Τι κοινό έχει η συζήτηση για τη δραχμή και η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Η απάντηση είναι η δυνατότητα που έχουν αφηγήματα περί λαϊκής κυριαρχίας και εθνικής ανεξαρτησίας να οδηγήσουν λαούς σε αυτοκαταστροφικές επιλογές.
Ας ξεκινήσουμε από το Grexit. Λέγεται ότι μια καθολική διαγραφή του εξωτερικού χρέους θα δώσει την δυνατότητα στην κυβέρνηση να ανακεφαλαιώσει τις τράπεζες και να δώσει ρευστότητα στην οικονομία μέσω δανείων από την (εκ νέου) ελεύθερη Τράπεζα της Ελλάδος (τυπώνοντας χρήμα). Ίσως και να είναι σωστή η αξίωση ότι αρχικά αυτό δεν θα δημιουργήσει πληθωριστικές πιέσεις, καθώς η οικονομία βρίσκεται και θα βρίσκεται (μετά την έξοδο από το Ευρώ) σε απο-πληθωρισμό. Το πρόβλημα δεν είναι ο φοβούμενος υπερ-πληθωρισμός, αλλά κάτι άλλο.
Η μονομερής στάση πληρωμών και διαγραφή του κρατικού χρέους δεν σημαίνει και παράλληλη εξαφάνιση των εμπορικών χρεών και υποχρεώσεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Αυτές οι υποχρεώσεις θα παραμείνουν πληρωτέες (σε συνάλλαγμα μετά την επιστροφή στη δραχμή). Ακόμα και αν το σύνολο των κρατικών ομολόγων (σε δημόσια και ιδιωτικά χέρια) διαγραφούν, πώς θα μπορεί η κυβέρνηση να αγοράσει αγαθά και υπηρεσίες από το εξωτερικό; Μπορεί η Τράπεζα της Ελλάδος να τυπώνει δραχμές με το κιλό και να ρίχνει ρευστότητα στην αγορά (πάλι σε δραχμές) αλλά αυτό μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν κάποιος σκέφτεται την ελληνική οικονομία σαν μια εντελώς κλειστή οικονομία, αποκομμένη από τον υπόλοιπο κόσμο.
To ελληνικό κράτος δεν έχει αποθεματικά σε συνάλλαγμα που θα του επέτρεπαν να στηρίξει ένα νέο εθνικό νόμισμα. Η αξία της νέας δραχμής δεν θα υποτιμηθεί λίγο, αλλά θα καταρρεύσει αμέσως. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα για το αν και κατά πόσο θα γινόταν αποδεκτή από ξένους ως μέσο πληρωμής. Και τι θα γίνει με τους ιδιώτες που έχουν υποχρεώσεις πληρωμών προς το εξωτερικό; Ακόμα και αν δεν αναφερθούμε σε όσους έχουν δάνεια από ξένες τράπεζες (τα οποία θα παραμείνουν σε Ευρώ) τι θα γίνει με πληρωμές σε εμπορικές συναλλαγές; Πώς θα αγοράσει η βιομηχανία και η μεταποίηση προϊόντα και υπηρεσίες από το εξωτερικό με δραχμές που οι ξένοι δεν θα δέχονται, ή με δραχμές η αξία των οποίων θα κάνει το κόστος κάθε εξωτερικής συναλλαγής δυσθεώρητο; Η μόνη λύση θα είναι ο εκ νέου δανεισμός, σε συνάλλαγμα αυτή τη φορά.
