Εγκαθιδρύοντας μία Νέα Κινεζική Τάξη μέσω του Νέου Δρόμου του Μεταξιού

Για τη συγγραφή του άρθρου συνεργάστηκαν ο Κωνσταντίνος Ρούσσης, απόφοιτος από το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΠΑ) και η Σωτηρία Κόρδα, φοιτήτρια Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Πάντειου, τον συντονισμό έκανε ο Γιώργος Χαμηλάκης.

Το “Belt and Road Initiative” (στο εξής «Νέος Δρόμος του Μεταξιού») αποτελεί την πρωτοβουλία του Xi Jinping και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας για επένδυση τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε έργα υποδομής και επενδύσεις στην περιοχή της Ευρασιάς, της Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας, σε μία προσπάθεια ενοποίησής τους κάτω από την ομπρέλα των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων. Η βεντάλια αυτή των δράσεων λαμβάνει χώρα μέσω έξι «οικονομικών διαδρόμων»1 που περνούν από το “Βelt”, δηλαδή την χερσαία οδό, και το “Road” που αποτελεί το θαλάσσιο τμήμα του εγχειρήματος (KUO L. and KOMMENDA N, 2018).

Εξετάζοντας τον ρόλο του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» στη διεθνή σκακιέρα, βασικός στόχος της Κίνας είναι να επικρατήσει ως ισχυρότερος παίκτης στην περιφέρειά της (JUN 2018), κρατώντας παράλληλα σε ισορροπία τον ανταγωνισμό της με την Ρωσία για γεωστρατηγικό έλεγχο στην περιοχή (PUTZ 2018). Συγκεκριμένα, μέσω των «οικονομικών διαδρόμων», καταφέρνει να επεκτείνει την κινεζική σφαίρα επιρροής στην γειτονιά της, ως βασικό προαπαιτούμενο της παγκόσμιας ηγεμονίας της.

Στην πραγματικότητα, το μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο εξυπηρετεί τον σκοπό της ανατροπής της ισορροπίας ισχύος και της ανάδειξης της Κίνας ως κυρίαρχη δύναμη στο διεθνές σύστημα (ECONOMY 2018), με όρους «Θουκυδίδιας παγίδας»2. Κατ’ αναλογία με την περίπτωση της Αθήνας και της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, όπως περιγράφεται από την ιστορία του Θουκυδίδη, έτσι και στην περίπτωση της Κίνας με τις ΗΠΑ, ο μεν ισχυροποιείται, ενώ ο δε πλήττεται έντονα, με ισχυρό το στοιχείο του φόβου. Το Πεκίνο επιχειρεί να αποφύγει την «Θουκυδίδια παγίδα» και άρα μία άμεση σύρραξη με τις ΗΠΑ.

Το Πεκίνο, προβάλλοντας το προφίλ ενός «αντιρρησία» στο διεθνές περιβάλλον, επιδιώκει να δημιουργήσει έναν καινούργιο τύπο διεθνών σχέσεων 3 και ως εκ τούτου, μία νέα κινεζική τάξη 4 (ZENG 2017).

Παραβάλλοντας την ευρωπαϊκή τάξη, όπως αυτή διαμορφώθηκε με την Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) με το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας προσδοκά να αναδειχθεί ηγέτιδα δύναμη, μεταβάλλοντας τους παγκόσμιους συσχετισμούς, προκαλώντας τεκτονικές ανατροπές και ανακατατάξεις στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, στο οποίο κυριαρχούσε η Δύση τους τελευταίους δύο αιώνες. Επιπροσθέτως, με τον «Δρόμο του Μεταξιού», λιγότερο δημοκρατικές και οικονομικά ασθενέστερες χώρες βρίσκονται εκτεθειμένες στον κίνδυνο δημιουργίας σχέσεων εξάρτησης από την Κίνα (PARKER and CHEFITZ 2018). Στο πλαίσιο αυτό, συμπληρωματική στοχοθεσία αποτελεί η επαναδρομολόγηση του διεθνούς εμπορίου με κέντρο το Πεκίνο, ανακατευθύνοντας την παγκόσμια οικονομία (BREMMER 2017).

