«Όλοι αυτοί οι κόσμοι είναι δικοί σας, εκτός από την Ευρώπη- μην προσπαθήσετε να προσεδαφιστείτε εκεί» ήταν το μήνυμα από τον Μονόλιθο των «Πρωτογέννητων» προς την Ανθρωπότητα, μέσω του υπερυπολογιστή HAL στο «2010: Οδύσσεια Δύο» του Άρθουρ Κλαρκ. Και όχι τυχαία: Το παγωμένο φεγγάρι του Δία, μαζί με τον Τιτάνα (τον δορυφόρο του Κρόνου) θεωρείται ως ένας από τους κόσμους του Ηλιακού Συστήματος που είναι πιο πιθανόν να φιλοξενούν εξωγήινες μορφές ζωής, λόγω της μοναδικής της φύσης.
Γιατί αυτό: Επειδή θεωρείται πολύ πιθανόν να υπάρχει, κρυμμένος κάτω από τους όγκους πάγου που συνθέτουν την επιφάνειά της, ένας ωκεανός νερού σε υγρή μορφή – και, ως γνωστόν από την εμπειρία μας στον πλανήτη Γη, το νερό έχει πολλές ιδιότητες που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής, ενώ οι επιστήμονες θεωρούν πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εμφάνισή της στη Γη.
Ο φλοιός της Ευρώπης – σε απόσταση 800 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη- αποτελείται από κομμάτια που θεωρείται ότι έσπασαν σε μικρότερα τμήματα και «γλίστρησαν/ έπλευσαν» σε νέες θέσεις. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι το γεωλογικό στοιχείο που υποδεικνύει καλύτερα ότι η Ευρώπη ίσως να είχε ή να έχει έναν υπόγειο ωκεανό. Ακόμη, πέραν των γεωλογικών δεδομένων, τη θεωρία αυτή ενισχύει η ύπαρξη μαγνητικών πεδίων, ενώ σε εικόνες από το διαστημόπλοιο Galileo της NASA (1996-1997) φαίνονται περιοχές όπου εκτιμάται πως υπάρχει υλικό το οποίο δεν είναι πάγος, προερχόμενο από γεωλογική δραστηριότητα.
Πέρα από όλα αυτά τα στοιχεία- που κάνουν την επιστημονικό κόσμο, αλλά και το ευρύ κοινό, να περιμένουν με ανυπομονησία τις ανακοινώσεις της Δευτέρας- είναι η ίδια η εικόνα της Ευρώπης που θυμίζει κάτι «ζωντανό», με βαθιές κόκκινες «ουλές», που παραπέμπουν σε «φλέβες», πάνω στην λευκή επιφάνειά της, παραπέμποντας σε ανθρώπινο μάτι. Το παγωμένο φεγγάρι του Δία μελετήθηκε με αρκετά μεγάλη λεπτομέρεια από το Galileo, κατά τα χρόνια που πέρασε σε τροχιά γύρω από τον Δία (1995-2003), ενώ άλλα σκάφη είχαν περάσει από εκεί και στο παρελθόν. Οι θεωρίες περί πιθανής ζωής στην Ευρώπη ξεκίνησαν το 1979, με την πτήση του Voyager 2, αλλά ήταν τα δεδομένα του Galileo που ενίσχυσαν πολύ τη θεωρία περί υπόγειου ωκεανού, ενώ στην επιφάνεια του φεγγαριού εντοπίστηκαν υλικά που παρέπεμπαν σε πηλό, με το διαστημόπλοιο να εντοπίζει στοιχεία ύπαρξης μιας «εξώσφαιρας» γύρω από αυτήν, όπως και γύρω από τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ. Η εξώσφαιρα είναι μια λεπτή ατμόσφαιρα γύρω από τα φεγγάρια, όπου σωματίδια παραμένουν «εγκλωβισμένα» από τη βαρύτητα. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη θα εξερευνηθεί περαιτέρω από την αποστολή Juice (Jupiter ICy moons Explorer) της ESA, που αναμένεται να φτάσει εκεί το 2030. Επίσης, αναμένεται και νέα αποστολή από τη NASA κάποια στιγμή στη δεκαετία του 2020.
