Στα παρακάτω στιγμιότυπα βλέπουμε ένα μήνυμα που έστειλε ο δεκάχρονος Μάριος*, πρώτα στη μαμά και μετά στον μπαμπά του. Τους ζητάει με τρόπο να του πάνε ένα Smartphone («έξυπνο» κινητό τηλέφωνο) στην κατασκήνωση, όπου βρισκόταν φέτος τον Αύγουστο, για να μην βαριέται τη μεσημεριανή ώρα, κατά την οποία όλα τα άλλα παιδιά είναι απορροφημένα στις οθόνες των σύγχρονων κινητών τους. Βασικό του επιχείρημα είναι η βαρεμάρα, η αίσθηση αποκλεισμού από αυτή την ατομική μεν, πλην όμως κοινή για όλους πρακτική, καθώς και το γεγονός ότι του τελείωσαν τα προς ανάγνωση βιβλία, με τα οποία τον είχαν εφοδιάσει.
Ο Μάριος στέλνει πρώτα το μήνυμα στη μητέρα του, και αφού η απάντησή της μετατοπίζει το επιχείρημά του στα βιβλία, εκείνος κάνει μια ακόμη προσπάθεια, προωθώντας το ίδιο μήνυμα στον μπαμπά του, από τον οποίο -χωρίς οι γονείς του να έχουν συνεννοηθεί-, παίρνει ακριβώς την ίδια απάντηση, την οποία εκείνος αποδέχεται αδιαμαρτύρητα.
Στην κατασκήνωση, το παιδί δεν ήταν άνευ κινητού. Είχε κινητή τηλεφωνική συσκευή για να μπορούν να τον βρίσκουν και να μπορεί να βρίσκει τους γονείς του, αλλά από εκείνες τις παλιές, που δεν μπορούν να μαγνητίσουν τα παιδιά στην οθόνη τους (τα λεγόμενα feature phones/«χαζά» τηλέφωνα).
Οι γονείς του Μάριου δεν περίμεναν το μέτρο της απαγόρευσης του κινητού στα σχολεία για να προλάβουν την απορρόφηση του παιδιού τους σε μια έξυπνα αποχαυνωτική συσκευή. (Και μάλιστα, πριν του «στερήσουν» την οθόνη της συσκευής τού κινητού, του είχαν «στερήσει» τη μεγαλύτερη οθόνη, αυτή της τηλεόρασης, μην έχοντας ποτέ στο σπίτι τους αυτή τη συσκευή.)
Ξέρετε ποιοι άλλοι δεν περίμεναν μέχρι κάποια κυβέρνηση να εφαρμόσει παιδαγωγικά το μέτρο αυτό; Τα στελέχη της Silicon Valley, πολλά εκ των οποίων επιλέγουν χρόνια τώρα να στέλνουν τα παιδιά τους σε σχολείο που μέχρι τη Β’ Γυμνασίου δεν χρησιμοποίει καθόλου οθόνες, ενώ, από εκεί και πέρα, τις επιτρέπει ελεγχόμενα. Προσέξτε: Το σχολείο προτίμησης, στο παγκόσμιο κέντρο της τεχνολογίας και της καινοτομίας, είναι... «tech-free» (ελεύθερο τεχνολογίας)!
Πρώτοι όλων, δε, που επέβαλαν παιδαγωγικούς περιορισμούς στη χρήση που θα έκαναν τα παιδιά τους στα κινητά και τις οθόνες, ήταν οι ίδιοι οι κατασκευαστές αυτών των συσκευών, όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Στιβ Τζομπς! (Το τι θα έκαναν οι άλλοι γονείς για τα δικά τους παιδιά, δεν ήταν δικό τους θέμα. Το ενδιαφέρον τους εξαντλείτο στις πωλήσεις των προϊόντων τους.)
Τα παιδιά των άλλων μπορούσαν να χαζεύουν με τις ώρες πάνω από μια «έξυπνη» οθόνη και να περιμένουν στην ουρά για ένα εξωφρενικά πανάκριβο κινητό τηλέφωνο, τα δικά τους όμως παιδιά, «ΟΧΙ». Γιατί; Μα, γιατί τα ήθελαν έξυπνα και δημιουργικά, όχι παρορμητικά και με διάσπαση προσοχής, όπως μπορεί να καταλήγουν όσα παιδάκια και έφηβοι (και ενήλικες φυσικά) «χάνονται» στο διαδικτυακό περιβάλλον μιας οθόνης.
Η διάσπαση προσοχής και η χαμηλή/πεσμένη σχολική επίδοση είναι η μια πλευρά της ανεξέλεγκτης ενασχόλησης (ή και της υπεραπασχόλησης) με τις οθόνες και το διαδίκτυο. Μέχρι το άλλο άκρο του φάσματος των επιπτώσεων, παιδιά και έφηβοι μπορεί να αντιμετωπίσουν πιο σοβαρά ψυχολογικά ή κοινωνικά προβλήματα, όπως, άγχος, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση. Μπορεί να νιώσουν απειλή, είτε να εκτεθεί η σωματική τους ακεραιτότητα ή ακόμη και η ίδια τους η ζωή, όπως έχουμε δει να συμβαίνει με τα παιχνίδια τύπου challenges (προκλήσεις).
