Το πορτρέτο, αυτός ο αέναος καθρέφτης της ανθρώπινης ψυχής, αποκτά στην ψηφιακή μας εποχή νέα διάσταση. Μέσα από τον χρωστήρα της σύγχρονης τέχνης, ξεπερνά τα όρια της αναπαράστασης και γίνεται ένας διάλογος με την ταυτότητα. Ενώ κάποτε λειτουργούσε ως μέσο εξύψωσης και καταγραφής, σήμερα αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της ύπαρξης, αγκαλιάζοντας τις ρωγμές, τις αντιφάσεις και το αυθεντικό. Η Συλλογή Σωτήρη Φέλιου, με την απαράμιλλη ποικιλομορφία και την εντυπωσιακή εικαστική της γλώσσα, υπογραμμίζει τον κεντρικό ρόλο του πορτρέτου μέσα από δημιουργούς που δεν είναι απλώς καθιερωμένοι, αλλά έχουν στη συνείδηση του κοινού θέση ξεχωριστή. Παράλληλα, όμως, αγκαλιάζει εκείνα τα ονόματα που με αξιώσεις έχουν ανοίξει δρόμο ώστε να γίνουν αυτοί, οι αυριανοί μας Δάσκαλοι.
Η Δημοτική Πινακοθήκη του Αλίμου σε συνεργασία με το ίδρυμα του συλλέκτη «Η άλλη Αρκαδία» φέρνει στα νότια της Αθήνας μια συμπυκνωμένη πινακοθήκη, μια «εθνική ομάδα» που ανθολογεί και διακλαδίζει ένα λαμπρό κομμάτι της εγχώριας εικαστικής σκηνής. Από την παραστατική ζωγραφική έως την αφαιρετική ή συμβολική απόδοση, οι δημιουργοί της συλλογής αναδεικνύουν το πρόσωπο της εποχής, όχι μόνο μέσα από την εξωτερική μορφή αλλά και μέσα από τα βλέμματα, τη στάση και τα χρώματα που μαρτυρούν το «είναι» του προσώπου.
Μια ενότητα μνημειακών σε διάσταση έργων αφιερώνεται στον Χρόνη Μπότσογλου. Ο καλλιτέχνης, η κεντρική γονατιστή ανδρική μορφή, παρουσιάζεται ως νεκρομάντης που ανακαλεί στη μνήμη του νεκρούς. Η εικόνα του πλαισιώνεται, για πρώτη φορά στην Πινακοθήκη του Αλίμου, από έναν τελετουργικό χορό γυναικών: πρόσωπα πραγματικά, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έσμιξαν μαζί του. Από τη Νέκυια, τη χώρα των νεκρών, ο ζωγράφος που «έφυγε» τον Μάρτιο του ’22, αναδύεται στον «κάτω κόσμο» της Πινακοθήκης, σαν άλλος Τειρεσίας.
Κάποια πορτρέτα έγιναν εκ του φυσικού, όπως το καθιστό πορτρέτο του Ντάβιντ. Βυθισμένο στις σκέψεις του, το νεαρό αγόρι είναι παιδί με ειδικές ανάγκες. Άλλα πορτρέτα ζωγραφίστηκαν από φωτογραφίες, πρόσωπα ανθρώπων που μας φανερώνουν το ήθος κι όχι τόσο τη μαστοριά του καλλιτέχνη στην ομοιότητα με τη φωτογραφία. Τέτοιο είναι το πρόσωπο του Νίκου Καββαδία. Ο Κώστας Παπατριανταφυλλόπουλος τον φέρνει ανάμεσα μας ως παιδί.
Δίπλα στο μουτράκι του ποιητή, προβάλλει ένα κορίτσι με την ίδια σπίθα. Νεαρή στα χρόνια η Μαρία Φιλοπούλου συστήνεται ως ζωγράφος με αυτοπεποίθηση και ένα ελαφρύ κόμπιασμα που πάει να γίνει μειδίαμα. Στο αυτοπορτρέτο έχουμε μια άλλη όψη της ιδιοπροσωπίας: αυτή της ταυτότητας του ζωγράφου. Πως ο ίδιος ο καλλιτέχνης αντιλαμβάνεται τον εαυτό ή, όχι εξίσου αθώα, τον παραδίδει στο κοινό.
Ένα αυτοπορτρέτο με συμβολική διάσταση είναι αυτό του Τάσου Μαντζαβίνου, με τον δηλωτικό τίτλο «πορτρέτο ζωγράφου». Το πρόσωπο του ζωγράφου πλαισιώνεται από ένα λούνα – παρκ, ένα πανδαιμόνιο που θυμίζει κατασκευή του Ακριθάκη και, μεταφερμένο στον καμβά, μας μπάζει στον κόσμο του ζωγράφου, στο μυαλό του Τάσου Μαντζαβίνου.
Όποιος γνωρίζει τη ζωγραφική του κι έχει μπει στο εργαστήριό του, αντιλαμβάνεται το έργο ως «φωτογραφία ταυτότητας». Σε αυτό το οργανωμένο χάος, το πρόσωπο του Μαντζαβίνου αποκαλύπτεται ως «θεός ήλιος».
Αντίστοιχα, στο pop πορτρέτο του Νίκου Σίσκου, ένας άλλος θεός ενδύεται τη μάσκα του σούπερ ήρωα, έχοντας γύρω του όλη τη δυτική εικονογραφική παράδοση.
