Της Ευάννας Βενάρδου
*Τελευταία ημέρα για το 63ο Θεσσαλονίκης, και, εν αναμονή των βραβείων, το ενδιαφέρον, κλασικά, μονοπωλεί το ελληνικό σινεμά. Και δεν μπορείς να μην προσέξεις την χαρά των δημιουργών καθώς βλέπουν τις προβολές τους sold out -κάτι που, συνηθέστατα, δεν συμβαίνει όταν οι ταινίες κυκλοφορούν σε διανομή...
*
*Φέτος ήταν η χρονιά των πρωτοεμφανιζόμενων, που ξεχώρισαν και στα διαγωνιστικά τμήματα. Το μενού είχε απ′ όλα: από το λεγόμενο weird μέχρι την λιγότερο ή περισσότερο συμβατική αφήγηση, σε πολλές ταινίες που, παραδόξως, εξίσου εύκολα μπορείς να αγαπήσεις ή να απορρίψεις. Φέτος άκουσα τα πιο αντιφατικά πράγματα για τις ίδιες ταινίες. Σαν να έβλεπες άλλο φιλμ...
*
*Κατ΄εμέ η μεγάλη έκπληξη της χρονιάς (αν και όχι τόσο μεγάλη, αν γνωρίζεις τις μικρού μήκους επιδόσεις της) είναι το Πίσω από τις θημωνιές της Ασημίνας Προέδρου, που μας μεταφέρει στη Λίμνη της Δοϊράνης, στο Κιλκίς, την εποχή της άγριας προσφυγικής κρίσης του 2015. Με το μεταναστευτικό/προσφυγικό έχουν καταπιαστεί πολλοί έλληνες σκηνοθέτες, όμως η Προέδρου εκπλήσσει πιάνοντας το θέμα από την πλευρά του διακινητή (εκπληκτικός, ως συνήθως, ο Στάθης Σταμουλακάτος). Και μάλιστα, αποφεύγοντας τις εύκολες λύσεις, αφου μέσα από ένα καλοδουλεμένο σενάριο, καταφέρνει να μπει στην ψυχή του ανθρώπου αυτού, ενος αγρότη που έχει χάσει τα πάντα, παρακολουθώντας το πώς σταδιακά, και μεσα στην απελπισία του, εξωθείται εκεί -με τραγικά αποτελέσματα. Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, αλλά και ένδεια, χρέη, διαφθορά και διαπλεκόμενα, συνθέτουν ένα ζοφερό, σχεδόν εφιαλτικό επαρχιακό κλίμα, τόσο θλιβερά και τόσο “παραδοσιακά” ελληνικό. Επιλέγοντας να διηγηθεί την ιστορια της μέσα από τρεις διαφορετικές ματιές (του πατέρα, της μάνας και της κόρης), η Προέδρου προωθεί την πλοκή σε κάθε μία από τις παράλληλες αυτές εξιστορήσεις. Οι εικόνες από την Λίμνη της Δοϊράνης, δια χειρός Σίμου Σαρκετζή, προσδίδουν μια απόκοσμη, σχεδον τρομακτική ομορφιά στην περιρρέουσα “ασχήμια” της ιστορίας της...
*
*“Weird” αποχρώσεων, η Ησυχία 6-9 του Χρήστου Πασσαλή, γνωστού μας από τον Κυνόδοντα, είναι μια παράξενη, ατμοσφαιρική ταινία-γρίφος σε έναν απροσδιόριστο χωρόχρονο, όπου οι άνθρωποι εξαφανίζονται μυστηριωδώς και δεν επιστρέφουν ποτέ, όμως “επικοινωνούν” με τους αγαπημένους τους μέσω των φωνών τους, τις οποίες “συλλαμβάνουν” οι κεραίες της περιοχής και στη συνέχεια καταγράφουν σε κασέτες (τις γνωστές μας κασέτες της δεκαετίας του ’80). Ένας άντρας έρχεται να δουλέψει στις κεραίες, και γνωρίζει μια κοπέλα. Ερωτεύονται αλλά μια μέρα κι εκείνη εξαφανίζεται. Ο σκηνοθέτης (και πρωταγωνιστής), δημιούργησε μια ταινία, που αν και φαινομενικά εκπέμπει μια αποστασιοποιημένη ψυχρότητα και εκπλήσσει με την αινιγματική παραδοξότητά της, “δουλεύει” συνειρμικά μέσα σου για καιρό μετά, ανακαλώντας τις μνήμες και τα επώδυνα αισθήματα που γεννά η απώλεια. Ο Χρήστος Πασσαλής, μετά το τέλος της προβολής μας είπε πως δεν θέλησε να δημιουργήσει μια αλληγορία, ούτε να μιλήσει με σύμβολά, αλλά να δημιουργήσει μία νέα μυθολογία για την ταινία. Η Αγγελική Παπούλια, χρόνια συνεργάτιδα και συμπρωταγωνίστριά του, τον καθοδηγουσε υποκριτικά, καθώς “το να παίζεις και να σκηνοθετείς είναι αρκετά ριψοκίνδυνο”.
