Η ίδια η λέξη πανδημία, σημαίνει πως μια επιδημία έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις ώστε να έχει εξαπλωθεί σε πολλές ηπείρους ή όπως στην περίπτωση της πανδημίας Covid-19 σε όλο τον πλανήτη. Επί 11 μήνες επηρεάζει όλες τις χώρες και όλους τους κατοίκους της Γης. Θάνατοι, κρούσματα, εθνικά συστήματα υγείας που καταρρέουν, lockdowns, περιοριστικά μέτρα, αναδυόμενες οικονομικέ κρίσεις.
Περιμένουμε με ανυπομονησία το τέλος της πανδημίας και θα έλεγε κανείς πως αφού αυτό μας αφορά όλους (κυριολεκτικά και τρόπο πρωτοφανή), θα ήταν και αντιληπτό πως η λύτρωση δεν μπορεί να έρθει πραγματικά εάν η λύση στο πρόβλημα δεν φτάσει και στον τελευταίο κάτοικο αυτής της Γης.
Εν προκειμένω η λύση είναι το εμβόλιο. Και η πρόσβαση όλων μας, ταυτόχρονα σε αυτή, είναι ο μόνος τρόπος για τελειώσει πραγματικά η πανδημία.
Φτάσαμε λοιπόν τώρα, να έχουμε όχι μόνο ένα εμβόλιο, αλλά πολύ περισσότερα, και ήδη συζητείται η έναρξη των εμβολιασμών σε πολλές χώρες ακόμη και εντός του Δεκεμβρίου.
Οι καλές αυτές ειδήσεις όμως περί ανακάλυψης εμβολίων, όπως επισημαίνει ο Guardian, προκάλεσαν σε πολλές χώρες αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν πλέον ως ”φρενίτιδα” αγοράς εμβολίων.
Η κίνδυνος από τον ”εθνικισμό των εμβολίων”
Μέσα σε έξι μήνες πολίτες σε ΗΠΑ, Καναδά, ΕΕ και Ηνωμένο Βασίλειο εκτιμάται πως θα έχουν ήδη εμβολιαστεί. Για τον υπόλοιπό κόσμο όμως η δυνατότητα επάρκειας εμβολίων για την κάλυψη του συνόλου του πληθυσμού φαίνεται πως ίσως να ’ναι κάτι πολύ μακρινό. Και δεν μιλάμε για μήνες αλλά για χρόνια.
Το κυνήγι των μεγάλων και φυσικά πλούσιων χωρών για την αγορά τεράστιων ποσοτήτων εμβολίων από τις φαρμακευτικές εταιρείες και η προτεραιοποίηση της απόκτησης από αυτές, πριν από όλους τις άλλες χώρες, έφερε λοιπόν στο λεξιλόγιό μας μια νέα φράση τον ”εθνικισμό των εμβολίων”.
Σε αυτόν μάλιστα αλλά και στους κινδύνους που ελλοχεύουν από τη πρακτική που συνοδεύει αυτή την αντίληψη έχει αναφερθεί και ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους. ”Ο εθνικισμός των εμβολίων το μόνο που κάνει είναι να βοηθάει τον ιό”.
Αυτό που θέλει να πει εδώ ο Γκεμπρεγέσους -και επισημαίνουν ήδη πολύ επιστήμονες -είναι ότι όχι μόνο αυτή η αντίληψη συνιστά έναν παραλογισμό, δεδομένου ότι αντιμετωπίζουμε μια πανδημία που εξ ορισμού αφορά όλο πλανήτη, αλλά επίσης είναι άλογο να περιμένουμε πως η συγκεκριμένη πρακτική θα είναι αποτελεσματική γιατί πολύ απλά προωθώντας τον εμβολιασμό μιας χώρας οι μόνο λίγων και αφήνοντας εκτεθειμένες πολλές άλλες στην πράξη σημαίνει πως θα συνεχίσει να απειλείται η υγεία και η ασφάλεια όλων.
