Ανάμεσα στους Γάλλους φιλέλληνες που υπηρέτησαν στην Ελληνική Επανάσταση, ο Συνταγματάρχης Joseph Baleste (Ιωσήφ Βαλέστ) κατέχει εξέχουσα θέση, καθώς θεωρείται ο πρώτος εκπαιδευτής και διοικητής των Ελλήνων στρατιωτικών. Γεννήθηκε το 1790 στα Χανιά της Κρήτης, αλλά πολιτογραφήθηκε Γάλλος και πέθανε το 1822, μαχόμενος ηρωικά για την απελευθέρωση της Ελλάδος.
Παρά τον σημαντικό ρόλο του στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, παραμένει σχεδόν άγνωστος, και στα ιστορικά κείμενα αναφέρεται με πολλούς και διαφορετικούς τόπους γέννησης και ονόματα. Εντούτοις, η ιστορική έρευνα σε αρχειακές πηγές αποδεικνύει ότι ο Baleste προερχόταν από οικογένεια εμπόρων της Μασσαλίας, καταγεγραμμένη στο Εμπορικό Επιμελητήριο της πόλης. Η γέννησή του στα Χανιά και η γαλλική του υπηκοότητα επιβεβαιώνεται από τον βιογράφο των Φιλελλήνων, Henry Fornèsy και υποστηρίζεται από τον μοναδικό Έλληνα ιστοριογράφο του Baleste, τον Π. Κουμάντο. Επιπλέον, από τα αρχεία του Γαλλικού Προξενείου στα Χανιά αποδεικνύεται ότι η οικογένεια Baleste συγκαταλέγεται ανάμεσα στις οικογένειες Γάλλων της Μασσαλίας που είχαν μετοικήσει εκεί για εμπορικούς λόγους, ήδη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, και είχαν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με την Ελλάδα, καθώς άνδρες μέλη της νυμφεύονταν συνήθως Ελληνίδες γυναίκες.
Ανάμεσα τους βρίσκουμε τον πατέρα του Joseph Baleste, έμπορο Jean-François Baleste. Το όνομά του επιβεβαιώνεται τόσο από τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, όσο και από έγγραφο που δημοσιεύεται στα Κρητικά Ιστορικά Έγγραφα του Νικόλαου Τωμαδάκη και Ανθούλας Παπαδάκη. Ο Jean- François είχε νυμφευθεί την Κατερίνα Βενολοπούλου, η οποία απεβίωσε στα Χανιά την 8η Απριλίου 1797, ημέρα που γεννήθηκε η κόρη της και αδελφή του Joseph, Marie-Thérèse, σύμφωνα με τη ληξιαρχική πράξη γάμου της τελευταίας που εντοπίστηκε στο ληξιαρχείο της Μασσαλίας.
Στην απαρχή της στρατιωτικής του καριέρας, ο Baleste υπηρέτησε ως εθελοντής στο Α΄ Σύνταγμα Πεζικού της Γραμμής στη στρατιά του Μεγάλου Ναπολέοντα, το 1808, και τον Σεπτέμβριο του 1814. Το ίδιο έτος έφυγε για την Κρήτη, ενώ είχε ήδη τον βαθμό του λοχαγού του Γαλλικού στρατού. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση ο Baleste βρισκόταν τυχαία στην Τεργέστη και ακολούθησε τον Δημήτριο Υψηλάντη πλημμυρισμένος από ενθουσιασμό για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Πράγματι, ο νεαρός Baleste, τον οποίο ο Σπηλιάδης ονομάζει «ο Έλλην Βαλέστας», μιλούσε εξαιρετικά την ελληνική γλώσσα και οι Κρήτες τον θεωρούσαν συμπατριώτη τους. Είχε καλούς τρόπους, πολλά προσόντα, ευγενικό πρόσωπο, αλλά και επιβλητικό παράστημα, όπως μαρτυρά πορτρέτο του που φιλοτέχνησε ο Adam de Friedel και εξέδωσε το 1830 και επιπλέον ήταν μορφωμένος, γενναίος και αφιλοκερδής.
