Το απόγευμα της 7ης Δεκεμβρίου 2017 καθώς έπινα τσάι σε ξενοδοχείο της Αλεξανδρούπολης είδα να ξεχύνονται κατά κύματα κοστουμαρισμένοι άνδρες από τρία πούλμαν. Ψηλοί, αθλητικοί, έμοιαζαν να είναι μέλη μιας πολυάριθμης ομάδος του μπάσκετ ή βόλεϋ. Κατευθύνθηκαν στην υποδοχή του ξενοδοχείου για να κάνουν το check-in, διαδικασία που χρειάστηκε περίπου μία ώρα. Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, είχαν μύστακα ανατολίτικο. Μιλούσαν τουρκικά. Εκτός από τις βαλίτσες τους, κάποιοι είχαν και ένα κομψό βαλιτσάκι το οποίο, αν δεν ήταν γυαλιστερό μαύρο, θα μπορούσε να είναι μάρκας Louis Vuitton. Ήταν οι σωματοφύλακες—οι προάγγελοι—του Προέδρου Ερντογάν, ο οποίος επρόκειτο να επισκεφθεί την Κομοτηνή την επομένη.
Ο αρχηγός ενός κράτους πρέπει να έχει την προσωπική του ασφάλεια—πόσο μάλλον ένας Πρόεδρος ο οποίος τείνει να μετατρέπεται κάθε μέρα σε τύραννο. Οι κλασικοί φιλόλογοι όπως εγώ είναι επιρρεπείς στο να κάνουν παραλληλισμούς, ενίοτε αναχρονιστικούς και περίεργους. Θυμήθηκα ότι παρεπόμενο ενός τυράννου στην αρχαϊκή Ελλάδα ήταν η εντυπωσιακή σωματοφυλακή του: ο αθηναίος Πεισίστρατος, μας λέει ο Ηρόδοτος (1.59.3), κυκλοφορούσε με ροπαλοφόρους (κορυνοφόρους) σωματοφύλακες ακόμη και προτού καταλάβει την εξουσία.
Επανερχόμενος στον 21ο αιώνα, θυμήθηκα― ίσως όχι τυχαία― μια είδηση που είχα διαβάσει λίγες μέρες νωρίτερα: ένας αμερικανός Προτεστάντης πάστορας, ο οποίος επί 23 χρόνια ήταν εφημέριος σε μια μικρή ενορία στη Σμύρνη, ο Andrew Brunson, ήταν έγκλειστος από τον Οκτώβριο του 2016 σε τουρκική φυλακή. Επί ένα χρόνο δεν είχαν απαγγελθεί επισήμως κατηγορίες εναντίον του. (Μόλις προ ημερών, στις 18 Μαρτίου—μετά απο ενάμισυ χρόνο στη φυλακή—κατηγορήθηκε για αντικαθεστωτική δράση επί ποινή 35ετούς κάθειρξης.) Ο ιερωμένος προφανέστατα ήταν (και είναι) όμηρος: στις 28/9/ 17 ο Πρόεδρος Ερντογάν είχε συνδέσει δημοσίως την απελευθέρωσή του με την απέλαση από τις Η.Π.Α. «ενός άλλου ιερωμένου»―του Fethullah Gülen.
Η ομηρία του πάστορα δείχνει μια όψη του καθεστώτος της Τουρκίας που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς ανάλογα παραδείγματα αυθαιρεσίας και εκδίκησης από δικτάτορες, σύγχρονους και προγενέστερους. Αντιμέτωπος με τους «ροπαλοφόρους» του Ερντογάν, φαντάστηκα (παρασυρόμενος πάλι από τον Ηρόδοτο) τη μεγαλειώδη κουστωδία ενός άλλου Ανατολίτη «δεσπότου», του Πέρση αυτοκράτορα Δαρείου. Ήδη περί το 510 π.Χ. ο Δαρείος εξουσίαζε τριάντα λαούς, από την Ινδία έως τη Θράκη. Δεν νομίζω ότι ήταν ευχάριστος άνθρωπος, παρόλο που κατά τον Ηρόδοτο, το αγαπημένο φρούτο του ήταν το ρόδι. Ήταν κομπορρήμων, πληθωρικός και εκδικητικός. Του άρεσε να παραγγέλνει επιγραφές στις οποίες διαφήμιζε τα αιμοσταγή κατορθώματά του όπως τον ανασκολοπισμό ομοεθνών εχθρών του.
