«Μερικές φορές ο πιο σίγουρος τρόπος να επιφέρει κανείς αλλαγές είναι να αντιδρά σε αυτές». Με τη φράση, αυτή θέλησε να περιγράψει τα όσα συμβαίνουν στην Ιταλία, ο George Friedman.
Ο κύβος της πολιτικής αστάθειας, ερρίφθη. Κι ενώ, όλα έδειχναν πως ο δρόμος για την εξουσία είναι πλέον, ορθάνοιχτος σε ένα συνασπισμό λαϊκιστών και ακροδεξιών. Κι ενώ, Βρυξέλλες, Βερολίνο και Παρίσι παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, μετά το εκλογικό αποτέλεσμα που έδωσε τον αέρα διακυβέρνησης σε ευρωσκεπτικιστές, εθνικιστές και «αντισυστημικούς», φαίνεται πως οι εκπλήξεις στη γείτονα χώρα, δεν έχουν τελειωμό.
«Τα προβλήματα της Ιταλίας, ήταν κι είναι μεγάλα» σημείωναν πριν λίγες μέρες, οι TIMES του Λονδίνου, καταδεικνύοντας πολύ περισσότερο στην Ιταλία παρά στην Ελλάδα, την «κρυφή» απειλή για το μέλλον της Ευρώπης και τον κίνδυνο για το Ευρώ και την πορεία της Ένωσης.
Οικονομική κατάρρευση
Πολλά, από τα προβλήματά της Ιταλίας ανάγονται στην απόφαση συμμετοχής στο Ευρώ, το 1999. Ενώ, πολλοί αναλυτές εκδήλωναν τον προβληματισμό τους κατά τη φάση ένταξης της χώρας στο καθεστώς του ενιαίου νομίσματος. Με χρέος στο διπλάσιο από το όριο του 60% επί του ΑΕΠ (πρόβλεψη Συνθήκης Μάαστριχτ), ωστόσο παντελώς αδιανόητο για ένα ιδρυτικό μέλος της ΕΕ να μην επιβιβαστεί στο τρένο της νομισματικής εξίσωσης.
Σήμερα, το ιταλικό δημόσιο χρέος ανέρχεται στα 2 τρις ευρώ ή στο 134% του εθνικού ΑΕΠ, η ανεργία κυμαίνεται στο 11% και εκείνη των νέων στο 32%. Η Ιταλία έχει χάσει πια, την αίγλη της πρωταγωνίστριας στην ευρωπαϊκή βιομηχανία (οικιακές συσκευές, αυτοκινητοβιομηχανία κ.λπ.), βλέποντας την πλάτη της Γερμανία στην κερδοφορία.
Πολιτική κρίση
Παρότι, τα δύο κόμματα του συνασπισμού που προέκυψε από τις πρόσφατες εκλογές άμβλυναν την αντιευρωπαϊκή τους ρητορική, συνεχίζουν να συνιστούν πρόκληση για την ΕΕ. Το σχεδιαζόμενο Brexit μέσα στην επόμενη διετία, η προσπάθεια απόσχισης της Καταλονίας, ο έντονος λαϊκισμός σε χώρες της Ευρώπης κι η Ιταλία σήμερα, κάνουν πιο ρεαλιστικό το σενάριο η ΕΕ να βρει μπροστά της, όσα έκρυβε κάτω από το χαλί, εδώ και δεκαετίες.
Για τον Βόλφανγκ Μινχάου των Financial Times, όταν η φιλελεύθερη δημοκρατία, δεν προσφέρει ευημερία σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, τελειώνει. Το προγραμματικό πλαίσιο των Ντι Μάιο και Σαβίνι, φαίνεται πως πλάι στην απομάκρυνση 500.000 παράτυπων μεταναστών μέσω μαζικών απελάσεων, συμπεριλαμβάνει και την αποστασιοποίηση από τις ιδρυτικές αρχές της ΕΕ.