Αναφορικά με τα μέσα υλοποίησης των προαναφερθέντων σκοπών και κάτω από την ομπρέλα του “National Branding” 5 της Κίνας (BHOOTHALINGAM 2016), εμφανίζεται στο προσκήνιο η «παγίδα χρέους» 6, η διπλωματική εκείνη στρατηγική που εφαρμόζεται σε αναπτυσσόμενες χώρες με στρατηγική θέση, ορισμένες εκ των οποίων αποτελούν συγχρόνως και πηγή γένεσης τρομοκρατίας, θέτοντας σε κίνδυνο το σχέδιό της (CHELLANEY 2017). Ως «παγίδα χρέους» ορίζεται η χρήση οικονομικών εργαλείων για την ικανοποίηση γεωστρατηγικών συμφερόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Σρι Λάνκα 7 (CHELLANEY B.), που λόγω των υπέρογκων δανείων της από το Πεκίνο δέσμευσε το λιμάνι της για 99 χρόνια σε κινεζική αξιοποίηση. Και στον νομικό κλάδο, με την δημιουργία ειδικών Διαιτητικών Δικαστηρίων 8 - εξ’ ολοκλήρου αφιερωμένων στην επίλυση σχετικών με τον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού» διαφορών - το Πεκίνο προωθεί ένα εναλλακτικό νομικό σύστημα με κέντρο την κινεζική νομοθεσία (ECONOMY 2018). Στοιχείο που δεν διαφαίνεται με την πρώτη ανάγνωση, είναι η επένδυση της Κίνας στο στρατιωτικό σκέλος της στρατηγικής της. Πράγματι, οι υποδομές μεταφορών - όπως σταθμοί και λιμάνια - παρουσιάζουν διττή χρήση, τόσο εμπορική όσο και στρατιωτική 9 (KUO and KOMMENDA 2018). 

Αξιολογώντας τις φιλοδοξίες του εν λόγω εγχειρήματος, η οικονομική διπλωματία χρέους (“Dept-trap diplomacy”) αφήνει τις δανειζόμενες χώρες ευάλωτες απέναντι στην κινεζική πολιτικοοικονομική επιρροή 10 (PARKER and CHEFITZ 2018). Το γεγονός αυτό έχει συντελέσει τόσο σε αναταραχές στα εμπλεκόμενα κράτη, όσο και στην απώλεια συμμάχων στην περιφέρειά της (ECONOMY 2018). Επιπλέον, μελετητές αμφισβητούν την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου στα νεοϊδρυθέντα Δικαστήρια, την ανεξαρτησία τους από την κινεζική κυβέρνηση, αλλά και την εύνοια απέναντι στα κινεζικά κόμματα έναντι ξένων εταιριών (OSBORNE 2019). Είναι τέλος αξιοσημείωτο, πως η καταβολή υπέρμετρων ποσών για επενδύσεις σε τρίτους (WO-LAP 2016) στερεί από το εσωτερικό της Κίνας την ευκαιρία για οικονομική ευημερία, κοινωνικό κράτος και εμπιστοσύνη στο όραμά της (ECONOMY 2018)11. 

Εν κατακλείδι, αυτό που η Διεθνής Κοινότητα μένει να διαπιστώσει είναι το κατά πόσο μπορεί να επιτευχθεί το φιλόδοξο αυτό σχέδιο του Πεκίνου, που επιχειρεί να δημιουργήσει μία Νέα Κινεζική Τάξη. Ως απώτερο στόχο θέτει την ενίσχυση της γεωστρατηγικής σημασίας της Ευρασίας, ενώ παράλληλα οι εξελίξεις των επόμενων δεκαετιών θα επαληθεύσουν ή όχι την ανάδειξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην δεσπόζουσα δύναμη του Διεθνούς Συστήματος. 