Τι θα συμβεί εάν το εμβόλιο δεν είναι διαθέσιμο σε όλους
Κατά πρώτον όσο ο κορονοϊός εξαπλώνεται και δεν επιτυγχάνεται ο δραστικός περιορισμός του, τόσο θα υπάρχει ο κίνδυνος των μεταλλάξεων που μπορεί να τον καταστήσουν πιο ανθεκτικό/επιθετικό ή πολύ διαφορετικό και έτσι το οποίο εμβόλιο που ήδη θα έχουν αγοράσει πλούσιες πολλές χώρες, δεν θα προσφέρει ανοσία.
Τέτοιου είδους παραδείγματα είχαμε στο πρόσφατο παρελθόν. Το 2009 η πανδημία της νόσου των χοίρων σκότωσε 18.449 ανθρώπους σύμφωνα με τον ΠΟΥ (εκτίμηση για 284.000 θανάτους) σε όλο τον κόσμο. Το εμβόλιο αναπτύχθηκε γρήγορα αλλά δυστυχώς οι φτωχές χώρες παρέλαβαν εμβόλια μήνες μετά τις πλούσιες και σε πολύ μικρές ποσότητες που ήταν φυσικά ανεπαρκείς.
Εάν συμβεί το ίδιο και στην περίπτωση του πανδημίας κορονοϊού, που είναι σαφώς πιο επιθετική από την πανδημία του 2009, ίσως να είναι καταστροφικό.
Αμερικανική έρευνα έδειξε πως εάν η πρώτη διανομή εμβόλιου για την Covid-19 γίνει δίκαια σε όλο τον κόσμο τότε ο αριθμός των θανάτων θα μειωθεί κατά 60% παγκοσμίως. Εάν όμως οι 50 πλουσιότερες χώρες στον κόσμο μονοπωλήσουν το εμβόλιο τότε οι θάνατοι παγκοσμίως θα μειωθούν μόνο κατά περίπου 30%.
Ο κορονοϊος θα στερήσει λοιπόν τη ζωή σε πολύ περισσότερους ανθρώπους και και θα απαιτηθεί πολύ περισσότερος χρόνος -για την ακρίβεια χρόνια- για να φτάσουμε στο τέλος της πανδημίας.
Οι δράσεις κατά του ”εθνικισμού των εμβολίων”
Μια από τις μεγαλύτερες πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του ”εθνικισμού των εμβολίων” είναι o μηχανισμός Covax που δημιουργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Πρακτικά αποστολή του είναι η συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού εμβολίων, με τη βοήθεια χορηγιών από ιδιώτες όπως π.χ. ο Μπιλ Γκέιτς αλλά και πλουσίων χωρών όπως π.χ η Κίνα, και υπογράφει δικές της συμφωνίες με φαρμακευτικές εταιρείες.
O μηχανισμός Covax σχεδιάζει να διαθέσει εμβόλια στα 187 μέλη του, εκ των οποίων περίπου τα μισά είναι φτωχές χώρες.
Βέβαια η δράση αυτή δεν θα μπορέσει να εξισορροπήσει πλήρως τις ανισότητες που θα υπάρξουν στη διανομή των εμβολίων γιατί στο τέλος τα κράτη θα κάνουν αυτό που θεωρούν πως τα συμφέρει περισσότερο.
Από ό,τι έχουμε δει όμως μέχρι τώρα ο μηχανισμός Covax λειτουργεί. Από τη μία στοχεύει στο να βοηθήσει εμπράκτως τις φτωχές χώρες και από την άλλη προσπαθεί, να προσφέρει κάτι και στις πλούσιες για να τις παρακινήσει να υπογράψουν και να γίνουν μέλη.
Το πρόβλημα βέβαια είναι πως τελικά ο Covax ανταγωνίζεται χώρες που έχουν ήδη υπογράψει συμφωνίες για την αγορά εμβολίων.