Περιλαμβάνει, ενδεχόμενα κι άλλες άγνωστες προθέσεις για το Ευρώ -όσο κι αν επιχειρείται να καθησυχαστούν Γάλλοι και Γερμανοί- παράλληλα, με τις υποσχέσεις στους Ιταλούς για ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, αξιοκρατία, μείωση φόρων και νέες θέσεις εργασίας.
Θεσμική κρίση
Κανείς, στην Ιταλία δεν επιθυμεί, την περιδίνηση της οικονομίας. Ούτε, κι ο πρόεδρος Σ. Ματαρέλα. Τα όσα προηγήθηκαν τις προηγούμενες μέρες, μπορούν να περιγράψουν μια προσπάθεια παράκαμψης της θέλησης του ιταλικού λαού. Προτείνοντας, ως επικεφαλής μιας υπηρεσιακής κυβέρνησης, το στέλεχος ενός οργανισμού που κατήγγειλαν οι νικητές των εκλογών, δίδοντας εντολή συνέχισης της πολιτικής που οι νικητές ήρθαν να καθαιρέσουν.
Τα κίνητρα του Ιταλού προέδρου, τρία: Η απροθυμία ρήξης με τις Βρυξέλλες, ο χαρακτήρας ανατροπής που ενσαρκώνουν οι νικητές των εκλογών, πιθανότατα και η προσέγγισή τους με τη Ρωσία του Πούτιν.
Η τακτική πρόκλησης νέων εκλογών, υπό την προσδοκία ενός διαφορετικού αποτελέσματος, δεν είναι βέβαιο, πως θα απέδιδε. Εφόσον, το ερώτημα για το αν θέλουν, οι Ντι Μάιο και Σαλβίνι, να είναι εταίροι του κοινού νομίσματος και συνεπώς η Ιταλία, θα ήταν κοινό με αυτό των πιθανολογούμενων εκλογών, πραγματικά αναρωτιέται κανείς, τι είναι εκείνο, που θα άλλαζε σημαντικά την εκτίμηση των Ιταλών εκλογέων, ψηφίζοντας εναλλακτικά από ότι έκαναν, προσφάτως.
Σίγουρο είναι, πως παρά τα προβλήματα εντός της ευρωζώνης, η πλειοψηφία των Ιταλών θέλει να αποφασίζει μόνη της. Συνεπώς, το ενδεχόμενο οι δυνάμεις των Πέντε Αστέρων και της Λέγκα του Βορρά να διογκώνονταν ήταν υπαρκτό, ειδικά στην περίπτωση που οι Ιταλοί, θα έθεταν υψηλότερα στο πλαίσιο αξιολόγησής τους, την υπόθεση διακινδύνευσης της Δημοκρατίας τους.
Ο σκόπελος αυτός, φαίνεται να ξεπερνιέται σήμερα, με την παράδοση του Υπουργείου Οικονομικών στη Λέγκα του Βορρά και την τελική συμφωνία μεταξύ των κομμάτων του συνασπισμού υπό τις ευλογίες του προέδρου Σ. Ματαρέλα.
Η ευρωπαϊκή διάσταση
Μέρες κρίσης αναβιώνει η ζώνη του Ευρώ, καθώς οι αγορές με τη στάση τους ώθησαν την Ιταλία στο πολιτικό αδιέξοδο και την οικονομική στασιμότητα. Ο συνδυασμός των δύο, συνιστά εκρηκτικό μείγμα για την 3η ευρωπαϊκή οικονομία, μετά τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Παραδοσιακά, τα οικονομικά γεγονότα έπονται των πολιτικών, έτσι και στην ιταλική πραγματικότητα, η ενέργεια «Ματαρέλα» λήφθηκε υπόψη ως «αναγκαίος» ελιγμός των ηττημένων έναντι των νικητών, φανερώνοντας ταυτόχρονα την αδυναμία των πρώτων να ξεπεράσουν την επικράτηση των δεύτερων και να «οχυρωθούν» πολιτικά.
