Η Φρανσουάζ Ζιλό, μια παραγωγική και καταξιωμένη ζωγράφος, καλλιτεχνικά ενεργή για περισσότερο από μισό αιώνα, που υπήρξε παρ′ όλα αυτά πιο διάσημη για την ταραχώδη σχέση της με τον Πάμπλο Πικάσο, πέθανε την Τρίτη στη Νέα Υόρκη, όπου ζούσε εδώ και δεκαετίες. Ήταν 101 ετών και έγινε ακόμη πιο γνωστή ως η γυναίκα που εν τέλη εγκατέλειψε τον μεγάλο ζωγράφο.
Η κόρη της Ζιλό, Αουρέλια Ένγκελ, είπε στο Associated Press ότι η μητέρα της πέθανε στο νοσοκομείο Mount Sinai West αντιμετωπίζοντας προβλήματα με τους πνεύμονες και την καρδιά. «Ήταν μια εξαιρετικά ταλαντούχα καλλιτέχνης και θα εργαστούμε για την κληρονομιά της και τους απίστευτους πίνακες και έργα που μας αφήνει», είπε η Ένγκελ.
Η γαλλικής καταγωγής Ζιλό είχε δηλώσει εδώ και καιρό την απογοήτευσή της για το ότι παρά την αναγνώριση για την τέχνη της, την οποία παρήγαγε από την εφηβεία της μέχρι πριν από πέντε χρόνια, θα εξακολουθούσε να είναι περισσότερο γνωστή για τη σχέση της με τον σπουδαιότερο Πικάσο, τον οποίο γνώρισε το 1943 σε ηλικία 21 ετών, νεότερή του κατά τέσσερις δεκαετίες.
Το ζευγάρι απέκτησε δύο παιδιά - τον Κλοντ και την Παλόμα Πικάσο. Όμως, σε αντίθεση με τις άλλες βασικές γυναίκες στη ζωή του Πικάσο - σύζυγοι ή παραμάνες - η Ζιλό τελικά τον εγκατέλειψε.
«Δεν το περίμενε ποτέ», είπε η Ένγκελ για το ότι η μητέρα της έφυγε τελικά από αυτή τη σχέση. «Ήταν εκεί γιατί τον αγαπούσε και γιατί πίστευε πραγματικά σε αυτό το απίστευτο πάθος της τέχνης που μοιράζονταν και οι δύο. Αλλά μπήκε σε αυτή τη σχέση ως ελεύθερος, αν και πολύ, πολύ νέος, αλλά και πολύ ανεξάρτητος άνθρωπος».
Η ίδια η Ζιλό είπε στον Guardian το 2016 ότι «δεν ήταν φυλακισμένη» στη σχέση. «Ήμουν εκεί με τη θέλησή μου και έφυγα με τη θέλησή μου», είπε. Ηταν τότε 94 ετών. «Αυτό του είπα κάποτε, πριν φύγω. Είπα: «Πρόσεχε, γιατί ήρθα όταν ήθελα, αλλά θα φύγω όποτε θέλω.» Μου είπε: «Κανείς δεν αφήνει έναν άντρα σαν εμένα.» Είπα: «Θα δούμε». H Ζιλό έγραψε πολλά βιβλία, το πιο διάσημο από τα οποία ήταν το «Life with Picasso», που γράφτηκε το 1964 με τον συγγραφέα Κάρλτον Λέηκ. Ο θυμωμένος τότε Πικάσο προσπάθησε ανεπιτυχώς να απαγορεύσει τη δημοσίευσή του. «Της επιτέθηκε στο δικαστήριο και έχασε τρεις φορές», είπε η Ένγκελ, 66 ετών, αρχιτέκτονας που πλέον διαχειρίζεται τα αρχεία της μητέρας της.
Όμως, είπε, «μετά την τρίτη ήττα της τηλεφώνησε και της είπε συγχαρητήρια. Το πάλεψε, αλλά την ίδια στιγμή, νομίζω ότι ήταν περήφανος που ήταν με μια γυναίκα που είχε τέτοια κότσια όπως και ο ίδιος». Γεννημένη στις 26 Νοεμβρίου 1921, στο καταπράσινο Neuilly-sur-Seine στα προάστια του Παρισιού, η Ζιλό ήταν μοναχοπαίδι. «Ήξερε σε ηλικία πέντε ετών ότι ήθελε να γίνει ζωγράφος», είπε η Ένγκελ. Σύμφωνα με τις επιθυμίες των γονιών της, σπούδασε νομικά, ωστόσο, διατήρησε το πάθος για την τέχνη της. Εξέθεσε για πρώτη φορά τους πίνακές της το 1943.