Ο Υψηλάντης ξεκίνησε, αμέσως μετά την άφιξή του από την Τεργέστη στα Βέρβενα τον Ιούλιο του 1821, τη στρατολόγηση και την οργάνωση τακτικού στρατού, αναθέτοντας τα χρέη του εκπαιδευτή, αλλά και τη διοίκηση στον Baleste, τον οποίο ο ίδιος προήγαγε στον βαθμό του Συνταγματάρχη. Σύντομα, η δύναμη του στρατεύματος ανήλθε στους 500 άνδρες που διαιρέθηκαν σε τρεις λόχους και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην Καλαμάτα. Ο Baleste τους εκπαίδευε κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα με σκοπό να αποτελέσουν τον πυρήνα του Ελληνικού Στρατού που φιλοδοξούσε να δημιουργήσει ο Υψηλάντης. Το εγχείρημα θα είχε στεφθεί με επιτυχία και αυτό θα είχε συμβάλει καθοριστικά στο μέλλον του Αγώνα, αν οι τοπικοί προύχοντες δεν στερούσαν τα μέσα που ήταν απαραίτητα για τη συντήρηση του στρατού και κυρίως τα τρόφιμα. Ακόμη χειρότερα, οι οπλαρχηγοί αντίπαλοι του Υψηλάντη είχαν εναντιωθεί στη σύσταση τακτικού στρατού και παρουσίαζαν το επάγγελμα του τακτικού στρατιώτη αντιπαθές. Η σφοδρή εναντίωση των ατάκτων αρματολών σε κάθε έννοια οργάνωσης και στρατιωτικής πειθαρχίας εμπόδισε την Ελληνική κυβέρνηση να επιτύχει έγκαιρα τη σύσταση τακτικού στρατού. Πράγμα που άφησε την Ελλάδα στην κρισιμότερη φάση της Επανάστασης εκτεθειμένη στις δυνάμεις του Ιμπραήμ.
Εάν είχε επιτραπεί στον έμπειρο φιλέλληνα Baleste να ολοκληρώσει το έργο του και να συστήσει τακτικό στρατό στην αρχή της Επανάστασης, η εξέλιξη του αγώνα θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Σε κάθε περίπτωση, είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Baleste ήταν ένας γενναίος αξιωματικός, του οποίου το θάρρος καταμαρτυρείται από έναν μεγάλο αριθμό συναδέλφων του. Ακόμη και ο «ιδιότροπος» Maurice Persat εκθειάζει τον Γάλλο αξιωματικό γράφοντας ότι «ήταν, αναντίρρητα, ο πιο γενναίος από όλους τους Φιλέλληνες και ο πιο γενναιόδωρος. Είχε ξεχωριστές αρετές. Αποδοκίμαζε υπέρτατα τους κόλακες, και δεν συμπαθούσε αυτούς που έτρεχαν γύρω από τη διοίκηση, τους οποίους αποκαλούσε παράσιτα του στρατού. Ο Baleste διέθετε μια ταπεινότητα της οποίας η ανάμνηση έκανε να κοκκινίζουν από ντροπή οι Φιλέλληνες […]».
Τον Αύγουστο του 1821, ο Baleste, επικεφαλής του Τακτικού Στρατού, εμπόδισε την αποβίβαση του τουρκικού στόλου στην Καλαμάτα και στη συνέχεια συμμετείχε στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Κατά τα έκτροπα που σημειώθηκαν στην άλωση, κατάφερε μαζί με άλλους Φιλέλληνες να διασώσει τμήμα του άμαχου τούρκικου πληθυσμού.
