Ο Ιταλός σκηνοθέτης Φράνκο Τζεφιρέλι έφυγε από τη ζωή το περασμένο Σάββατο, πλήρης ημερών, σε ηλικία 96 ετών.
Παρότι γνωστός στο ευρύ κοινό περισσότερο από τις ταινίες του -και βέβαια, από την κλασική τηλεοπτική σειρά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ»- ο Τζεφιρέλι συνέδεσε το όνομα του με τις πιο διάσημες όπερες του κόσμου, από τη Σκάλα του Μιλάνου μέχρι την Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκς, καθώς και θεατρικές σκηνές του Λονδίνου και της Ιταλίας.
Τέσσερις ηθοποιοί, η Μπρουκ Σιλντς, ο Τζέρεμι Άιρονς, η Φανί Αρντάν και ο «Ιησούς» - Ρόμπερτ Πάουελ, οι οποίοι είχαν την τύχη να συνεργαστούν με τον βιρτουόζο σκηνοθέτη, μοιράζονται τις αναμνήσεις τους και μιλούν για τον άνθρωπο και τον δημιουργό.
Μπρουκ Σιλντς για την «Ατέλειωτη Αγάπη»: Έλεγε συνέχεια πιο πολύ, πιο πολύ, πιο πολύ
«Ήταν πολύ σκληρός, αλλά με έναν στοργικό τρόπο. Ο Φράνκο πάντα ζητούσε και περίμενε από μένα περισσότερα. Ο ηθοποιός θέλει ο σκηνοθέτης του να έχει πίστη σ′ αυτόν και να τον παροτρύνει να δώσει τον καλύτερο του εαυτό. Δεν είναι έτσι όλοι [οι σκηνοθέτες]. Υπήρχε μια άλλη πλευρά του χαρακτήρα του, πολύ παιχνιδιάρικη, που έβγαινε όταν έκανε αστεία και όταν πηγαίναμε για φαγητό.
Προσπαθούσε να με παγιδεύσει με διάφορα κόλπα, ακόμη και να με αιφνιδιάσει, όπως όταν είπε στον συμπρωταγωνιστή μου Μάρτιν Χιούιτ να με χαστουκίσει στη μέση μιας σκηνής. Τον υποψιάστηκα και του είπα, δεν πρόκειται να λειτουργήσει, δεν θα πάρεις την αντίδραση που θέλεις. Τελειώσαμε την ταινία και μήνες μετά ζήτησε να ξαναγυρίσουμε τη σκηνή του φινάλε. Εκνευρίστηκα πολύ, αλλά τελικά, ήταν μία από τις καλύτερες σκηνές μας.
Όταν κατάλαβα ότι δεν τα παρατάει μέχρι να πάρει αυτό που θέλει άρχισα να τον εμπιστεύομαι. Με τα χρόνια κατάλαβα πόσο τεμπέληδες μπορούν να είναι οι σκηνοθέτες. Είχα δουλέψει με τον Λουί Μαλ και τον Φράνκο και γνώριζα. Εκείνη την εποχή δεν μπορούσα να το πω με λόγια, αλλά διαισθητικά καταλάβαινα ότι άξιζε την προσπάθεια και την ταλαιπωρία.
Στην πρεμιέρα της ταινίας είχε βάλει την Ελίζαμπεθ Τέιλορ να καθίσει δίπλα μου -επειδή την εποχή εκείνη έλεγαν ότι είμαι η επόμενη Ελίζαμπεθ Τέιλορ- μόνο και μόνο για να δει την αντίδραση της. Τον έβλεπα να την προκαλεί. Ήθελε οι σχέσεις μας να έχουν αγωνία και δράμα.