Αυτή ήταν η χρονιά που γνώρισε τον Πικάσο, τυχαία, όταν με μια φίλη της επισκέφτηκαν ένα εστιατόριο στην Aριστερή Oχθη, σε μια συγκέντρωση στην οποία ήταν και η τότε σύντροφός του, Ντόρα Μάαρ.
«Ήμουν 21 και ένιωθα ότι η ζωγραφική ήταν ήδη όλη μου η ζωή», γράφει στο «Life With Picasso». Όταν ο Πικάσο ρώτησε τη Ζιλό και τη φίλη της με τι ασχολούνταν, η φίλη απάντησε ότι ήταν ζωγράφοι, για να της ανταπαντήσει ο Πικάσο όπως γράφει η Ζιλό: «Αυτό είναι το πιο αστείο πράγμα που έχω ακούσει όλη μέρα. Τα κορίτσια που μοιάζουν με εσάς δεν μπορεί να είναι ζωγράφοι». Οι δυο τους έλαβαν πρόσκληση να επισκεφτούν τον Πικάσο στο στούντιό του και η σχέση άρχισε σύντομα.
Λίγο μετά το τέλος της σχέσης της με τον Πικάσο το 1953, ο Ζιλό επανενώθηκε με έναν πρώην φίλο της, τον καλλιτέχνη Λουκ Σάιμον, και τον παντρεύτηκε το 1955. Απέκτησαν μια κόρη - την Ένγκελ - και χώρισαν το 1962. Το 1970, η Ζιλό παντρεύτηκε τον Τζόνας Σαλκ, τον Αμερικανό ιολόγο και ερευνητή και άρχισε να ζει μεταξύ Καλιφόρνιας και Παρισιού, και αργότερα στη Νέα Υόρκη. Όταν εκείνος πέθανε το 1995, η Ζιλό μετακόμισε πλήρως στη Νέα Υόρκη και πέρασε τα τελευταία της χρόνια στο Upper West Side.
Η τέχνη της έλαβε αναγνώριση με τα χρόνια. Το 2021 το “Paloma à la Guitare” της (1965) πουλήθηκε για 1,3 εκατομμύρια δολάρια σε δημοπρασία του Sotheby’s. Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί σε πολλά εξέχοντα μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Metropolitan Museum of Art και του Museum of Modern Art.
Η ζωή της με τον Πικάσο απεικονίστηκε στην ταινία του 1996 «Surviving Picasso», σε σκηνοθεσία Τζέιμς Άιβορι.
Ο Σάιμον Σω, αντιπρόεδρος του Sotheby’s για τις καλές τέχνες παγκοσμίως, είπε ότι ήταν ευχάριστο να βλέπεις, την περασμένη δεκαετία, τους πίνακες του Ζιλό «να λαμβάνουν την αναγνώριση που πραγματικά τους άξιζε».
Το να βλέπεις τη Φρανσουάζ ως μούσα (για τον Πικάσο) σημαίνει ότι χάνεις το νόημα», έγραψε ο Σω σε ένα e-mail. «Καθιερώθηκε στην πορεία της ως ζωγράφος όταν πρωτογνώρισε τον Πάμπλο. Ενώ το έργο της άρχιζε φυσικά σε διάλογο με το δικό του, η Φρανσουάζ ακολούθησε μια σκληρή πορεία - η τέχνη της, όπως και ο χαρακτήρας της, ήταν γεμάτη χρώμα, ενέργεια και χαρά».
Η Ένγκελ σημείωσε ότι αν και η σχέση με τον Πικάσο ήταν σαφώς δύσκολη, έδωσε στη μητέρα της μια κάποια ελευθερία από τους γονείς της και τους περιορισμούς μιας αστικής ζωής — και ίσως της έδωσε τη δυνατότητα να κυνηγήσει το αληθινό της όνειρο να γίνει επαγγελματίας ζωγράφος, το πάθος που πάνω από όλα μοιράζονταν με τον Πικάσο.
«Πίστευαν και οι δύο ότι η τέχνη ήταν το μόνο πράγμα στη ζωή που αξίζει να κάνεις», είπε. «Και μπόρεσε να είναι ο πραγματικός της εαυτός, παρόλο που δεν ήταν εύκολη η ζωή μαζί του. Ωστόσο, ήταν σε θέση να είναι ο πραγματικός της εαυτός».
Και για την Ένγκελ, η βασική κληρονομιά της μητέρας της δεν ήταν μόνο η δημιουργικότητά της, αλλά το θάρρος της, που αντικατοπτρίζεται στην τέχνη της, η οποία πάντα άλλαζε, χωρίς να μένει ποτέ ασφαλής. «Δεν ζούσε χωρίς φόβο. Αλλά πάντα αντιμετώπιζε τους φόβους της, πηδούσε στο κενό και έπαιρνε ρίσκα, ό,τι κι αν γινόταν», είπε η Ένγκελ.