Εν τω μεταξύ, οι στρατιώτες του υπέφεραν από πείνα και άρχισαν να λιποτακτούν καθημερινά, ενώ οι εκκλήσεις του Baleste προς την Κυβέρνηση δεν είχαν αποτέλεσμα. Ακόμη χειρότερα, κατά τη διάρκεια της αποτυχημένης πολιορκίας του Ναυπλίου (στις 4 Δεκεμβρίου 1821), ένας μεγάλος αριθμός των στρατιωτών και Φιλελλήνων σκοτώθηκαν. Τέλος, κατά την πολιορκία της Ακροκορίνθου (στις 14 Ιανουαρίου 1822), το Σώμα, εγκαταλελειμμένο από τον αρχηγό του Υψηλάντη ο οποίος ήταν βαριά άρρωστος και αποκαμωμένος από τις στερήσεις, διαλύθηκε. Ο Baleste, αδυνατώντας να διορθώσει την κατάσταση, αφού προσκλήθηκε από τους Κρήτες της Πελοποννήσου να πάει να πολεμήσει στην Κρήτη, πήρε περίπου τα δύο τρίτα του Σώματος και έφυγε για τα Χανιά. Ο Κριτοβουλίδης αναφέρει ότι οι Κρητικοί τον δέχτηκαν με χαρά, καθώς τον θεωρούσαν «αξιωματικό έμπειρο στις πολεμικές επιχειρήσεις», απαραίτητο για τον Κρητικό Αγώνα.
Ο Baleste έφτασε στις 20 Μαρτίου 1822 στην Κρήτη και αφού συναντήθηκε με τον Γενικό Έπαρχο του νησιού, Μιχαήλ Κομνηνό Αφεντούλιεφ, μετέβη στο Ρέθυμνο. Εκεί κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με τους Τούρκους στην περιοχή του Πλατανιά, κατάφερε να τους τρέψει σε φυγή. Έχοντας πρότερη πολεμική πείρα από την κατάληψη των φρουρίων της Πελοποννήσου, προνόησε ότι χωρίς φρούριο δεν θα ήταν δυνατόν να στερεωθεί η επανάσταση στην Κρήτη. Για τον λόγο αυτό συνέλαβε το σχέδιο της κατάληψης του φρουρίου, υποστηριζόμενος και από πολλούς ντόπιους Κρήτες. Είχε την πεποίθηση ότι με τον στρατό των τριών χιλιάδων τον οποίον είχε συναθροίσει, ήταν ικανός να καταλάβει το Ρέθυμνο. Oμως, σύμφωνα με τον Pouqueville, ήταν αδύναμος, καθώς είχε μόλις αναρρώσει από πυρετούς και θα του ήταν δύσκολο να ηγηθεί αυτής της προσπάθειας.
Την ημέρα της μάχης, διαφωνίες μεταξύ των τοπικών οπλαρχηγών δεν επέτρεψαν την πλήρη εφαρμογή του πολεμικού του σχεδίου, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες του να αναγκαστούν να οπισθοχωρήσουν. Σκοτώθηκαν περίπου ογδόντα και αιχμαλωτίστηκαν πολλοί, μεταξύ αυτών και ο Κόκκινος, Χίος, υπασπιστής του, ο οποίος φαίνεται ότι τον συνόδευε από την Τεργέστη. Ο ίδιος ο Baleste, αποκαμωμένος, κουβαλήθηκε από έναν πολεμιστή που τον έκρυψε σ’έναν πυκνό θάμνο. Δυστυχώς, οι Τούρκοι τον βρήκαν κατά την επιστροφή τους και τον σκότωσαν.
Ο Σπηλιάδης περιγράφει με πολύ γλαφυρό τρόπο τον τραγικό θάνατό του.
Οι Τούρκοι, αφού του έκοψαν το κεφάλι και το δεξί του χέρι με το οποίο κρατούσε το σπαθί, τα πέρασαν σε ένα παλούκι το οποίο περιέφεραν περιχαρείς στο στρατόπεδο εν μέσω ζητωκραυγών και πυροβολισμών. Ιταλικό ενημερωτικό σύγγραμμα του 1844 σημειώνει ότι επ’ ευκαιρία όλος ο τουρκικός στόλος επιδόθηκε σε πανηγυρισμούς. Στη συνέχεια τα κομμένα μέλη στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, δώρο στον πασά Καρά Αλή, και βρισκόντουσαν κρεμασμένα στην τουρκική ναυαρχίδα, μαζί με εκατοντάδες άλλα κεφάλια Ελλήνων αγωνιστών. Οταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Γεώργιος Πιπίνος ανατίναξαν την τουρκική ναυαρχίδα λίγους μήνες αργότερα, έπαιρναν εκδίκηση για τη σφαγή της Χίου και για τον μεγάλο φιλέλληνα Baleste.