Ο Φράνκο ζητούσε συνεχώς. Έλεγε, πιο πολύ, πιο πολύ, πιο πολύ, καλύτερα, καλύτερα. Όλα όσα έκανε έδειχναν ποιός είναι το αφεντικό Ήταν άπληστος, εν μέρει εξαιτίας του εγώ του, εν μέρει εξαιτίας του πάθους και του ταλέντου του. Θυμάμαι τη στιγμή που περπατάμε μαζί στη Σκάλα του Μιλάνο. Είχαμε πάει για να δούμε μία παράσταση του. Νόμιζες ότι εκείνη την ώρα στην είσοδο περπατούσε ο Θεός... Πόσο λάτρευε το χειροκρότημα και τις επευφημίες!».
Ρόμπερτ Πάουελ για τον «Ιησού από τη Ναζαρέτ»: Αφήσαμε το κοινό να κάνει τη δουλειά
«Όταν μου τηλεφώνησε ο ατζέντης μου και με ρώτησε εάν θέλω να δω τον Φράνκο Τζεφιρέλι για τον Ιησού από τη Ναζαρέτ, η αυθόρμητη αντίδραση μου ήταν όχι. Τον είχα συναντήσει για την ταινία Αδελφός Ήλιος, Αδελφή Σελήνη και είχα μείνει εκτός διανομής. Οπότε γεμάτος αλαζονεία είπα, δεν θέλω να τον δω. Ακολούθησε νέο τηλεφώνημα. Μήπως θα ήθελα να κάνω ένα δοκιμαστικό; Το δοκιμαστικό αποδείχτηκε πραγματικό φιάσκο -ξανθιά περούκα, ψεύτικη γενειάδα, όλη αυτή η μεταμφίεση. Μετά το δοκιμαστικό πήρα τον ατζέντη μου και του είπα, ας το ξεχάσουμε. Αλλά δύο εβδομάδες αργότερα λάβαμε ακόμη ένα τηλεφώνημα: Ο Φράνκο ερχόταν στην Αγγλία.
Ο Ιησούς είναι μία ιστορία που ήταν αδύνατο να ειπωθεί και το μόνο στο οποίο μπορεί να ελπίζει κανείς είναι να τη γλιτώσει.
Συνεργαστήκαμε πολύ στενά. Ο Φράνκο δεν ήξερε πώς να γυρίσει την ταινία, πόσο μάλλον εγώ. Το γύρισμα των δύο πρώτων εβδομάδων τελικά πετάχτηκε. Είχαμε ήδη κάνει συζητήσεις γύρω από το πως θα μπορούσαμε να απεικονίσουμε τη θεϊκή φύση του Χριστού και να αποδώσουμε την ανθρώπινη πλευρά του -κάτι που εν πολλοίς ήταν λάθος. Τελικά καταλήγεις με κάτι που είναι μάλλον συνηθισμένο -τίποτα παραπάνω από έναν ακόμη ωραίο τύπο.
Η ιστορία αυτή χρειάζεται κάτι εξαιρετικό. Κι έτσι πήραμε την απόφαση να αφήσουμε το κοινό να κάνει τη δουλειά. Αντί για μια «μεγάλη ερμηνεία», επί της ουσίας, δεν έκανα τίποτα. Έλεγα απλά τις ατάκες μου, χωρίς κανένα «σχόλιο» για τον χαρακτήρα που υποδυόμουν. Κι αυτή ήταν η μεγαλοφυΐα του Φράνκο.
Μετά έλαβα 10.000 γράμματα που έλεγαν όλα το ίδιο: «Έτσι ακριβώς φανταζόμουν ότι είναι ο Ιησούς».
Δεν ήταν απλά ένας σκηνοθέτης του θεάτρου, του σινεμά και της όπερας, αλλά ένας πολύ μεγάλος καλλιτέχνης. Στόχος του Φράνκο ήταν η τελειότητα. Μία απόλυτη εμμονή να γίνει το σωστό. Έτσι δούλευε και ο Κεν Ράσελ. Δεν ανέχονταν τίποτα αν δεν ήταν ακριβώς όπως έπρεπε να είναι. Είχαν τη φήμη ότι είναι δύσκολοι -και ήταν. Αλλά από τη στιγμή που κατανοούσες τους κανόνες, η δουλειά γινόταν με χαρά.
