Rebel-rebel, you’ve torn your dress
Rebel-rebel, your face is a mess
Rebel-rebel, how could they know?
David Bowie, 1974
Πρέπει, άραγε, να υπερασπιζόμαστε τα ανυπάκουα νιάτα ή τα πιο «ώριμα παιδιά» της εποχής μας, όταν πυρπολούν εγκαταστάσεις, προβαίνουν σε καταλήψεις δρόμων και κτηρίων ή συμμετέχουν σε εξεγέρσεις και καταστροφές, για να ακουστεί το δίκιο που θεωρούν πως έχουν, και έτσι να συρρικνώνουμε ή να εκμηδενίζουμε τη σημασία της τιμωρίας για την πράξη τους; Νομίζω ότι το συμπεριφορικό ξεσάλωμα, η αγένεια, η αγοραία συμπεριφορά και οι κάθε λογής χειροδικίες ή λεκτικές υπερβάσεις που βαπτίζονται «ανυπακοή» έχουν διαμορφώσει σκηνικό πολιτικής και κοινωνικής παρακμής, για να μην το χαρακτηρίσω άλλως πως.
Οι γηγενείς «πολίτες», αλλά και όσοι/ες άλλοι/ες βρέθηκαν στην ελληνική επικράτεια, γρήγορα εξοικειώνονται με τη νοοτροπία των ντόπιων περί τη χαλαρότητα των νόμων σε αυτή τη χώρα στην άκρη του νερού (au bord de l’eau) και της θάλασσας. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν δικαιωματιστές, φιλελεύθεροι και οιονεί ακτιβιστές που θα αναλάβουν την υπεράσπιση της -το λέω κομψά- παραβατικότητας τους και η πολιτεία, που έχει θεσμούς ταιριαστούς σε μια χώρα στην ακροθαλασσιά, δεν θα ασκήσει διώξεις, ώστε να μην την κατηγορήσουν για «διακρίσεις» (discrimination). Κοντολογίς, γεμίσαμε τσάμπα μάγκες, πολιτικούς και απολίτικους, εισαγόμενους μάγκες και μαγκιόρους εγχώριους, που κατανόησαν ότι η καταδίκη της βίας από όπου κι αν προέρχεται δεν ταιριάζει πάντα στα προτάγματά τους.
Αν υπάρχει κάτι που επιχειρηματολογεί ιδεολογικά υπέρ της ατιμωρησίας δεν το γνωρίζω και ζητώ συγγνώμη για την άγνοια μου. Άλλωστε, ο Αμερικανός συγγραφέας και φιλόσοφος Χένρι Ντέιβιντ Θορώ (1817-1862) στο δοκίμιο του Περί Πολιτικής Ανυπακοής (αρχικός τίτλος: Αντίσταση στην Αστική Κυβέρνηση, 1849) επιχειρηματολογεί υπέρ της ανυπακοής προς το άδικο κράτος, υποδεικνύοντας ως ηθική επιλογή όχι να καταπολεμάμε την κυβέρνηση, αλλά να μην τη στηρίζουμε, αν δεν συμφωνούμε μαζί της. Βασική έννοια στο δοκίμιο είναι η αυτονομία και στο επιχείρημα του Θορώ βασίζεται η σύγχρονη θεωρία περί την πολιτική ανυπακοή που αναπτύχθηκε βάσει αυτής της στάσης. Ο Θορώ συνέγραψε το πόνημα του και για να εξηγήσει τον λόγο που δεν πληρώνει φόρους κτλ. Βέβαια, στην Πολιτεία (περί το 380 π.Χ.) και στον Κρίτωνα (περί το 399 π.Χ.) και αλλού, ο Πλάτων αναφέρεται στις έννοιες της αδικίας και του δικαίου διερευνώντας εμβριθέστερα τις σημασίες τους.
Λίγο πριν, το 1810, κυκλοφόρησε στην πλήρη εκδοχή της η νουβέλα Μίκαελ Κόλχαας του Χάινριχ φον Κλάιστ (1777-1811). Βασίζεται σε ιστορία του 16ου αιώνα, που θέλει τον έμπορο Χανς Κολχάζε (1500-1540) να ζητεί δικαιοσύνη από Σάξονα ευγενή που τον αδίκησε καταφανώς. Οι αιτιάσεις και οι διεκδικήσεις του εμπόρου για αποκατάσταση της βλάβης, που υπέστη ο ίδιος και οι οικείοι του, δεν απέφεραν την αναμενόμενη δικαίωση. Απεναντίας, ούτε ο ανώτερος ευγενής, ούτε τα δικαστήρια τού απέδωσαν το δίκιο του. Με τούτα και μ’ εκείνα ο Κόλχαας ξεκίνησε ανένδοτο αγώνα κηρύσσοντας πόλεμο εκδίκησης εναντίον ολόκληρου του κρατιδίου της Σαξονίας. Πυρπολούσε, κατέστρεφε και δήλωνε ότι δεν θα σταματήσει μέχρι να δικαιωθεί. Όταν, λοιπόν, απέσπασε την πολυπόθητη δικαίωσή του έναντι του ευγενούς που τον ζημίωσε, παραδόθηκε και τιμωρήθηκε με θάνατο.
Στην κοινωνία της νεότερης Ελλάδας, στην οποία δεν έχει καλλιεργηθεί η ιδιότητα του πολίτη - εξ ου το θεσμικό πλαίσιο της ακροθαλασσιάς (bord de l’eau)- θα πληθαίνουν οι ξεσαλωμένοι μαγκίτες από κουλτούρες ανοίκειες στα καθ’ ημάς. Και οι μεθ’ ημών αυτόκλητοι Ζορό θα ξιφομαχούν λεκτικά, παρέχοντας εντέλει καλές υπηρεσίες και υποδείξεις στην κυβέρνηση, ώστε να αντιμετωπίζει τους ξενόφερτους παραβάτες ως άμοιρα και απροστάτευτα πλάσματα που βάζουν φωτιές … εν τη απελπισία τους.
Δεν λέω, λοιπόν, να μένουμε αδρανείς και υποταγμένοι, ούτε να μην αντιστεκόμαστε, αλλά όταν το κάνουμε πρέπει να αναλαμβάνουμε και το κόστος για την πράξη μας, ώστε οι μαγκιές (πολιτικές ή …αγοραίες) να πληρώνονται. Είναι απλώς η δέουσα στάση προσωπικής και πολιτικής ωριμότητας.
Κώστας Θεολόγου
Καθηγητής στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
cstheol@mail.ntua.gr