Διαβάστε επίσης:

Η Οικονομική διείσδυση της Κίνας στην Ευρώπη

Η αντίδραση της Ευρώπης στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 

1. ALLISON G., 2018. Destined for War. Can America and China escape Thucydides’s Trap? Boston: Scribe Publications. [28.03.2019]

2. ASKARY H. and ROSS J., 2018. Why China’s ‘Debt book Diplomacy’ is a Hoax. Schiller Institute, 30 Αυγ. https://schillerinstitute.com/why-chinas-debtbook-diplomacy-is-a-hoax/ [28.03.2019]

3. BHOOTHALINGAM R., 2016 (σελ. 47-49). The Silk Road as a Global Brand. SAGE Journals, Ιαν. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0009445515613869 [28.03.2019]

4. BREMMER I., 2017. LOOKING AHEAD 2018: Each nation to fight for itself in 2018- In Asia, US faces challenges, not only from China, but also India and Japan. Nikkei Asian Review. Δεκ. https://asia.nikkei.com/Editor-s-Picks/Looking-ahead-2018/Each-nation-to-fight-for-itself-in-2018 [28.03.2019]

5. CHELLANEY B., 2017. China’s Debt-Trap Diplomacy. Project Syndicate, 23 Ιαν. https://www.project-syndicate.org/commentary/china-one-belt-one-road-loans-debt-by-brahma-chellaney-2017-01?barrier=accesspaylog [28.03.2019]

6. ECONOMY, E.C., 2018 (σελ. 64-65, 74). China’s New Revolution. Foreign Affairs. https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-04-17/chinas-new-revolution [28.03.2019]

7. JUN W. 2018. The Asian Competitiveness Annual Report 2018 (σελ. 9-10). China Center for International Economic Exchanges (CCIEE). http://english.boaoforum.org/u/cms/www2/201804/08175545wk6s.pdf [28.03.2019]

8. KUO L. and KOMMENDA N., 2018. What is China’s Belt and Road Initiative?. The Guardian, 30 Ιουλ. https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china-belt-road-initiative-silk-road-explainer [28.03.2019]

9. OSBORNE M.S., 2019. China Aims to Build A New Legal Regime for Its Belt and Road Initiative. Political Insights. Ιαν. https://politicalinsights.org/2019/01/23/china-aims-to-build-a-new-legal-regime-for-its-belt-and-road-initiative/ [28.03.2019]

10. PARKER S. and CHEFITZ G., 2018 (σελ 8). Debtbook Diplomacy: China’s Strategic Leveraging of its Newfound Economic Influence and the Consequences for U.S. Foreign Policy. Belfer Center for Science and International Affairs - Harvard Kennedy School. Μάιος. https://www.belfercenter.org/sites/default/files/files/publication/Debtbook%20Diplomacy%20PDF.pdf [28.03.2019]

11. PARKER S. and CHEFITZ G., 2018. China’s Debtbook Diplomacy: How China is Turning Bad Loans into Strategic Investments. The Diplomat, 30 Μαΐου. https://thediplomat.com/2018/06/chinas-debtbook-diplomacy-how-china-is-turning-bad-loans-into-strategic-investments/ [28.03.2019]

12. PUTZ C., 2018. Can Russia and China ‘Synergize’ the Eurasian Economic Union and the Belt and Road Initiative? Νοεμ. https://thediplomat.com/2018/11/can-russia-and-china-synergize-the-eurasian-economic-union-and-the-belt-and-road-initiative/ [28.03.2019]

13. WO-LAP W.L., 2016. Getting lost in ‘One Belt, One Road’. 12 Απρ. http://www.ejinsight.com/20160412-getting-lost-one-belt-one-road/ [28.03.2019]

14. ZENG, J., 2017 (σελ. 11). Does Europe Matter? The Role of Europe in Chinese Narratives of One Belt One Road and New Type of Great Power Relations. Journal of Common Market Studies. https://www.academia.edu/31312420/Does_Europe_Matter_The_Role_of_Europe_in_Chinese_Narratives_of_One_Belt_One_Road_and_New_Type_of_Great_Power_Relations [28.03.2019]

1 Πρόκειται για τον διεθνή όρο “economic corridors”. Οι «οικονομικοί διάδρομοι» είναι οι παρακάτω: i. Οικονομικός διάδρομος Κίνα-Πακιστάν (CPEC), ii. Οικονομικός διάδρομος Μπανγκλαντές-Κίνα-Ινδία-Μιανμάρ (BCIMEC), iii. Οικονομικός διάδρομος Κίνα-Χερσόνησος Ινδοκίνας (CICPEC), iv. Οικονομικός διάδρομος Κίνα-Μογγολία-Ρωσία (CMREC), v. Οικονομικός διάδρομος Χερσαίας Γέφυρας Νέας Ευρασίας (NELB), vi. Οικονομικός διάδρομος Κίνα-Κεντρική Κίνα-Δυτική Κίνα (CCAWAEC). Για τους «οικονομικούς διαδρόμους» βλ. Hillman, J., 2018. China’s Belt and Road Is Full of Holes. CSIS BRIEFS, Σεπτ., σελ. 3.)