*
*Σε εντελώς άλλο κλίμα, το Άκουσέ με της Μαρίας Ντούζα (που, όπως και η “Ησυχία”, επίσης συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό), με μια στρωτή αφήγηση, σε κερδίζει αφενός με την εκφραστικότατη πρωταγωνίστρια του Ευθαλία Παπακώστα και αφετέρου με το θέμα του: το ελληνικό σινεμά δεν μας έχει συνηθίσει στους κωφούς πρωταγωνιστές (πρόχειρα, ανακαλώ μόνο τα Λόγια της σιωπής της αξέχαστης Λουκίας Ρικάκη). Βέβαια, εδώ, βοηθά πολύ και το γεγονός πως η έφηβη ηρωϊδα της Ντούζα είναι πανέμορφη -με ένα πρόσωπο που “μιλά” από μόνο του. Η Ευθαλία, όπως και η εντυπωσιακή Κλέλια Ανδριολάτου (που πρωτογνωρίσαμε, πάλι στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, από το 18 του Βασίλη Δούβλη), βρίσκονται σε ανοδική πορεία -δεν είναι τυχαίο οτι συμμετέχουν και οι δυο στη φετινή δράση του Φεστιβάλ Meet the future που φέρνει στο προσκήνιο ανερχόμενους επαγγελματίες του κινηματογράφου.
Η γυρισμένη στη Χίο ταινία, που έχει όλα τα φόντα να πάει καλά στις αίθουσες, μιλά για την εφηβική σκληρότητα, τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις απέναντι σε όλους όσους ξεχωρίζουν (απο ξένους, μέχρι ανθρώπους με αναπηρία), αλλά το ενδιαφέρον είναι πως δεν χαρίζεται, ούτε εξιδανικεύει την κωφή ηρωίδα του, με ανατροπές που ξαφνιάζουν.
*
*Ενδιαφέρουσες κουβέντες στα “πηγαδάκια” του Φεστιβάλ πυροδότησε ο Νίκος Πάστρας με τα τολμηρά Μπάσταρδα του (ένας εξίσου απολαυστικός τίτλος με τα μικρού μήκους Τσουλάκια που επίσης παίχτηκαν στο Φεστιβάλ). Μια δεκαριά παιδιά, έχουν αποδράσει σε ένα εξοχικό (πρόκειται για το πραγματικό εξοχικό της ηθοποιού Ναταλίας Σουίφτ) και ξεσαλώνουν -απο κάθε άποψη. Σπέρμα, αίμα, δάκρυα, ιδρώτας (και άλλα σωματικά υγρά), σε μια άνευ ορίων κοινοβιακή συγκατοίκηση, την απόλυτη εφηβική ονείρωξη, που άλλους στο κοινό απώθησε και άλλους συνεπήρε. Από τι ακριβώς αποδρούν οι νεαροί της ταινίας; Ποιο είναι το ιδεολογικό υπόβαθρο πίσω από την απόλυτη αρνηση της συμβατικής καθημερινότητας που εγκατέλειψαν; Και σε τι μέλλον προσβλέπουν; αναρωτήθηκαν όσοι διέκριναν έναν μηδενισμό στην ταινία. Όμορφες εικόνες, παθιασμένες ερμηνείες, κάποιες ενοχλητικές, στα όρια του χυδαίου, σκηνές που όμως εξισορροπούνται από την αθωότητα των νεαρών ηρώων (οι οποίοι είναι σαν τα μικρά παιδιά που είναι ταυτόχρονα τρυφερά, επιπόλαια αλλά και απίστευτα άγρια) κι ένα δυνατό φινάλε, από εναν πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη που έχει να δώσει πολλά ακόμα.
