Ως ημέρα μνήμης για τους αγνοούμενους της Κύπρου έχει οριστεί από το 2010 η 29η Οκτωβρίου. Ο λόγος της επιλογής της συγκεκριμένης ημερομηνίας είναι το ότι μετά την 28η Οκτωβρίου 1974 σταμάτησαν να επιστρέφουν αγνοούμενοι Κύπριοι από τα Κατεχόμενα, αφήνοντας την τύχη των υπολοίπων άγνωστη, παρά τις προσπάθειες της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους (ΔΕΑ) της Κύπρου, η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, έχει ως αποστολή της τη διερεύνηση 1468 υποθέσεων Ελληνοκυπρίων και Ελλήνων αγνοουμένων, καθώς και 502 υποθέσεων Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων.
Η ΔΕΑ συστάθηκε το 1981 σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Δυστυχώς η Δ.Ε.Α. για δύο δεκαετίες παρέμεινε ουσιαστικά ανενεργός, γιατί η τουρκική πλευρά δεν συνεργάστηκε. Σύμφωνα με τα στοιχεία της, οι αγνοούμενοι Ελληνοκύπριοι ανέρχονται στους 1.508, ενώ οι Τουρκοκύπριοι στους 493. Έχουν γίνει ανασκαφές/ έρευνες σε 1.011 χώρους, με αποτέλεσμα των εντοπισμό 1.002 λειψάνων.
Η ΔΕΑ είναι μια τριμελής διακοινοτική διερευνητική επιτροπή, αποτελούμενη από ένα αντιπρόσωπο της ελληνοκυπριακής κοινότητας, ένα αντιπρόσωπο της τουρκοκυπριακής κοινότητας κι ένα Τρίτο Μέλος, που υποδεικνύεται από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) και διορίζεται από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.
Η ανθρωπιστική αποστολή της Επιτροπής, η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα και με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Εθνών, είναι να διερευνήσει και εξακριβώσει την τύχη όλων των αγνοουμένων προσώπων στην Κύπρο.
Η επανέναρξη των εργασιών της ΔΕΑ δημιούργησε μια ελπιδοφόρα κινητικότητα στο θέμα, που για να φέρει όμως τα αναμενόμενα αποτελέσματα πρέπει να διασφαλισθεί η ειλικρινής και έντιμη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών, αναφέρει η Παγκύπρια Οργάνωση Συγγενών Αδηλώτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων.
Σε ανακοίνωση με αφορμή την σημερινή ημέρα των Αγνοουμένων η Οργάνωση αναφέρει ότι πρέπει να δοθεί στη Διερευνητική Επιτροπή κάθε δυνατή διευκόλυνση. «Να της επιτραπεί ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές πληροφοριών και σε κάθε χώρο, συμπεριλαμβανομένων και στρατιωτικών περιοχών».
Όπως αναφέρεται σχετικά στην ιστοσελίδα της Παγκύπριας Οργάνωσης Συγγενών Αδηλώτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων, προσπάθειες για προώθηση και λύση του θέματος των αγνοουμένων έχουν γίνει και μέσω άλλων διεθνών σωμάτων, όπως τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, την Επιτροπή για την Ειρήνη και ασφάλεια στην Ευρώπη, τη Διεθνή Αμνηστεία, την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κ.ά.
«Άξια αναφοράς είναι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ημερ.10 Μαΐου 2001 στην προσφυγή Κύπρος εναντίο Τουρκίας αρ.25781/94, που στο θέμα των Αγνοουμένων βρίσκει τη Τουρκία ένοχη για σειρά παραβιάσεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην απόφαση του Δικαστηρίου τονίζεται η παράλειψη της Τουρκίας να διεξάγει αποτελεσματική έρευνα, ως όφειλε, για τη τύχη αυτών των ατόμων, πράγμα που συνιστά απάνθρωπη και απαξιωτική συμπεριφορά έναντι των συγγενών τους.
Ως αποτέλεσμα της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των διαπραγματεύσεων για ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση που ήδη είχαν αρχίσει, τον Ιούνιο 2004 η Τουρκία ανακοινώνει πως συμφωνεί στην επανέναρξη των εργασιών της Δ.Ε.Α. Λίγους μήνες αργότερα η Δ.Ε.Α. αρχίζει τις εργασίες της, οι οποίες περιορίζονται στο τομέα της εντόπισης χώρων ταφής αγνοουμένων προσώπων κι εκταφών, όχι όμως και στον ουσιώδη τομέα της διερεύνησης, που συνεπάγεται μεταξύ άλλων την ελεύθερη πρόσβαση σε φυλακές και χώρους κράτησης αιχμαλώτων καθώς και στα αρχεία και άλλα στοιχεία και πληροφορίες που κατέχει η Τουρκία για τη τύχη των αγνοουμένων μας».
«The Palace»
Η τραγωδία του «Αττίλα» , παρά την έκτασή της και τις εξελίξεις στον πολιτικό «στίβο», δεν έχει λάβει ιδιαίτερη προβολή στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Μία από τις λίγες και ιδιαίτερα αξιομνημόνευτες προσπάθειες ανάγεται στο 2011: Πρόκειται για το «The Palace», ταινία μικρού μήκους με θέμα τη φυγή μιας οικογένειας μπροστά στους Τούρκους εισβολείς, η οποία βρίσκει καταφύγιο σε ένα εγκαταλελειμμένο παλάτι της οθωμανικής περιόδου. Εκεί τους βρίσκει ένας νεαρός Τουρκοκύπριος στρατιώτης, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με την σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και τον δικό του ρόλο σε αυτήν.
Η ταινία γυρίστηκε κοντά στην Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία, και έχει τιμηθεί με σειρά βραβείων. Δημιουργός είναι ο Άντονι Μαράς, ο οποίος εμπνεύστηκε από τη συγκλονιστική διήγηση μιας Κύπριας μητέρας που το 1974 βρέθηκε μπροστά σε ένα τρομακτικό δίλημμα: καθώς Τούρκοι στρατιώτες κινούνταν γύρω από το σπίτι της, το μωρό της είχε αρχίσει να κάνει θόρυβο, οπότε έπρεπε είτε να το αφήσει να κλάψει, διατρέχοντας τον κίνδυνο να ακουστεί, είτε να του κλείσει το στόμα, ρισκάροντας να του προκαλέσει ασφυξία. Για τη δημιουργία της ταινίας ο Μαράς συνεργάστηκε με δύο Αυστραλές παραγωγούς (Κέιτ Γκρόσερ, Τζούλι Ράιαν), τον Άντρο Αχιλλέως. Της AB Seahorse Films, και καστ και συνεργείο από την Αυστραλία, την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Γερμανία, το Μαρόκο, την Αγγλία και τη Νότια Αφρική.