Ο θάνατος του Baleste συγκλόνισε τόσο πολύ τους στρατιώτες και τους φιλέλληνες αξιωματικούς, ώστε τραγουδήθηκε σε γαλλικό μοιρολόι.
Δυστυχώς, ο τρόπος με τον οποίο φέρθηκαν στον Baleste πολλοί Έλληνες οπλαρχηγοί, προκειμένου να ακυρώσουν τη σύσταση τακτικού στρατού, στέρησε την Ελλάδα από τις πολύτιμες υπηρεσίες πολλών φιλελλήνων τους οποίους οδήγησε στην απογοήτευση και ακόμη και την επιστροφή στις πατρίδες τους.
Έτσι, στις 14 Απριλίου 1822, χάθηκε ο «πολυωφελής και πλήρης ευγενικών αισθημάτων» κατά τον Τρικούπη, Baleste. Ο μεγάλος φιλέλληνας μπορεί κατά τον Raybaud, να διεκδικήσει την τιμή ότι «πρώτος» πάτησε το έδαφος της Ελλάδας με τη γενναία σκέψη να χύσει το αίμα του γι’ αυτήν.
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Archives Nationales (France), Affaires Étrangères. Correspondance reçue du consulat de La Canée (1676-1759), (AE/Β/Ι/340-ΑΕ/Β/Ι/358), Έγγραφα υπ’ αριθ. 1867, 1870, 1881, 1899, 1909, 1914, 1949, 2012, 2034 και 2053 του προξενείου της Γαλλίας στα Χανιά.
Bruyère-Ostells Walter, La Grande Armée de la liberté, Paris, Tallandier, 2013, σσ. 532-536.
Constantinidès G. Constantin, Affaires Étrangères. Correspondance reçue du consulat de La Canée (1676-1759), Inventaire analytique (AE/Β/Ι/340-ΑΕ/Β/Ι/358), Paris, Archives Nationales (France), 1952.
Dourneau Edme-Martial, « Baleste ou Le soldat de la liberté », Myriologies ou Chants funèbres et élégiaques d’un Épirote, Paris, chez les marchands de Nouveautés, 1827, σσ. 155-160.
Fornèsy Henry, Le monument des philhellènes, 1860, χειρόγραφο υπ’ αριθ. 1697, Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Friedel Adam de, The Greeks, Twenty-four Portraits of the principal Leaders and Personages who have made themselves most conspicuous in the Greek Revolution, from the Commencement of the Struggle, London, 1830, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
Gordon Thomas, History of the Greek Revolution, Vol. 1, London, William Blackwood, Edinburg & T. Cadell, Strand, 1844, σσ. 493-497.
Museo scientifico, letterario ed artistico, ovvero scelta raccolta di utili e svariate nozioni in fatto di scienze, lettere ed arti belle, Anno sesto, Torino, Stabilimento tipografico di Alessandro Fontana, 1844, σ. 179.
Persat Maurice, Mémoires du Commandant Persat, 1806 à 1844, Paris, Plon-Nourrit & Co, 1910, σ. 85 και σημείωση υπ’ αριθμ. (2), ίδια σ.
Pouqueville François Charles Hugues Laurent, Histoire de la régénération de la Grèce, Tome III, Paris, Firmin Didot père et fils, 1824, σσ. 511-512.
Raybaud Maxime, Mémoires sur la Grèce, Tome I, Paris, Tournachon-Molin libraire, 1824, σημείωση σ. 423 και σημείωση σσ. 424-425.
Rodriquez Moises Enrique, Under the flags of freedom, Hamilton books, 2009, σ. 321.
Teissier Octave, Inventaire des archives historiques de la Chambre de commerce de Marseille, Chambre de commerce de Marseille, Marseille, Typographie et lithographie Barlatier-Feissat père et fils, 1878, σ. 192.
