Πόσο έχει αλλάξει η παραδοσιακή δημοσιογραφία υπό των ερχομό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, της ολοένα αυξανόμενης τεχνολογίας και πόσο ικανή στο να ταράξει τα νερά είναι η νεόφερτη «επιχειρηματική δημοσιογραφία» (δημιουργία και παραγωγή περιεχομένου με επιχειρηματικά κριτήρια); Στο πλαίσιο του θεσμού Athens Startup Weekend που πραγματοποιήθηκε στις 20-22 Μαΐου στο Impact Hub Athens η HuffPost Greece είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον Jeremy Caplan, κύριο ομιλητή και επικεφαλής της κριτικής επιτροπής του Athens Startup Weekend – Entrepreneurial Journalism, Διευθυντή του προγράμματος εκπαίδευσης για «επιχειρηματική δημοσιογραφία» στο Tow–Knight Center, CUNY Graduate School of Journalism και του οποίου η συμμετοχή στο πρόγραμμα έγινε με την υποστήριξη της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα.
-Τι σας φέρνει στην Ελλάδα*;
-Είμαι εδώ για το Start up weekend όπου θα μιλήσω σε γκρουπ φοιτητών και θα βοηθήσω με όποιο τρόπο μπορώ τις καινοτόμες ιδέες που θα ακούσω, θα κρίνω τις παρουσιάσεις τους, και θα μοιραστώ τις γνώσεις μου γύρω από την «επιχειρηματική δημοσιογραφία», ένα τομέα που όλοι μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο, για αυτόν το νέο κομμάτι στη δημοσιογραφία.
-Πόσο καινούριος τομέας είναι;
-Το μεταπτυχιακό πρόγραμμά μας ξεκίνησε το 2010, και είχαμε τους πρώτους μαθητές μας το 2011. Πριν από αυτό, υπήρχαν άνθρωποι που ενδιαφέρονταν για κάτι τέτοιο, αλλά δε γνωρίζαμε κάποιους που να το διδάσκουν. Ο στόχος μας ήταν να ωθήσουμε τους φοιτητές και δημοσιογράφους να κάνουν τα δικά τους πρότζεκτ και τις δικές τους επιχειρήσεις, και είναι πολλαπλός αυτός ο στόχος: η δημιουργία νέων πρότζεκτ (προγράμματα, υπηρεσίες κ.α.) από τους φοιτητές ή τους δημοσιογράφους που ακολουθούν το πρόγραμμα, η δημιουργία ηγετών, γιατί υπάρχει ανάγκη για μια νέα γενιά ηγετών που θα έχουν νέες εμπειρίες, προοπτικές και γνώσεις -δεν ξέρω για τα ΜΜΕ στην Ελλάδα αλλά στις ΗΠΑ παραδοσιακά δεν αντιπροσωπεύουν απολύτως την κοινή γνώμη, οι γυναίκες, οι αφροαμερικανοί, οι Ισπανοί και άλλες μειοψηφίες υποεκπροσωπούνται. Το πρόγραμμά μας μπορεί να εκπαιδεύσει μια νέα γενιά ηγετών για να αντιμετωπίσει κάτι τέτοιο.
-Τι αποκομίζουν οι φοιτητές από αυτό;
-Είναι ενθουσιασμένοι αρχικά που κάνουν πραγματικά κάτι. Είναι πολύ συγκεντρωμένοι γιατί κάνουν πραγματική δημοσιογραφία. Το σχολείο μας γεννήθηκε σε μια περίοδο όπου όλα άλλαζαν, νέες πλατφόρμες, νέες συσκευές δημιουργούνταν. Τα πράγματα άλλαζαν τόσο γρήγορα, οπότε επικεντρωθήκαμε σε αυτό και στο πώς μπορούμε να φτιάξουμε σπουδαίες οπτικές ιστορίες, πώς να αφηγούμαστε ιστορίες μέσα από δεδομένα, πώς να στοχεύουμε σε συγκεκριμένες κατηγορίες (επιχειρήσεις, διεθνείς σχέσεις, τέχνη και πολιτισμός κ.α.). Δεν έχουμε όμως κλασικά μαθήματα στο πρόγραμμά μας όπως π.χ. ιστορία της δημοσιογραφίας. Καταλήξαμε όμως πως οι φοιτητές θα ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι για το επάγγελμα αν είχαν τις ικανότητες αλλά και τη δημοσιογραφική ευσυνειδησία να δουλέψουν αποτελεσματικά. Οπότε δεν εννοούμε απλώς να ξέρουν ποιο κουμπί θα πατήσουν στην κάμερα, εννοούμε για παράδειγμα να αλληλεπιδράσεις επιτυχώς σε μια συνέντευξη με ένα πρόσωπο, ή να σκεφτείς διαφορετικές πηγές για την ιστορία σου, για να μη ρωτάς συνεχώς τα ίδια πρόσωπα. Πιστεύουμε ότι μια τέτοια εκπαίδευση θα δημιουργήσει καλούς επαγγελματίες δημοσιογράφους. Η ακαδημαϊκή εκπαίδευση μπορεί να είναι ενδιαφέρουσα, αλλά είναι πολύ λιγότερο πρακτική. Πολλές σχολές δημοσιογραφίας έχουν μερικές φορές σαν προτεραιότητα θεωρητικά μαθήματα, όπου οι φοιτητές απλώς κάθονται πίσω και ακούνε διαλέξεις χωρίς να δημιουργούν, χωρίς για παράδειγμα να δημιουργούν μια νέα πλατφόρμα.