2 Περισσότερα για την «Θουκυδίδια παγίδα» βλ. ALLISON G., 2018. Destined for War. Can America and China escape Thucydides’s Trap? Boston: Scribe Publications.

3 Ορισμένοι ερμηνεύουν τον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού» από την πλευρά του επιθετικού ρεαλισμού, όπως διατυπώθηκε από τον John Mearsheimer, ως εκδοχή του δομικού ρεαλισμού. Με άλλα λόγια, «τα κράτη αναζητούν συνεχώς ευκαιρίες για να αποκτήσουν ισχύ σε βάρος άλλων κρατών». Περισσότερα για την ρεαλιστική θεωρία των Διεθνών Σχέσεων και τον επιθετικό ρεαλισμό, βλ. SMITH S. and BAYLIS J., 2013. Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής: Μια εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις. 5η έκδοση. Αθήνα: Επίκεντρο

4 Περισσότερα για την κινεζική τάξη στο ZENG, J., 2017. Does Europe Matter? The Role of Europe in Chinese Narratives of One Belt One Road and New Type of Great Power Relations. Journal of Common Market Studies, σελ. 11-12.

5 “Branding”: Στον επιχειρηματικό κόσμο εννοούμε εκείνη την στρατηγική που διαφοροποιεί ένα προϊόν από τα υπόλοιπα και δημιουργεί μία ξεκάθαρη ταυτότητα, συνδέοντάς την με αξίες και θετικά συναισθήματα.
“National Branding”: Η Κίνα επιχειρεί να αφυπνίσει τον ρομαντισμό και τις μνήμες του παλαιού «Δρόμου του Μεταξιού», προσθέτοντας το δικό της όραμα για εκσυγχρονισμό. Περισσότερα για το θέμα, βλ. BHOOTHALINGAM R., 2016, The Silk Road as a Global Brand. SAGE Journals, Ιαν., σελ. 47-49.

6
«Οικονομική διπλωματία χρέους»: Πρόκειται για τον όρο που έχει καθιερωθεί στην διεθνή βιβλιογραφία ως “(Chinese) dept-trap diplomacy”. Περισσότερα στο ASKARY H. and ROSS J., 2018. Why China’s ‘Debt book Diplomacy’ is a Hoax. Schiller Institute, 30 Αυγ.

7
Σχετική αναφορά γίνεται και στο CHELLANEY B., 2017. China’s Debt-Trap Diplomacy. Project Syndicate, 23 Ιαν.

8
Αντίστοιχη αναφορά γίνεται και στο KUO L. and KOMMENDA N., 2018. What is China’s Belt and Road Initiative? The Guardian, 30 Ιουλ.

9
Σχετική αναφορά γίνεται και στο ECONOMY, E.C., 2018. China’s New Revolution. Foreign Affairs, σελ. 66.

10
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της εξάρτησης εξαιτίας της εν λόγω τακτικής: Sri Lanka, Myanmar, Pakistan, Djibouti, Tajikistan, Kyrgyzstan, Laos, Maldives, Mongolia, Montenegro, χώρες οι οποίες οφείλουν περισσότερο από το μισό εξωτερικό χρέος τους στην Κίνα. Περισσότερα στο KUO L. and KOMMENDA N., 2018. What is China’s Belt and Road Initiative? The Guardian, 30 Ιουλ.

11
Μελετητές και οικονομολόγοι εκτιμούν ότι το συνολικό κόστος υλοποίησης του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» κυμαίνεται περί τα 8 τρις. ευρώ. Περισσότερα στο WO-LAP W.L., 2016. Getting lost in ‘One Belt, One Road’. 12 Απρ.