Vayakakos V. Dikaios, «Des Philhellènes Corses en Grèce pendant la guerre de l’indépendance (1821-1828)», Μνημοσύνη, Τόμος 4, 1973, σσ. 182-197.
Voutier Olivier, Lettres sur la Grèce, notes et chants populaires, extraits du portefeuille du colonel Voutier, Paris, Firmin Didot et autres, 1826, XIII-XIV.
Voutier Olivier, Mémoires du Colonel Voutier, sur la guerre actuelle des grecs, Paris, Bossange frères libraires, 1823, σ. 82. και σημείωση σσ. 190-192.
Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας Μέχρι της εγκαταστάσεως της Βασιλείας, Τόμος 2, Εν Αθήναις, Τύποις Διονυσίου Κορομηλά, 1862, Επανέκδοση από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 1972, σσ. 44, 291 και 712.
Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, Αθήνα, ΟΕΔΒ, 1971, σσ. 155-159.
Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τόμος Ε’, Θεσσαλονίκη, 1961, σσ. 39-47 και 620-770.
Βυζάντιος Σ. Χρήστος, Ιστορία του Τακτικού Στρατού της Ελλάδος από της πρώτης συστάσεώς του κατά το 1821 μέχρι των 1832, εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας Κ. Ράλλη, 1837, σσ. 4-5 και 9.
Βυζάντιος Σ. Χρήστος, Ιστορία των κατά την Ελλην. Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός, από του 1821 μέχρι του 1833, εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου, 1874, (2η έκδ), σ. 21
Διαμαντής Κωνσταντίνος, Δημήτριος Υψηλάντης (1793-1832), Μέρος Πρώτον, Αθήναι, 1966, σ. 46.
Κουμάντος Χρ. Παναγής, Στα βήματα του Ιωσήφ Βαλέστ, Καλαμάτα, Ιδιωτική έκδοση, 2013.
Κρήτη, 14-4-1822, Ο θάνατος του Βαλέστ, ανάρτηση άρθρου 14/04/2015, στην ιστοσελίδα: www.wordpress.com [πρόσβαση 27 Ιουν. 2018].
Κριτοβουλίδης Κυριάκος-Καλλίνικος, Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών, Εν Αθήναις, Εκ του τυπογραφείου Αθηνάς, 1859, σ. 5 και 89-94.
Ληξιαρχική πράξη γάμου υπ’ αριθ. 201 E 3146, 19 Ιουνίου 1822, Ληξιαρχικά αρχεία της επαρχίας Bouches-du-Rhône, κοινότητα Μασσαλίας.
Μάγερ Κώστας, Το ημερολόγιο της Επαναστάσεως του 1821, Αθήνα, 1961, σ. 21.
Μνημεία Κρητικών επαναστάσεων, (1821-1830), επιμέλεια Ε. Γ. Πρωτοψάλτη, Αθήνα, 1978, Τόμος 1, σ. 256
Σπηλιάδης Νικολάος, Απομνημονεύματα, Τόμος Α’, Αθήναι, εκδ. Παναγιώτου-Φ. Χριστοπούλου, 1972, σσ. 169-170, 214-215, 288-289.
Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση Γ΄, Τόμος Β΄, Αθήνα, 1888, σσ. 169-170, κ.α.
Τωμαδάκης Νικόλαος –Παπαδάκη Ανθούλα, Κρητικά ιστορικά έγγραφα 1821-1824, Τόμος 1, Αθήνα, 1974, σσ. 113-114.
Φωτιάδης Δημήτρης, Η Επανάσταση του Εικοσιένα, Τόμος δεύτερος, Αθήνα, Εκδοτικός οίκος Ν. Βότση, 1977.
FRIEDEL Adam de, The Greeks (Balestra), London, 1830. Συλλογή Γενναδείου Βιβλιοθήκης
Για περισσότερα νέα μας επισκεφτείτε το site μας www.eefshp.org ή ακολουθήστε μας στο Facebook και στο Instagram