*
*Πολύ ενδιαφέρουσα η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Δημήτρη Κατσιμίρη Με αξιοπρέπεια. Μία οικογενειακή γιορτή για τα γενέθλια του -ανήμπορου μετά από ένα εγκεφαλικό- παππού, σταδιακά μετατρέπεται σε αρένα, όπου τα μέλη της οικογένειας τρώνε τις σάρκες τους. Μυστικά, ψέμματα και απωθημένα βγαίνουν στην επιφάνεια, σε μια εξοντωτική σύγκρουση που κορυφώνεται στους τέσσερις τοιχους ενός διαμερίσματος. Ποιος θα φροντίσει τον καημένο τον παππού; Ποιά τα κίνητρα του καθενός; Πόσο ταπεινά είναι; Ο Κατσιμίρης, ο οποίος έχει δουλέψει και ως κοινωνικός λειτουργός, και μάλιστα σε ΚΑΠΗ της Θεσσαλονίκης, ξέρει πολύ καλά τί θέλει να πεί και πώς να το πει, κορυφώνοντας τη δράση και αποφεύγοντας επιδέξια τον σκόπελο της καρικατούρας που ελλοχεύει σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Οι ήρωές του είναι τρισδιάστατοι, και η ιστορία του τόσο, μα τόσο αντιπροσωπευτική της ελληνικής κοινωνίας... Βγαίνοντας από την αίθουσα ένας φίλος μου είπε πως ζει ακριβώς την ίδια κατάσταση αυτή τη στιγμή.
*
*Σκηνοθέτης πολύπειρος, με πολύ διαφορετικές αισθητικά ταινίες στο ενεργητικό του, ο Βασίλης Μαζωμένος, επιστρέφει δριμύτερος με το Καθαρτήριο, που παραπέμπει, τουλάχιστον στη δομή ταινία που συντίθεται από πολλές μικρές ιστορίες) στην παλιότερή του Γραμμές. Δημιουργός με ευαίσθητες κεραίες, που αφουγκράζεται (και στηλιτεύει) τις πολιτικοκοινωνικές ζυμώσεις, ο Μαζωμένος, στην ταινία του αυτή δεν αφήνει κανέναν και τίποτε στο απυρόβλητο: από τους ψεκασμένους μέχρι τους θρησκόληπτους, από τους αστυνομικούς μέχρι τους “μπαχαλάκηδες” των Βορείων Προαστείων που βγάζουν τα απωθημένα τους στα Εξαρχεια (και οι οποιοι, όπως είπε στη συζήτηση που ακολούθησε, ουδεμία σχέση έχουν με τον αριστερό/αναρχικό χώρο), και από τις αμβλώσεις μέχρι την παιδιοφιλία. Προφητικός, δείχνει σε μια από τις ιστορίες του έναν “ναό” εκπόρνευσης, τοποθετημένο σε ...παιδότοπο, κι έναν πατέρα που έχει ουσιαστικά βγάλει στο κλαρί την κόρη του. Αξέχαστη η Μαρία Ζορμπά στον ρόλο μιας αστυνομικού που δεν αντέχει άλλο...
*
*Και μια και ο λόγος για την παιδική και γυναικεία κακοποίηση, το φετινό Φεστιβάλ αποτίει φόρο τιμής στο γυναικείο φύλο. Και δεν αναφέρομαι μόνο στο σποτάκι με τις πόρνες των Λαδάδικων, ούτε στο θέμα της αφίσας του, αλλά και στο πλήθος των ταινιών με σχετικό θέμα. Απο την πάντα διαχρονική και τόσο επίκαιρη Μήδεια του Δημήτρη Αθανίτη, μεχρι την τοποθετημένη στην Αντίσταση Ηλέκτρα, την Cavewoman, δια χειρός Σπύρου Σταθουλόπουλου (κάπου εδώ να θυμίσω και την έναρξη, αυτές τις μέρες, των γυρισμάτων της θρυλικής Φόνισσας).
Ενδεικτικά να αναφέρω επίσης την ταινία Με τα μάτια της Ντάλβα της Εμανουέλ Νικό για την ενδοοικογενειακή, παιδική κακοποίηση, και βέβαια το εκπληκτικό Blue Jean της Τζόρτζια Όουκλι, με ηρωίδα μια λεσβία καθηγήτρια που κρύβει την ταυτότητά της και αντιμετωπίζει μερικά πολύ ενδιαφέροντα ηθικά ζητήματα ως γυναίκα, αλλά και ως εκπαιδευτικός, στην Θατσερική Αγγλία, την εποχή που ένα νέο νομοσχέδιο απαγορεύει την προώθηση της ομοφυλοφιλίας στα σχολεία, στιγματίζοντας τα γκέι παιδιά.