Παραμείναμε πολύ δεμένοι. Έγινε νονός των παιδιών μου και μας καλούσε οικογενειακώς στο Ποζιτάνο για διακοπές επί σειρά ετών. Ήταν ένας γενναιόδωρος, ζεστός και αξιαγάπητος άνθρωπος».
Τζέρεμι Άιρονς για την ταινία «Callas Forever»: Ήταν το ρέκβιεμ του για κείνη
«Ο Φράνκο ήταν ένα έξοχο μείγμα καλοσύνης, ευφυΐας και σκανταλιάς. Την πρώτη φορά που έλαβα πρόσκληση να τον επισκεφθώ στη βίλα του στη Ρώμη έφτασα την ώρα που έφευγε ο Νουρέγιεφ. Έβαλε το παλτό του, έσκυψε προς το μέρος μου και ψιθύρισε στο αυτί μου: Πότε θα βγεις από τη ντουλάπα; Τον κοίταξα άφωνος κι εκείνος έφυγε.
Είχαμε μείνει μαζί του στο Ποζιτάνο και συζητούσαμε την πιθανότητα να κάνουμε ταινία τα «Ανεμοδαρμένα ύψη». Η γυναίκα μου, Σινέντ Κιούζακ, μόλις είχε τελειώσει τα γυρίσματα μιας ταινίας μαζί του. Ήταν ένας φιλόξενος οικοδεσπότης. Μετά δουλέψαμε τη μετάφραση του Callas Forever για πολλές μέρες στον κήπο της οικίας του στη Ρώμη.
Τα γυρίσματα με τη Φανί Αρντάν στη Ρουμανία ήταν απόλαυση, με τον Φράνκο να παραθέτει καθημερινά ιταλικά γεύματα.
Στην ταινία η Κάλλας γυρίζει μία κινηματογραφική εκδοχή της Κάρμεν και ήταν σαφές ότι το μόνο που ήθελε η καρδιά του ήταν να γυρίσει τις σκηνές αυτές περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. Ήταν συνδεδεμένος με την Μαρία Κάλλας και θεωρώ ότι ένιωθε πώς η ταινία ήταν το ρέκβιεμ του για κείνη.
Ενώ τα γυρίσματα πλησίαζαν προς το τέλος, έμαθα ότι λόγω των προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε, η ασφαλιστική εταιρεία επέμενε να ορίσει αντικαταστάτη σε περίπτωση που αδυνατούσε να ολοκληρώσει την ταινία. Εν αγνοία μου έδωσε το όνομα μου. Δόξα τω Θεώ, δεν χρειάστηκε να αναλάβω. Η εμπιστοσύνη αυτή έκανε τη φιλία μας ακόμη πιο δυνατή.
Ήταν ο τελευταίος του μεγάλου κύματος των ιταλών κινηματογραφιστών και η Σινέντ κι εγώ, θρηνήσαμε την απώλεια τόσο του φίλου μας όσο και μιας ιδιοφυΐας».
Φαντί Αρντάν για για την ταινία «Callas Forever»: Μια σπουδαία καλλιτεχνική περιπέτεια
«Αγάπησα τον Τζεφιρέλι μόλις τον γνώρισα. Η ευφυΐα του, η κουλτούρα του, το πάθος του, η αγάπη του για την ομορφιά. Μου άρεσε να τον βλέπω να γελάει, να κινείται, να θυμώνει, τον άκουγα να μιλάει για τα πάντα -πόλεις, συγγραφείς, σκυλιά, λουλούδια και ανθρώπους, τη ζωή και τον θάνατο, τις παιδικές του αναμνήσεις, το θέατρο, τη ζωγραφική.
Μου άρεσε αυτή η λεπτή ειρωνεία που είχε, το εξασκημένο μάτι και το αυτί του, ο καλλιτεχνικός του πλούτος, η ελευθερία της σκέψης του, το θάρρος του. Μου πρόσφερε μία από τις πιο σπουδαίες καλλιτεχνικές περιπέτειες της ζωής μου».
(Με πληροφορίες από Guardian)