Με τη δυτική τέχνη συνομιλεί κι ο Δημήτρης Αναστασίου. Στο κυβιστικής διάστασης πορτρέτο – και στον τίτλο του – ο σπουδαίος ζωγράφος της νεότερης γενιάς παραπέμπει ευθέως στον Πικάσο.
Άλλα πορτρέτα φέρουν ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Στην είσοδο, υποδέχεται τον επισκέπτη το κεφάλι του Λένιν, στην αγκαλιά ενός κοριτσιού, τρυφερό μνημόσυνο από το χέρι του μικρογράφου – του αληθινά μεγάλου ζωγράφου, Μανώλη Μπιτσάκη.
Σε έναν λόγο του ζωγράφου Γιώργου Ρόρρη μπορούμε να ανιχνεύσουμε μια άλλη όψη, ουσιαστικά πολιτική, της «ιδιοπροσωπίας». Λέει ο δημιουργός σε παλιότερη συνέντευξή μας: «πιστεύω ότι απ’ τη στιγμή που κάνεις ένα πορτρέτο είναι μια πράξη πολιτική υπό την εξής έννοια: σε μια εποχή μαζικότητας κι εξαφάνισης του προσώπου το να επιμένει κανείς να ζωγραφίζει, να αναδεικνύει ένα πρόσωπο, είναι πράξη πολιτική· το να επιμένει δηλαδή κανείς να ζωγραφίζει τη μοναδικότητα του προσώπου και του πολίτη. Και μάλιστα ένα πρόσωπο χωρίς πούδρα, χωρίς φτιασίδια».
Τέλος, υπάρχουν πορτρέτα φανταστικά, που χάνονται στο χρόνο, ενώ έχουν ζωγραφιστεί εκ του φυσικού, το που σημαίνει μας μεταφέρουν αληθινά πρόσωπα. Για παράδειγμα, η ενότητα τριών έργων – δύο γυναικεία πρόσωπα από τους αδελφούς Κώστα και Βασίλη Παπανικολάου.
Επίσης κι ένα αυτοπορτρέτο του Κωνσταντίνου Κερεστετζή από την περίοδο της νιότης - είναι προσωπογραφίες στη σφαίρα του ιδεατού, παλίμψηστες εικόνες που διεκδικούν τη συνεχή ανάγνωσή τους, όχι μόνο από εμάς, τους συγκαιρινούς, μα και από τις επόμενες γενιές.
Τα έργα στον Άλιμο από την πλούσια συλλογή του Σωτήρη Φέλιου συνιστούν, όμως, και την ιδιοπροσωπία του συλλέκτη. Τον δικηγόρο στον επάγγελμα μπορεί κανείς εύκολα να γνωρίσει στο διαδίκτυο. Δεν είναι μόνο οι εκθέσεις που έχουν στηθεί με έργα του σε μεγάλα μουσεία, είναι και ο χώρος που γενναιόδωρα μοιράζεται με το κοινό στο «16 της Φωκίωνος Νέγρη». Πρόσφατα, χαρήκαμε μια έκθεση αναφοράς στον Κάφκα μέσα από μία νέα σοδειά έργων, αλλά κι από συζητήσεις με συγγραφείς κι ανθρώπους που έχουν λόγο στη μόρφωση του κόσμου. Ο Φέλιος, επιλέγοντας να συλλέξει πορτρέτα, δεν περιορίζεται σε μια αποθήκευση εικόνων. Πλάθει έναν χώρο μνήμης και στοχασμού, όπου κάθε μορφή μαρτυρεί την παρουσία της όχι απλώς με το βλέμμα, αλλά με τον χρόνο που κουβαλά μαζί της. Τα πρόσωπα στους πίνακες δεν είναι απλές επιφάνειες χρωμάτων· είναι τοπίο ζωής. Κι αυτό το απολαμβάνει ο συλλέκτης, όχι μόνο σε πινακοθήκες και μουσεία, αλλά καθημερινά, στο γραφείο και στο φιλότεχνο στέκι της Κυψέλης.
Κάθε πορτρέτο είναι μια αφήγηση — όχι μόνο για τον εικονιζόμενο, αλλά και για εκείνον που το επιλέγει, το συνδιαλέγεται, το φιλοξενεί. Το να συλλέγεις δεν σημαίνει να κατέχεις. Σημαίνει να συνομιλείς με την τέχνη και με τους δημιουργούς της. Σημαίνει να αναγνωρίζεις την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από κάθε πινελιά και κάθε γραμμή. Σημαίνει να διεκδικείς έναν χώρο για το βλέμμα που αναζητά, για το πνεύμα που στοχάζεται. Μέσα από αυτή τη ματιά, η ζωγραφική δεν είναι πια διακόσμηση· γίνεται ένας καθρέφτης της δικής μας αναζήτησης, ένας δρόμος προς την κατανόηση του άλλου και του εαυτού. Το πορτρέτο γίνεται μαρτυρία της ανθρώπινης εμπειρίας — και, τελικά, της τέχνης της ίδιας που μας προσκαλεί να αναμετρηθούμε με την αιώνια ερώτηση: ποιος είμαι εγώ και ποιοι είστε εσείς; Ίσως εκεί βρίσκεται η ουσία κάθε συλλογής: στην πρόσκληση για διαρκή διάλογο με την αλήθεια της ανθρώπινης μορφής.
ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ. Διάρκεια έως 28 Φεβρουαρίου / Δευτέρα με Κυριακή: 10:00 π.μ. – 13:00 & 18:00 – 20:30 / Λεωφ. Ιωνίας 96, Άλιμος.