine, Redstone Susannah (Eds.), Memory, history, nation: contested pasts, New Jersey, Transaction Publishers, 2003.
Smele Jonathan D., The “Russian” civil wars 1916-1926: ten years that shook the world, Oxford, Oxford University Press, 2015.
Kissane Bill (Ed.), After civil war: division, reconstruction and reconciliation in contemporary Europe, Pennsylvania, University of Pennsylvania, 2014.
https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/finnish_civil_war_1918