Στην Ελλάδα η εμφάνιση του covid-19 αποτέλεσε πρόκληση για πολλούς να θέλουν να πιάσουν τον ιό από την κορώνα. Η διαφορά όμως μεγέθους σε αντιστοιχία με τον Ταύρο και τα κέρατά του οδήγησε σε διάφορες κωμικο-τραγικές καταστάσεις. Ωστόσο, η παρούσα υγειο- νομική εξαιρετική κατάσταση εκτός από γέλια και κλάματα που έφεραν ορισμένες περιπτώσεις στο φως της δημοσιότητας (αυτόφωρη διαδικασία για παράνομη Θεία Κοινωνία, δικαστικές διώξεις Εκκλησιαστικών και Δημοτικών Αρχών), ανέδειξε και τις αθέατες πλευρές μιας ‘’γερασμένης’’ και ‘’νοσούσας’’ κοινωνίας που μετρούσε τις αντοχές της και μιας δημοκρατίας που έφτανε στα όριά της.
Στο πλαίσιο αυτό, για την κατανόηση της παρούσας ‘’κατάστασης εξαίρεσης’’ ενδιαφέρον παρουσιάζει ο διάλογος συνταγματολόγων, πολιτειολόγων και διανοούμενων, στην Ελλάδα και την Ευρώπη, σχετικά με ζητήματα όπως : 1. Τα όρια της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας, (Ν.Αλιβιζάτος, ‘’Ποια δημοκρατία μετά το covid -19;’’ , Καθημερινή, 25/3/2020 και ‘’Τι απειλεί τη δημοκρατία’’, iefimerida, 2/4/2020 ), 2. Η κατάσταση εξαίρεσης που προκλήθηκε από μια αδικαιολόγητη επείγουσα ανάγκη. (Τζόρτζιο Αγκάμπεν, συνέντευξη ’’ il manifesto’’ , 26/2/2020 και efsyn, 14/3/2020), 3. Οι ηθικές και πολιτικές συνέπειες της βιοπολιτικής κρίσης ( Τζόρτζιο Αγκάμπεν, συνέντευξη ‘’Le Monde’’ στον Nicolas Truong, 24/3/2020, με τίτλο ‘’Μας λένε ότι πρέπει να αναστείλουμε την ζωή για να την προστατέψουμε’’, στην ιστοσελίδα ‘’Βαβυλωνία’’, 31/3/2020, μτφρ. Φοίβου Θεολογίτη, 4. Τα προνόμια, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε στο βωμό του ονείρου μας για ένα υγειονομικό κράτος. ( Μπερνάρ Ανρί Λεβί, άρθρο με τίτλο ‘’Και το 1958 και το 1968 η γρίπη σκότωσε εκατομμύρια, αλλά δεν σταμάτησε ο κόσμος, ούτε επιβλήθηκε καραντίνα ‘’, στην γαλλική επιθεώρηση La Regle Du jeu, επιμ.μτφρ. Τρύφων Καϊσερλίδης, ‘’iefimerida’’ και ‘’Τα Νέα’’, 14/4/2020) και 5. H συνταγματική νομιμότητα της απαγόρευσης κυκλοφορίας και η ερμηνεία του άρθρου 5 παρ.3 με τις σχετικές ενστάσεις έγκριτων νομικών και συνταγματολόγων (Χαράλαμπος Κουρουνδής, ‘’Η επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας στερείται συνταγματικής νομιμότητας’’, efsyn, 23/3/2020 και Ακρίτας Καϊδατζής, ‘’Το πρόβλημα είναι η δημοκρατία, όχι τα δικαιώματα’’, efsyn, 27/3/2020).
