Αλήθεια, έχουν οι πόλεις ψυχή;
Πώς η πολιτιστική ταυτότητα συνδέεται με την ιστορία, το πνεύμα, το κοινωνικό κεφάλαιο, την ατμόσφαιρα που περιβάλλει τις σύγχρονες πόλεις σήμερα;
Το βιβλίο του ψυχιάτρου Φώτη Μωρόγιαννη είναι μια ενδοσκόπηση στην “ψυχή” της πόλης των Ιωαννίνων. Εδώ και χρόνια τώρα την “αφουγκράζεται” και της “μιλάει”.
Η “ψυχή” της πόλης
Με πολυετή εμπειρία, κατάρτιση και διεισδυτική επιστημονική ‘ματιά’ ο ψυχίατρος Φώτης Μωρόγιαννης, μέσα από μια πρωτοποριακή για τα Ελληνικά δεδομένα προσέγγιση, αποκωδικοποιεί την ψυχή της πόλης των Ιωαννίνων. Καταγράφει τις διαχρονικές της ”αποχρώσεις”, τα ”πάνω” και τα ”κάτω” της, σύμφωνα με τις εποχές του χρόνου, την οργάνωση των κοινωνικών ομάδων, τον κοινωνικό εαυτό των Γιαννιωτών ανδρών και γυναικών, τα συμπεριφορικά στοιχεία τους, την ακαμψία και την ατολμία τους, την επαρχιώτικη καχυποψία, την παραδοσιακή τσιγγουνιά, τον εγγενή φόβο για το μέλλον, τον ερωτισμό τους, το πάθος για σπουδές των νέων, τον διασταλμένο χρόνο και τη νωθρότητα πολλών εξ αυτών.
Δεν παραλείπει επίσης να θέσει ερωτήματα όπως:
Πώς θα αλλάξει η ”υπαρξιακή” απομόνωση των Γιαννιωτών και πώς θα τονωθεί η αυτοπεποίθησή τους; Κατά κάποιο τρόπο, πώς οι νεότερες γενιές θα αποβάλουν το “Small-town Syndrome” και θα πάψουν να συμπεριφέρονται όπως οι παλιότεροι, σαν να μην υπάρχει κόσμος έξω από την πόλη τους. Πώς θα σταματήσει ο αστικός εφησυχασμός των γυναικών; Πώς οι άντρες θα πλησιάσουν περισσότερο τις γυναίκες και θα αφυπνίσουν την «καταψυγμένη δημιουργικότητά τους»;
Από τη μεγάλη εικόνα στη μικρή
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ομοσπονδία Ψυχολογίας (APA), η υγεία ενός ατόμου δεν μπορεί να αξιολογηθεί χωρίς να ληφθούν υπόψη οι κοινότητες και η κοινωνία στην οποία ανήκει. Επομένως, είναι σημαντικό για τους ψυχολόγους να αναπτύξουν μια βαθιά κατανόηση των κοινοτήτων, των συστημάτων και των πλαισίων στα οποία εργάζονται. Με λίγα λόγια η μεγάλη εικόνα (the ’big picture’) είναι σημαντική και δεν πρέπει να αγνοείται. Η προσέγγιση που ακολουθεί ο συγγραφέας, στο βιβλίο του «Ιωάννινα μια ψυχολογική ξενάγηση», φαίνεται να υιοθετεί αυτή την αρχή που είναι πολύ σημαντική! Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι πολλά από τα σημερινά βασικά ζητήματα υγείας του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένου του εμβολιασμού, της κλιματικής αλλαγής, του εθισμού, της βίας και του τραύματος, περιλαμβάνουν σημαντικά ψυχολογικά στοιχεία. Επομένως, πρέπει να αξιολογείται η εμβάθυνση που προσφέρει η ψυχολογία σε αυτές τις προκλήσεις.
Το ″σώμα” της πόλης
Με ανοιχτό πνεύμα ο Φώτης Μωρόγιαννης, πέρα από την ψυχή, εντοπίζει και συνεκτιμά παραμέτρους που σχετίζονται και με το ‘σώμα’ της πόλης, οι οποίες μπορεί να συμβάλουν θετικά ή αρνητικά στην ευεξία των κατοίκων της. Τα κτίρια, ας πούμε, μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση, τη συμπεριφορά και την ευημερία τους. Και αυτό γιατί εξειδικευμένα κύτταρα στην περιοχή του ιππόκαμπου του εγκεφάλου είναι συντονισμένα με τη γεωμετρία και τη διάταξη των χώρων που κατοικούμε. «Διαμορφώνουμε τα κτίριά μας και μετά τα κτίριά μας μας διαμορφώνουν», κατέθετε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ το 1943, καθώς εξέταζε την επισκευή της κατεστραμμένης από βόμβες Βουλής των Κοινοτήτων στο Λονδίνο.