Ασφαλώς η επιστροφή στη δραχμή θα ενισχύσει την μεταποίηση και θα φέρει κάποια χαμηλού επιπέδου βιομηχανοποίηση της χώρας για τον απλό λόγο ότι οι εισαγωγές θα γίνουν πιο δύσκολες και πολύ πιο ακριβές. Γιατί όμως αυτή η βιομηχανοποίηση να μείνει σε βασικό επίπεδο, χαμηλής αξίας και χαμηλών επιδόσεων; Η μεταποίηση και βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και πολυπλοκότητας απαιτεί υψηλές κεφαλαιακές επενδύσεις που κανείς ιδιώτης ξένος επενδυτής δεν θα έκανε σε μια Ελλάδα που μόλις έφυγε από την Ευρωζώνη, ακόμα και αν παραμένει στην ΕΕ (κάτι που δεν εννοείται). Ούτε και η κυβέρνηση θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει μεγάλα αναπτυξιακά έργα για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Το συμπέρασμα είναι το εξής, ναι, η Ελλάδα έχει δυνατότητες για βιομηχανοποίηση και για αντικατάσταση εισαγωγών. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό μπορεί να γίνει δυστυχώς στο κατώτερο επίπεδο παραγωγής και θα δημιουργήσει ευκαιρίες για απασχόληση και μισθοδοσία επιπέδου Βαλκανίων, όχι Ευρώπης.
Τι κοινό έχει η συζήτηση για τη δραχμή και η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Μια παράλληλη κατάσταση διαμορφώνεται και στη Βρετανία. Η έξοδος απο την Ένωση θα φέρει μεγάλη αναστάτωση στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ Βρετανίας και Ευρώπης. Σε περίπτωση εξόδου χωρίς συμφωνία η Βρετανία θα μπορεί να συναλλάσσεται με την Ευρώπη με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (WTO). Αυτό σημαίνει και αυτόματα επιβολή δασμών στην κίνηση των προϊόντων. Γιατί να παραγγείλει κάποιος που μένει στο Λονδίνο το 2019 προϊόντα από τη Γαλλία και να πληρώσει επιπλέον δασμούς, φόρους και κόστος εκτελωνισμού; Θα ήταν καλύτερο να αγοράσει ένα παρόμοιο προϊόν (αν βρίσκεται) εγχώριας παραγωγής. Σε περίπτωση που αναρωτιέστε αν αυτό θα είναι καλό για ντόπιους κατασκευαστές, σκεφτείτε το εξής. Η εγχώρια παραγωγή (όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας) βασίζεται σε εισαγωγές πρώτων υλών. Αν οι εισαγωγές αυτές προέρχονται από την Ευρώπη, τότε ένας βρετανός παραγωγός θα υποστεί ταυτόχρονα αύξηση του κόστους παραγωγής και πτώση της ζήτησης των προϊόντων του στην Ευρώπη (ένας Γάλλος καταναλωτής θα αποφύγει τα βρετανικά προϊόντα για τους ίδιους λόγους με τον Άγγλο). Η πτώση των εξαγωγών και η αύξηση του κόστους παραγωγής σε συνδυασμό με την υποτίμηση του νομίσματος θα οδηγήσουν σε κρίση την βρετανική βιομηχανία. Επίσης δεν είναι εφικτό να αποφευχθεί η εισαγωγή δασμών για την Ευρώπη και η διατήρησή τους για τον υπόλοιπο κόσμο. Αν η Βρετανία μετά το Brexit επιθυμεί zero-tariffs, θα πρέπει να προσφέρει το ίδιο καθεστώς προς όλους (χωρίς ο υπόλοιπος κόσμος να κάνει το ίδιο) με καταστροφικές συνέπειες για την εγχώρια παραγωγή που θα βρεθεί αντιμέτωπη με πολύ πιο φτηνό ανταγωνισμό.
Το συμπέρασμα είναι ότι και το Grexit και το Brexit οδηγούν στην καταστροφή. Η Βρετανία ετοιμάζεται στο τέλος του μήνα να πηδήσει στο κενό. Η Ελλάδα με τη σειρά της κατρακυλά προς το δικό της γκρεμό όσο η αξιολόγηση δεν ολοκληρώνεται. Και οι δύο λαοί κινδυνεύνουν να ξυπνήσουν βίαια, αλλά τότε θα είναι αργά. Σημασία δεν έχει γιατί κάποιος κοιμήθηκε, αλλά το πώς θα ξυπνήσει.