Επί του προκειμένου παρουσιάστηκαν διάφορες προσεγγίσεις και ενστάσεις σχετικά με την πολιτική- νομική διαχείριση της πανδημίας. Για την διάρκεια και το περιεχόμενο των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) ως προς την αντιμετώπιση του ιού, μεταξύ των άλλων υποστηρίχτηκε ότι : ″Υπάρχει ο μείζων κίνδυνος να γίνει συνήθεια η νομοθέτηση δια διαταγμάτων ή όπως συμβαίνει σε εμάς με ΠΝΠ. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορούμε να ανεχθούμε για μακρύ χρονικό διάστημα γιατί σημαίνει κατάργηση της Δημοκρατίας″ (Ν. Αλιβιζάτος, συνέντευξη στην ιστοσελίδα iefimerida, 2/4/2020). Σ` αυτό συμφωνούσαν όλοι. Αλλά ποιος τελικά ορίζει το μακρύ ή το κοντό χρονικό διάστημα; Οι Νομοδιδάσκαλοι για τον ορισμό της διάρκειας του χρόνου της ‘’κατάστασης εξαίρεσης’’ (ΠΝΠ), θύμιζαν τα παιδιά που έπαιζαν εκείνο το παιχνίδι με τα ξυλάκια. Το καθένα έλεγε ‘’το κοντό και το μακρύ του’’. Ίσως γιατί ο χρόνος είναι σχετικός στις ‘’έκτακτες’’ καταστάσεις. Εξάλλου ορισμένοι έγκριτοι συνταγματολόγοι μιλάνε με τη γλώσσα του πολιτικού επειδή στον καθρέφτη του Συντάγματος είναι δυσδιάκριτα τα όρια του Πολιτικού και του Νόμου ... ‘’ βλέπομεν γάρ άρτι δι` εσόπτρου εν αινίγματι’’.
Είναι φανερό ότι η έλευση και απειλή του covid 19 ως εξαίρεση της κανονικότητας έθεσε το πρόβλημα της συνεχούς χρήσης ΠΝΠ, με αφορμή την έκδοση της από 25/2/2020 (ΦΕΚ 42 Α) ″περί κατεπειγόντων μέτρων αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού″ με βάση το Σύνταγμα της Ελλάδος (Άρθρο 44, παρ.1 ). Αν και τυπικά η χώρα δεν κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή κατάσταση πολιορκίας (ίσως γιατί ο εχθρός είναι αόρατος), το γεγονός ότι η διοίκηση ασκείται με ΠΝΠ, αυτοδίκαια τέθηκε το ζήτημα του περιορισμού (στέρηση/αναστολή) συνταγματικών ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων.
Ανεξάρτητα από την επιβεβαίωση της εφαρμογής της ‘’κατάστασης εξαίρεσης’’ του Τζόρτζιο Αγκάμπεν στην παρούσα επιδημία και τις σχετικές ενστάσεις του Ν.Αλιβιζάτου (Καθημερινή, 25/3/20200) υποστηρίχτηκε ότι : ‘’Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν μπορεί να ελέγξει αν κάτι είναι κατεπείγον ή όχι. Αυτόν τον έλεγχο μπορεί να τον ασκήσει μόνο η Βουλή.’’ (Νίκος Αλιβιζάτος, Iefimerida 2/4/2020). Επομένως αφού η κήρυξη έκτακτης ανάγκης ανήκει στην δικαιοδοσία της Βουλής, δηλαδή της Πολιτικής και όχι της Νομικής, η ανάλυση του Τζόρτζιο Αγκάμπεν για την κατάσταση εξαίρεσης προσανατολίζει κριτικά την σκέψη για τα παρόντα και τα μέλλοντα, τα αναγκαστικά και τα ενδεχόμενα. Εξάλλου η σκέψη του Αγκάμπεν επισημαίνει τον κίνδυνο ‘’μετάλλαξης’’ της κατάστασης εξαίρεσης σε κανονικότητα διακυβέρνησης. (Giorgio Agamben, Κατάσταση Εξαίρεσης. Όταν η ‘’έκτακτη ανάγκη’’ μετατρέπει την εξαίρεση σε κανόνα. εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2003).