Για τους Πέρσες, οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς, οι οποίοι υποστήριξαν την Μικρασιατική «Επανάσταση» εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας το 499 π.Χ., ήταν αμελητέοι, υποψήφια «παστά ψάρια» καταπώς θα έλεγε ο Ερντογάν. Οι Έλληνες και Πέρσες ήταν ολότελα διαφορετικοί. Μοναρχική (ή μάλλον τυραννική κατά τον Αριστοτέλη), θεοκρατούμενη, στατική και μονοθεϊστική, η Περσία ήταν ο αντίπους της Αθήνας. Η περσική εκστρατεία κατά της Ερέτριας και του Μαραθώνος το 490 π.Χ. πιθανότατα υπαγορεύθηκε από ένα καλομελετημένο σχέδιο προσάρτησης της ηπειρωτικής Ελλάδος. Όλοι μας—ή τουλάχιστον η παλαιότερη γενεά—ξέρουμε ότι μετά την καταστροφή της Ερέτριας οι Πέρσες αποβιβάστηκαν στη σημερινή παραλία του Σχοινιά, κοντά στον Μαραθώνα.
Τα χαράματα περί τα μέσα Σεπτεμβρίου του έτους 490 π.Χ., περίπου 10.000 Αθηναίοι οπλίτες, μαζί με 600 Πλαταιείς, αντιμετώπισαν πάνω στην πεδιάδα τις ευέλικτες δυνάμεις των Περσών. Οι Έλληνες απώθησαν τους εισβολείς. Σκοτώθηκαν 192 Αθηναίοι και άγνωστος αριθμός Πλαταιέων.
Κάθε χρόνο οι Αθηναίοι μνημόνευαν την ευδόκιμον αλκήν—την «ένδοξη γενναιοψυχία»― των πεσόντων στον Μαραθώνα. Επί εξακόσια και πλέον χρόνια μετά τη μάχη, τελούσαν θυσίες και νεκρικούς αγώνες και εκφωνούσαν επιτάφιους λόγους στο πεδίο της μάχης. Όπως ο δικός μας εορτασμός της 25ης Μαρτίου, έτσι και η επέτειος της Μάχης του Μαραθώνος τιμούσε την πεμπτουσία της ελληνικής - η ακριβέστερα, της αθηναϊκής - ιδεολογίας, δηλαδή την ατομική και πολιτική ελευθερία. Όπως οι αγωνιστές του 1821 για μας σήμερα, έτσι και οι Μαραθωνομάχοι αποτελούσαν για τους Αθηναίους υπόδειγμα της ευψυχίας και πατριωτικής αυτοθυσίας στη μάχη. Οι Αθηναίοι - και οι Μικρασιάτες Έλληνες λίγο πριν από αυτούς - εξεγέρθηκαν εναντίον μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας - της Περσικής - η οποία μπορούσε να επιστρατεύσει 1,5 εκατομμύριο άνδρες και ένα στόλο 1.200 πλοίων. Οι αγωνιστές του 1821 εξεγέρθηκαν εναντίον μιας μεγάλης αυτοκρατορίας—της Οθωμανικής― η οποία χάρη στη στρατιωτική της δύναμη, τον πλούτο και τους τεράστιους αριθμούς της, ενέπνεε δέος επί αιώνες στους υπόδουλους λαούς.
“Όπως ο δικός μας εορτασμός της 25ης Μαρτίου, έτσι και η επέτειος της Μάχης του Μαραθώνος τιμούσε την πεμπτουσία της ελληνικής - η ακριβέστερα, της αθηναϊκής - ιδεολογίας, δηλαδή την ατομική και πολιτική ελευθερία.”
Στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου αξίζει να έχουν τον τελευταίο λόγο όχι οι στρατιωτικές σάλπιγγες και τα εμβατήρια, αλλά δύο γυναίκες σε μια ειρηνική σκηνή, η οποία περιγράφεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (Α. 39 κ.ε.). Λίγες μέρες αφότου έλαβε η νεαρή Μαριάμ το μήνυμα του Ευαγγελισμού από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, επισκέπτεται τη συγγενή της Ελισάβετ. Οι δύο γυναίκες ανταλλάσσουν ασπασμούς, ο Άγιος Ιωάννης σκιρτά στην κοιλιά της Ελισάβετ˙ και η Μαριάμ ξεσπάει σ’ ένα εκτενές μεγαλυνάριο (Α. 46 κ.ε.):«Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον.» Εν συνεχεία, απηχεί (μεταξύ άλλων) τους προφήτες Ιεζεκιήλ και Ιερεμία και τον πολύαθλο Ιώβ:
«Ἐποίησε [ο Κύριος] κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν·
καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς.».
Παραφράζω το χωρίο που με συγκινεί ιδιαιτέρως: «Ο Κύριος ισοπέδωσε εκείνους που ήταν αλαζονικοί στην ψυχή τους˙
ανέτρεψε δυνάστες από τους θρόνους τους και εξύψωσε τους αδύναμους.».
Αυτή η πεποίθηση για την ανατροπή των «υπερηφάνων» αντιλαλεί σαν πραγματικός ευαγγελισμός. Απευθύνεται σε κάθε καταδυναστευόμενο λαό ανά τους αιώνες. Οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες του 1821 - ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Δημήτριος Υψηλάντης, η θρακιώτισσα Δόμνα Βιζβίζη - προσδοκούσαν την ίδια ακριβώς δικαίωση που προήγγειλε η Μαριάμ.