Με περιγραφές όπως «κακότεχνα ακίνητα, μισοτελειωμένες οικοδομές, πλατείες άχαρες, τσιμεντοποίηση της νοοτροπίας.. η πόλη φαίνεται εγκαταλειμμένη στην παλιά αισθητική της ιστορία που φθείρεται..». Στα Ιωάννινα «δεν μιλάμε για αρχιτεκτονική αλλά για παντελή απαξίωση της έννοιας της αισθητικής, που ευτυχώς χάνεται μπροστά στον αναδυόμενο και διατηρούμενο πλούτο των δασυλλίων και των δασών που περικλείουν την πόλη», αναφέρει ο συγγραφέας.
Την ίδια στιγμή, δεν παραλείπει να αναφερθεί «στη χαρά να περπατάς δίπλα στη λίμνη, που παρότι είναι θλιμμένη, εγκαταλελειμμένη και μάλλον ρυπαρή, στέλνει μηνύματα αβροφροσύνης στους περιπατητές της, εγκαλώντας τους να τη φροντίσουν και να τη θαυμάσουν». «Η πόλη δεν διαθέτει τόση φυσική ευγένεια, όση φυσική ομορφιά και υπερηφάνεια».. «Τα Ιωάννινα, είναι θαυμάσιος τόπος ως σκηνικό, σύμφωνα με τις υπαινικτικές επισημάνσεις του Γιάννη Τσαρούχη», αναφέρει αλλού.
Για να καταλήξει.. «Η μελαγχολία της πόλης είναι το πιο δημιουργικό της όπλο και η κρυμμένη αντίστασή της στη φθορά και την απαξίωση. Συντονίζεται με την πνιγηρή αυτοκαταστροφική απαισιοδοξία του Βερολίνου, την αποχαυνωτική κατάθλιψη της Κων/πολης, την μυστικιστική αλαζονική θλίψη της Θεσσαλονίκης και την επαρχιώτικη μελαγχολική αγωνία του Αργυροκάστρου».
«Ο κρυμμένος ερωτισμός»
«Ο κρυμμένος ερωτισμός είναι, μετά την αναμένουσα υπομονετικά αξιοπρέπεια, μια ενδιαφέρουσα περιοχή των ανθρώπων στα Ιωάννινα και στα περίχωρα. Είναι μια άγνωστη γη, μια terra incognita που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες αναδιατάξεις του τοπικού χωροχρόνου, μια περιοχή που μπορεί να απελευθερώσει μεγατόνους ενέργειας και δυναμικού».
«Σαν ζόρικη και ατίθαση ερωμένη, η πόλη των Ιωαννίνων, θέλει αγώνα να την κατανοήσεις και να την κατακτήσεις, επειδή πρέπει πρώτα να εμπιστευτεί το βλέμμα και την πρόθεσή σου. Μετά προσφέρει ηδονικά ταξίδια και αυθεντικές απολαύσεις».
Το ψυχογράφημα αυτό για την πόλη των Ιωαννίνων είναι σαν να υπαγορεύεται από αρχές, σαν αυτές που υιοθετεί η APA, αφού επεκτείνεται πέρα από την καθιερωμένη, και μάλλον κοντόφθαλμη, προσέγγιση ψυχοθεραπείας του ”ενός προς έναν”. Μέσα από την έρευνα και το πόνημά του, ο συγγραφέας αποτυπώνει έμπρακτα την αγωνία του για την ψυχική υγεία μιας διευρυμένης κοινότητας που κουβαλάει την κληρονομιά μιας ιστορικής πόλης.
Αν, σύμφωνα με τους Saffron Brand Consultants, “τo brand μιας πόλης είναι ουσία και αίσθηση, πραγματικότητα και ιστορία, αλήθεια και φαντασία, γεγονός και εντύπωση”, τότε το συγκεκριμένο πόνημα του ψυχιάτρου Μωρόγιαννη μπορεί να χρησιμεύσει σαν βάση για το αναγκαίο rebranding της μοναδικής πόλης των Ιωαννίνων. Ενδεχομένως και άλλες πόλεις της Ελλάδας θα ήθελαν να δουν τον ”εαυτό” τους (”ψυχή” και ”σώμα”), μέσα από μια αντίστοιχη έρευνα, και να αξιοποιήσουν τα αποτελέσματά της.
***
Δρ. Φωτεινή Μαλτέζου