Πιθανότητα ζωής
Εάν υπάρχει ένας τέτοιος ωκεανός, με νερά εμπλουτισμένα, λόγω γεωλογικής δραστηριότητας, με χημικά που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ζωή θεωρείται πως το βάθος του θα μπορούσε να φτάνει μέχρι και τα 100 χλμ, δέκα φορές πιο βαθύς από αυτούς της Γης, περιέχοντας σχεδόν το διπλάσιο νερό από ό,τι ο πλανήτης μας. Όλες οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη ζωής μπορεί να καλύπτονται μέσα σε αυτά τα σκοτεινά νερά – και η εμπειρία των κρυμμένων λιμνών της Ανταρκτικής (όπως η διάσημη λίμνη Βοστόκ), σφραγισμένων από τον έξω κόσμο για εκατομμύρια χρόνια, με εντελώς «ξένα» προς αυτά που γνωρίζουμε, οικοσυστήματα, αλλά και των βυθών των ωκεανών, υποδεικνύει ότι η ζωή είναι δυνατή υπό αυτές τις συνθήκες. Όπως σημειώνεται σε δημοσίευμα του BBC, η άποψη ότι κάτω από την επιφάνεια υπάρχει ωκεανός αλμυρού νερού είναι αποδεκτή από τους περισσότερους επιστήμονες- και αυτό το νερό μπορεί να επιτρέψει, υπό σχετικά ευνοϊκές συνθήκες (που δεν είναι καθόλου απίθανο να ισχύουν) την εμφάνιση μονοκύτταρων οργανισμών.
Ωστόσο, η ζωή δεν χρειάζεται μόνο νερό, αλλά και άλλα χημικά στοιχεία, όπως ο άνθρακας και το άζωτο, και μια πηγή ενέργειας που θα της επιτρέπει να συνεχίζει να υπάρχει. Ο εντοπισμός αυτών των στοιχείων θα αποτελέσει στόχο επόμενων αποστολών, που θα τις αναζητήσουν με υπέρυθρα φασματόμετρα. Επίσης, άλλο ένα στοιχείο το οποίο θεωρείται «συν» όσον αφορά στο ενδεχόμενο ύπαρξης εξωγήινων μορφών ζωής είναι το ότι η παγωμένη επιφάνεια του φεγγαριού θα δρα προστατευτικά για τον ωκεανό, προστατεύοντας αυτόν – και τους πιθανούς «κατοίκους» του- από επικίνδυνη ακτινοβολία. Παράλληλα, όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του space.com, ενεργά υπόγεια ηφαίστεια (εφόσον μιλάμε για έναν κόσμο γεωλογικά ενεργό), εάν και εφόσον υπάρχουν, θα θερμαίνουν το νερό, κάνοντας ακόμα ιδανικότερες τις συνθήκες για την ύπαρξη ζωής: Αξίζει να θυμηθούμε ότι σε αντίστοιχα «στόμια» στους βυθούς των γήινων ωκεανών, η βακτηριακή ζωή ευημερεί.
Σε κάθε περίπτωση, για να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα, θα πρέπει να πάει σκάφος στην Ευρώπη, το οποίο θα μπορέσει να ανοίξει τρύπα στον πάγο και να αποκτήσει πρόσβαση στον (πιθανό) ωκεανό. Για να γίνει κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να βρεθούν σημεία πάχους «μόνο» λίγων χιλιομέτρων- οπότε, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, θα επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα επίπονο εγχείρημα, υψηλού κόστους και εξαιρετικά προηγμένης και ανθεκτικής τεχνολογίας. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί ότι η εξερεύνηση της επιφάνειας της Ευρώπης από επανδρωμένες αποστολές θα είναι επίσης δύσκολη, λόγω των υψηλών επιπέδων ακτινοβολίας.
Οπότε, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι, ανεξαρτήτως του τι θα ανακοινωθεί τη Δευτέρα, είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος μέχρι να διαπιστωθεί με βεβαιότητα εάν υπάρχει ή όχι ζωή στην Ευρώπη. Άρα, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι υπομονή – και να αρκεστούμε, προς το παρόν, να (ξανα)διαβάσουμε τις «Οδύσσειες» του Άρθουρ Κλαρκ ή να παρακολουθήσουμε ταινίες όπως το «Europa Report».