Τι γίνεται με τα πατενταρισμένα εμβόλια
Με τα εμβόλια, όπως και με κάθε άλλη ανακάλυψη, όποια εταιρεία τα αναπτύξει έχει και δικαιώματα πάνω σε αυτά. Πρακτικά η φόρμουλα τους ανήκει. Έτσι είναι οι φαρμακευτικές εταιρείες αυτές που αποφασίζουν ποιοι θα τα παρασκευάσουν, πού, και ποιες θα είναι οι τιμές.
Πολλοί όμως σήμερα υποστηρίζουν πως στην περίπτωση αυτής της πανδημίας που έχει εξαπλωθεί σε όλο τον πλανήτη αυτή η τακτική δεν είναι λογικό να εφαρμοστεί ως σαν το συγκεκριμένο εμβόλιο να είναι απλά ένα ακόμη προϊόν προς πώληση.
Ακόμη και νομπελίστες έχουν βγει μπροστά υποστηρίζοντας πως εν προκειμένω απαιτείται μια νέα προσέγγιση.
Ανά τον κόσμο χτίζεται εξάλλου μια συμμαχία που ζητά να γίνει άρση των πνευματικών δικαιωμάτων και των πατεντών στα εμβόλια. Αυτή τη στιγμή βέβαια φαίνεται απίθανο να γίνει κάτι τέτοιο άμεσα αλλά οι συμμετέχοντες σε αυτό το κίνημα αισιοδοξούν πως τουλάχιστον σε μια διαπραγμάτευση ίσως να υπάρξουν κάποια οφέλη για τις φτωχές χώρες σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε εμβόλια πιο γρήγορα.
Επιθέσεις χάκερς σε φαρμακευτικές εταιρίες και ερευνητές που παρασκευάζουν εμβόλια για την Covid-19;
Ο ρόλος των εμβολίων στο τέλος της πανδημίας
Η πανδημία δεν μπορεί να τελειώσει εάν δεν μπορούν όλοι να κάνουν τακτικούς εμβολιασμούς. Εάν όμως επιτρέψουμε σε αυτή τη διαδικασία να διαρκέσει χρόνια τότε θα απαιτηθούν και χρόνια για να δούμε το πραγματικό τέλος της πανδημίας και να μπορέσουμε όλοι να επιστρέψουμε στη ζωή μας και στην καθημερινότητας μας όπως ήταν πριν τα τέλη Δεκεμβρίου του 20109.
Οι ενδείξεις σήμερα, είναι ενθαρρυντικές. Τα εμβόλια που αναμένεται σύντομα να λάβουν έγκριση έχουν πολύ πιο υψηλά ποσοστά αποτελεσματικότητας απ′ ό,τι ελπίζαμε και έτσι ίσως να φτάσουμε πιο άμεσα στο επίπεδο της αποκαλούμενης ανοσίας της αγέλης.
Ο μεγαλύτερος κατασκευαστής εμβολίων στον κόσμο (από άποψη ποσοτήτων παραγωγής εμβολίων), το Ινστιτούτο Serum στην Ινδία, δηλώνει πως μια μεγάλη ποσότητα συγκεκριμένου εμβολίου -που είναι χαμηλού κόστους και εύκολο στην μεταφορά και την αποθήκευση-θα έχει ως αποδέκτες φτωχές χώρες και διανεμηθεί δίκαια.
Επίσης διάφοροι φορείς αναλαμβάνουν δράση όπως η Africa’s Export-Import Bank αναλαμβάνουν δράσεις, δηλώνοντας πως ίσως να καταφέρουν να συγκεντρώσουν έως και 5 δισ. δολάρια για να αγοράσου εμβόλια για τις χώρες της αφρικανικής ηπείρου.
Σε κάθε περίπτωση καλό θα είναι να θυμόμαστε τα λόγια του επικεφαλής του ΠΟΥ ”Κανείς δεν θα είναι ασφαλής μέχρι να είναι όλοι ασφαλείς” (και να θυμόμαστε το πρόσφατο μάθημα που πήραμε πως πως οι ιοι δεν γνωρίζουν από σύνορα).