Ταυτισμένοι στη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών, Μέρκελ και Μακρόν, όπως και αρκετοί συντηρητικοί πολιτικοί και αξιωματούχοι της Ευρώπης (λ.χ. Έτινγκερ, Μονγκερίνι κ.α.) με τα οικονομικά συμφέροντα της οικονομικής ελίτ, οι παρεμβάσεις τους καταλήγουν προς όφελος της μεγαλύτερης πόλωσης και της αστάθειας στις αγορές.
Παρεμβάσεις όμως, που ανέδειξαν τη μεγάλη αποστροφή απέναντι στη Δημοκρατία, ενώ προκάλεσαν τη δικαιολογημένη δυσαρέσκεια σε όλο, σχεδόν τον πολιτικό κόσμο της Ιταλίας. Για να πάρουν τη σκυτάλη, οι αγορές για το ξεπούλημα ιταλικών περιουσιακών στοιχείων, εκτοξεύοντας το κόστος δανεισμού της χώρας, οι καθιερωμένες απειλές υποβάθμισης των οίκων αξιολόγησης για την πιστοληπτική ικανότητα, αλλά και οι «φόβοι» του κεντρικού τραπεζίτη Ιγκνάσιο Βίσκο για την απώλεια της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Η Ευρώπη κι οι λαοί της, στο ίδιο έργο θεατές.
Η ιταλική καθίζηση και η πτώση της κυβέρνησης Ραχόϊ στην Ισπανία αποκαλύπτουν τα σενάρια μιας νέας μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης και υπαρξιακής απειλής για την Ευρώπη.
Πιο αποκαλυπτική όμως, είναι η -παρά φύσιν- λειτουργία της ΕΕ και η ένδεια των λύσεων που διαθέτει. Το πράσινο φως σε νέες εκλογές, θα την φανέρωνε απεγνωσμένη, θα την καθιστούσε αντιδημοκρατική και θα την χαρακτήριζε -εκ νέου - από επιλεκτική ηθική. Εν τέλει, θα αποδυνάμωνε τη φωνή των υποστηρικτών της, εντός κι εκτός Ιταλίας. Ο κλοιός σφίγγει δραματικά, για την ΕΕ.
Η Ελλάδα
Ο ασκός του Αιόλου, δεν άνοιξε κατά τη μετάβαση της οικονομικής κρίσης από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη, δεν έμελλε να ανοίξει ούτε με το «ελληνικό καλοκαίρι» του 2015. Κάθε, «σήμερα», όμως είναι διαφορετικό. Και κάθε εποχή με τα σημεία της και τις ανησυχίες της, κατά πόσο είναι εφικτό να συγκρατούνται οι άνεμοι και οι πολίτες της Γηραιάς Ηπείρου να μη θερίσουν στο μέλλον, θύελλες.
Το «φάντασμα», δεν έφυγε - ποτέ - από την Ευρώπη. Πιο αποφασιστικό από ποτέ, διαμηνύει ότι τα συμφέροντα του ιταλικού λαού, δεν είναι πάνω από εκείνα, της ΕΕ. Παραμερίζοντας, ότι οι πολιτικές λιτότητας που απομυζούν τους ευρωπαϊκούς λαούς μονιμοποιούν και επιδεινώνουν την κρίση, παρά την αντιμετωπίζουν στη ρίζα της.
Οι δυσκολίες που έχει μπροστά της, η ΕΕ, πολλές. Άνοδος των λαϊκιστών, αύξηση του ευρωσκεπτικισμού, δημογραφικό, φορολογική αστάθεια, απορρύθμιση της ευρωπαϊκής -κυρίως της γερμανικής- οικονομίας, διαφάνεια αποφάσεων, μεταναστευτικές ροές. Η ηγεσία της ΕΕ υποχρεούται -ένα βήμα πριν την ολοκλήρωση του ελληνικού προγράμματος- να τηρήσει πιο ήπια και πιο διαλλακτική στάση έναντι της Ελλάδος στα ανοιχτά ζητήματα (λ.χ. ελάφρυνση χρέους, περικοπή συντάξεων κ.α.), ώστε να εκπέμψει επιτέλους, το μήνυμα της Ευρώπης που κατανοεί και συμπαρίσταται.