Αναμφίβολα η συνεχής εφαρμογή ΠΝΠ για την αντιμετώπιση της πανδημίας προκαλεί εύλογα ερωτήματα για την καθιέρωση του φόβου ως μέσο ελέγχου και υποταγής των πολιτών καθ` όσον ο φόβος φυλάει τα έρμα και ο ιός τα τρώει. Με τον φόβο του ιού όλοι κλείστηκαν οικειοθελώς στις οικίες τους παρακολουθώντας στις τηλεοράσεις τις σχετικές ανακοινώσεις με την ελπίδα ότι ο ουγγαρέζικος εφιάλτης του Όρμπαν δεν θα ακολουθήσει τα χνάρια του covid- 19. Ωστόσο, ο φόβος της πανδημίας απειλούσε περισσότερο τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (ΧΑΠ, αυτοάνοσα, καρκινοπαθείς, μεταγγιζόμενοι, ηλικιωμένοι, κ.ά) γεγονός που συνέβαλε στη λήψη ιδιαίτερων μέτρων προστασίας. Με δεδομένη την ανεπάρκεια των κοινωνικών δομών και υπηρεσιών (μιας και το Κράτος Πρόνοιας μας άφησε χρόνους) ο κορωνα-ιός έφερε στο προσκήνιο τις εγγενείς αδυναμίες των Κρατικών και Αυτοδιοικητικών Αρχών.
Η ιστορία που ακολουθεί φανερώνει του Λόγου το αληθές περιμένοντας το Φως το Αληθινό.
Από την τηλεόραση άκουγε και ο παππούς τα διαγγέλματα και τις καμπάνες όχι της εκκλησίας, αλλά εκείνες που έπεφταν προκειμένου να μένει σπίτι. Ο χρόνος της ζωής του περιορισμένος και δεν ήξερε αν του χρόνου πρόκανε την ανάσταση ως ζωντανός. Σαν καλός χριστιανός έκανε υπακοή στον Τσιόδρα και έμενε μέσα. Έβλεπε συνέχεια τηλεόραση, άλλαζε συνεχώς κανάλια για να τη γλιτώσει αλλά μάταια, έπεφτε πάντα και παντού στο ‘’Μένουμε σπίτι’’ έως που είδε και το ‘’Δεν κυκλοφορούμε’’. Δεν το χωρούσε ο νους του. Από την δικτατορία είχε να το ακούσει, έλεγε και ξανάλεγε στη γυναίκα του. Εκείνη, επειδή δεν ασχολιόταν με την πολιτική και στη ζωή της πήγαινε με τον αυτόματο πιλότο και τον σταυρό στο χέρι, προσπαθούσε να τον γαληνέψει. Είναι για το καλό μας, του υπενθύμιζε. Πόλεμος είναι, θα περάσει και του θύμιζε την Κατοχή που κρύβονταν στο σπίτι για να γλιτώσουν…
Το ηλικιωμένο ζευγάρι ζούσε ήσυχα στην παραλιακή κωμόπολη με τη ζωή να κυλάει όπως και τα ποτάμια της. Κατ` εξοχήν έξοχα. Στην κανονικότητα του Καιρού τα ποτάμια της περιοχής πότιζαν και δρόσιζαν, στις ‘’θεομηνίες’’ φούσκωναν και έβγαζαν τα σωθικά τους στην επιφάνεια της θάλασσας. Εγκαταλειμμένα στο έλεος των Αρχών ξέβραζαν στην παραλία ότι τους έριχνε μέσα ο Πολιτισμός: Σκουπίδια, λιπάσματα, μπάζα. Ο μπαζωμένος πολιτισμός περιόριζε τη φύση και αυτή δεν ήξερε που να κρυφτεί. Ο παππούς θυμήθηκε από τα λίγα που έμαθε παλιά στο σχολείο ότι ‘’Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί ’’. (Ηράκλειτος, απ. Β 123) .
Μέχρι που ξέσπασε αόρατη η καταιγίδα του κορωναϊού και πιάστηκε στον ύπνο η επιστήμη. Οι δυσκολίες διαχείρισης του ιού έφεραν στην επιφάνεια της θάλασσας και τις δυσκολίες διαχείρισης του χερσαίου πληθυσμού αυτής της μικρής επαρχιακής κωμόπολης. Ο παππούς που είχε ζήσει τη ζωή ‘’απ` την καλή κι απ`την ανάποδη’’ στο σχολείο του πεζοδρομίου και στο γιαπί κατάλαβε την εξαιρετικότητα της κατάστασης όταν άρχισαν τα τηλεφωνήματα από τον Δήμο.