Και βέβαια οι Ιρανές, έκλεψαν, στην αρχή του Φεστιβάλ, την παράσταση, με αφορμή την γυρισμένη εξ αποστάσεως (σκηνοθετημενη μέσω zoom !) ταινία του φυλακισμένου Τζαφάρ Παναχί Αρκούδες δεν υπάρχουν.
*
* Πολύ ενδιαφέρουσα η κουβέντα με την casting director του Τζέϊμς Μποντ Ντέμπι Μακ Γουίλιαμς, κι όχι γιατί μας αποκάλυψε ποιος θα είναι ο επόμενος 007 -εξάλλου, όπως είπε, μετά από 14 ταινίες, αποχωρεί απο τη σειρά του Μποντ. Είπε πως όλη αυτή η πολιτική ορθότητα στην επιλογή των ηθοποιών την έχει κουράσει πια. Και δεν αναφέρεται στο -προφανώς καλοδεχούμενο- diversity, αλλά στις ακρότητες της κορεκτίλας που καταδυναστεύει πλέον την εποχή μας. Για παράδειγμα δεν θεωρεί πως για να ερμηνεύσεις έναν γκέι πρέπει να είσαι σώνει και ντε γκέι, και δήλωσε ενοχλημένη από το γεγονός οτι στις συζητήσεις γνωριμίας που κάνει ένας casting director με τους υποψηφιους για έναν ρόλο, απαγορεύονται πλέον μια σειρά από ερωτήσεις που θα μπορούσαν να θεωρηθούν προσωπικές, όμως βοηθούν στην επιλογή του σωστού ηθοποιού για τον ρόλο. Στο επίκαιρο (λόγω του ζητήματος που προέκυψε με τον τρανς οπερατικό ρόλο της “Στρέλλας”) ερώτημα πάντως αν θα επέλεγε πραγματικό τρανς ή όχι ηθοποιό, δεν είχε απάντηση. Η Μακ Γουίλιαμς, θυμίζουμε, ήταν αυτή που επέλεξε την Τόνια Σωτηροπούλου για το “Skyfall” -η ηθοποιός μάλιστα ήταν παρούσα στην εκδήλωση και μίλησε θερμά για την Μακ Γούλιαμς.
*
*Κλείνοντας αυτές τις σκόρπιες σκέψεις για τη φετινή διοργάνωση (που, χάρη στους ανθρώπους της, λειτουργεί σαν καλοδουλεμένο ρολόϊ, για να μην τα ξεχνάμε κι αυτά), να πω δυό λόγια για τους δυό “πυλώνες” του ελληνικού σινεμά που τιμά φέτος το ΦΚΘ. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, είναι εξάλλου πανταχού παρών στη Θεσσαλονίκη, σε κάθε γωνιά, σε κάθε αλλαγή του καιρού, στο βάθος του ορίζοντα όταν αρχίζει να σουρουπώνει στην πόλη. Η φωτογραφική έκθεση από τα γυρίσματα της ανολοκλήρωτης Άλλης Θαλασσας, που σημαδεύτηκαν από τον σοκαριστικό του θάνατο, σε συγκινεί. Οι φωτογραφίες του Νικου Νικολόπουλου διασώζουν την εμβληματική φυσιογνωμια του έλληνα οτέρ, κι εσύ δεν μπορείς να μην σκεφτεσαι πως ελάχιστα μετά από τα κλικ αυτά της φωτογραφικής μηχανής ήρθε ένα απροσδόκητο, βίαιο τέλος. Και να αναρωτιέσαι πώς θα ήταν αυτή η ταινία, της οποίας διασώζονται μονο μερικά θραύσματα...
Και μια κι ο λόγος για θραύσματα, κανένας άνθρωπος που αγάπησε το σινεμά, και έχει έρθει σε επαφή με το διάχυτο σουρεαλισμό της ελληνικής επαρχίας, δεν μπορεί να ξεχάσει τον Αρμένη να ισοπεδώνει το βορειοελλαδίτικο σκυλάδικο “Βιετνάμ”, σπάζοντας μέχρι και τη λεκάνη της τουαλέτας, στην ταινία του σπουδαίου Παντελή Βούλγαρη Όλα είναι Δρόμος. Ηταν και ο ίδιος εκεί, μαζί με την οικογένειά του, τους ηθοποιούς του, και τους συνεργάτες του: στην τιμητική προβολή της ταινίας, στο Ολύμπιον, 25 χρόνια μετά. Και καταχάρηκε με τα νέα παιδιά που πλημμύρισαν την αίθουσα, και έδωσαν νέα ζωή στην αξέχαστη αυτή ταινία-σταθμό.