Αυτό δεν σημαίνει, σε καμία περίπτωση, ότι η οθόνη και το διαδίκτυο πίσω από αυτήν είναι προς δαιμονοποίηση. Αντιθέτως, το διαδίκτυο συνιστά ένα επαναστατικό μέσο επικοινωνίας και πληροφόρησης, που άλλαξε τα δεδομένα λειτουργίας του κόσμου όπως τον ξέραμε. Ακριβώς, όμως, επειδή είναι τόσο δυνατό μέσο, πρέπει να τυγχάνει και του αντίστοιχου περιορισμού και ελέγχου. Τίθεται, ωστόσο, το ερώτημα του ποιος θα εκπαιδεύσει τα παιδιά στη σωστή χρήση του μέσου αυτού, όταν πριν από αυτά έχουν εθιστεί ή σπαταλάνε πολύ χρόνο στο κινητό τους και στις διάφορες οθόνες οι ίδιοι οι γονείς!
Πολύ σύνηθες φαινόμενο στον δημόσιο χώρο, για παράδειγμα, είναι η περιφορά του παιδικού καροτσιού από κάποια νέα μαμά, που με το ένα χέρι σπρώχνει το καρότσι και με το άλλο μιλάει συνέχεια στο κινητό τηλέφωνο. Ακραία αντίθεση με μια Αρμένισσα μαμά που είχα «πετύχει» στην παραλία, να παίζει με το νήπιό της μουσικοκινητικά παιχνίδια (που βοηθούν στην ανάπτυξη της κινητικότητας, της μουσικής αντίληψης και της συναισθηματικής έκφρασης των παιδιών), τραγουδώντας και παράλληλα χτυπώντας τα χέρια τους συντονισμένα και ρυθμικά, επί αρκετή ώρα και με εντυπωσιακή ποικιλία τραγουδιών. (Προσπάθησα να θυμηθώ δικά μας αντίστοιχα… μόνο το «Χαρωπά τα δυο μου χέρια, τα χτυπώ», μπόρεσα να ανασύρω.)
Το ψηφιακό περιβάλλον «κλέβει» την προσοχή και τον χρόνο μας, διαστρεβλώνοντας το ενδιαφέρον προς την εικόνα, με ειδωλολατρικό και/ή ναρκισσιστικό τρόπο. Πρέπει να μπορούμε να ελέγχουμε την ύπαρξή μας και στους δύο αυτούς κόσμους: τον αναλογικό και τον ψηφιακό. Για ένα παιδί ή για έναν έφηβο ή και ένα άτομο νεαρής ηλικίας, που δεν έχει αναπτύξει ακόμη τα απαραίτητα «φίλτρα» επεξεργασίας και αυτοπροστασίας που έχει ένας ενήλικας, και που έχει μεγαλώσει σε ένα απολύτως ελεγχόμενο και παιδοκεντρικό περιβάλλον, με εμμονή στη θετική ψυχολογία, ο ψηφιακός κόσμος μπορεί να είναι ένας τεράστιος παραμορφωτικός καθρέφτης.
Μια απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία είναι μια μερική μόνο παρέμβαση, που μάλιστα στην Ευρώπη ξεκίνησε να εφαρμόζεται με καθυστερημένα αντανακλαστικά. Για να μπορέσει ένα παιδί να αποφύγει τις παραμέτρους εκείνες του διαδικτύου και της οθόνης, γενικότερα, που μπορεί να επηρεάσουν ή να βλάψουν τη συγκρότησή σου, κατά οποιονδήποτε τρόπο, η προληπτική και διαχειριστική παρέμβαση ως προς τη χρήση μιας «οθονοσυσκευής» και την έκθεση στο διαδίκτυο, χρειάζεται να ξεκινάει από τους γονείς και να εφαρμόζεται πρώτα και κύρια στο σπίτι, από τη βρεφική ηλικία των παιδιών.
*Ο Μάριος είναι ο γιος μιας πολύ αγαπητής μου φίλης, που εφαρμόζει κανόνες με διπλωματική μαεστρία, χάρη στη γλυκύτητα και την υπομονετικότητά της. Η αυστηρή πολιτική της απέναντι στις οθόνες δεν ξέρω αν ενδείκνυται για όλους. Στην περίπτωση του γιου της, πάντως, που έχει γίνει ήδη τρομερός βιβλιοφάγος (ενώ είναι μόλις 10 ετών), θα έλεγε κανείς ότι, μάλλον, δικαιώθηκε!