Η κυρά του καθημερινά τον ενημέρωνε ότι οι τοπικές αρχές τους άφηναν τηλέφωνα για να καλέσουν αν είχαν ανάγκη από τρόφιμα και φάρμακα. Στο ερώτημα του παππού ποιος και πότε θα τα έφερναν, η κοπέλα απαντούσε ότι δεν γνώριζε γιατί εκείνη ήταν υπεύθυνη μόνο για την ενημέρωση και την διαβίβαση του αιτήματος. Τους εξήγησε όμως ότι η λίστα των αιτημάτων ήταν μεγάλη και ήθελε υπομονή… Στο νέο κουδούνισμα του τηλεφώνου πετάχτηκε και το σήκωσε εκείνος. Μια γλυκιά φωνούλα ακούστηκε να λέει ότι εάν δεν αισθανόταν καλά, ο Δήμος είχε στη διάθεσή του και ψυχολόγο για να του μιλάει και να ξεχνιέται. Αρκεί να μένει μέσα. Η αντικατάσταση της αληθινής επικοινωνίας και των ζωντανών σχέσεων στην καθημερινότητα του ΚΑΠΗ, με την εικονική και εξ αποστάσεως ‘’ψυχολογική’’ υποστήριξη ήταν η νέα τάξη πραγμάτων. Ανυπόφορη όσο και η πραγματικότητα.
Ακριβώς σε αυτό το σημείο ο καιρός χάλασε και φούσκωσε ο Ζαπάντης, το ποτάμι της κωμόπολης ή μάλλον ο χρόνος που δεν μπορείς να μπεις μέσα δυο φορές την ίδια στιγμή.(Ηράκλειτος, απ. Β 91. ‘’ Ποταμώ γαρ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ’’ ). Ο παππούς ανέστη και είπε: ‘’ Κυρία μου να πείτε στον Δήμαρχο, εμπαιγμός τέλος’’. Έναν ολόκληρο χρόνο ο Δήμος με έχει στο σκοτάδι αρνούμενος να αλλάξει την καμένη λάμπα στην κολώνα της ΔΕΗ έξω από το σπίτι μου. Στα συνεχή αιτήματά μου απαντούσαν πότε ότι ο εργολάβος δεν είχε σκάλα και μετά όλο ‘’θα και θα’’. Έτσι περιμένω ακόμα το φως της δημόσιας (;) επιχείρησης, όσο για το ανέσπερο μάλλον εφέτος θα μου το στερήσουν κι` αυτό. Αν άκουσα καλά στην τηλεόραση ο υφυπουργός εξωτερικών Κώστας Βλάσης δήλωσε ότι εφέτος το Άγιο Φως θα έρθει από τους Αγίους Τόπους σεμνά και ταπεινά, χωρίς κόκκινα χαλιά, με ‘’λιτή και συμβολική διαδικασία’’, αλλά θα το δούμε κι` αυτό εξ αποστάσεως. Σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις δεν θα υπάρξει διαμοιρασμός του Αγίου Φωτός ανά τη χώρα… Ο διαμοιρασμός θα σταματήσει στα ιμάτια (Κατά Μάρκον. 15,24-25 : ‘’και σταυρώσαντες αυτόν διαμερίζονται τα ιμάτια αυτού βάλλοντες κλήρον επ` αυτά τις τι άρη’’) . Ο ηλικιωμένος άκουγε κι` άλλα σχετικά για τις τιμές υποδοχής του Θείου Φωτός ως Αρχηγού Κράτους. Μια περιορισμένη απορία του ήρθε στη σκέψη, πώς το Άκτιστο Φως μπορεί να (υπο)τιμάται με τέτοιον τρόπο.
Χωρίς Θείο και ανθρώπινο φως μέσα στο σκοτάδι και με τον φόβο της κορωνοϊστορίας οι ηλικιωμένοι περίμεναν το τηλέφωνο για να ξεχάσουν ... με την ελπίδα ότι δε θα ξεχαστούν από Θεούς και ανθρώπους και ότι η ‘’κανονικότητα’’ δεν θα επιστρέψει ως εφιάλτης.
Ανδριανή Στράνη