-Ποια η σχέση της επιχειρηματικής δημοσιογραφίας με την κλασική δημοσιογραφία;
-Η επιχειρηματική δημοσιογραφία έχει σαν θεμέλιο τον πυρήνα των αρχών της δημοσιογραφίας, που περιλαμβάνει τις ποιοτικές ανταποκρίσεις, ποιοτική γραφή και επιμέλεια, λήψη δύσκολων αποφάσεων. Αυτά ανήκουν ούτως ή άλλως στον πυρήνα αυτών που μαθαίνουμε, άσχετα με την πλατφόρμα που φτιάχνουμε ή το επιχειρηματικό μοντέλο. Αν λείπουν αυτά, δεν υπάρχει δημοσιογραφικό μοντέλο. Οπότε, έχουν ίδια βάση όσον αφορά το ποιοτικό περιεχόμενο, αλλά στα μάτια μου η επιχειρηματική δημοσιογραφία έχει επιπλέον το εξής: βρίσκει νέους τρόπους να προσεγγίζει τους ανθρώπους, να έχει κάποια επίδραση πάνω στον άνθρωπο, νέες πλατφόρμες, νέα εργαλεία για να δημιουργείς ιστορίες και να τις μοιράζεσαι. Και να τις βγάζεις εκεί έξω, στον κόσμο. Οπότε θα πρέπει να μας νοιάζει περισσότερο να προοδεύσει η δουλειά μας, να ενημερωθούμε για τα επιχειρηματικά μοντέλα και να είμαστε μέρος αυτής της συζήτησης και της λήψης αποφάσεων στο πώς π.χ. θα βρούμε νέους τρόπους εσόδων ή νέες πλατφόρμες που θα χρησιμοποιήσουμε. Κι εκεί είναι η ουσία της επιχειρηματικής δημοσιογραφίας, πώς θα διανείμουμε το περιεχόμενο, πώς θα το κάνουμε εμπορικό στη συνέχεια. Άρα να κάνουμε την ποιοτική δημοσιογραφία βιώσιμη.
-Υπάρχει κλασικός ορισμός για την επιχειρηματική δημοσιογραφία;
-Ο κάθε άνθρωπος του δίνει διαφορετικό ορισμό. Θα έλεγα πως το διδάσκουμε υλοποιώντας το, οπότε μέχρι το τέλος του προγράμματος δημιουργούμε κάτι, φτιάχνουμε ένα προϊόν ή μια υπηρεσία, βοηθάμε μια κοινότητα ή ένα ακροατήριο, σχεδιάζουμε ένα πρότζεκτ με βάση την ηθική, όλη αυτή η διαδικασία συνιστά την επιχειρηματική δημοσιογραφία. Φτιάχνεις κάτι ποιοτικό και βιώσιμο που θα έχει αξία για μια κοινότητα.
-Υπάρχει μυστικό για να γίνει κανείς επιτυχημένος στην επιχειρηματική δημοσιογραφία;
-Το να ακούς τους ανθρώπους, να καταλαβαίνεις τι ακριβώς κάνουν και λένε, τις ανάγκες τους. Πολλοί κάνουν το λάθος και λένε «θέλω να γράψω για τη μουσική, για κάτι που μου αρέσει πολύ», αυτό όμως δεν αφορά μια κοινότητα ή ένα γκρουπ, αφορά μόνο τους ίδιους. Λάθος σημείο εκκίνησης. Πρέπει να ακούσεις τι λένε οι άνθρωποι μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από συνεντεύξεις, μιλώντας μαζί τους. Για παράδειγμα ένας φοιτητής ασχολήθηκε με τα προβλήματα της ισπανικής κοινότητας της περιοχής μας, μίλησε μαζί τους, έκαναν παρέα, και ανακάλυψε πως αντιμετώπιζαν σημαντικά προβλήματα με τη διαδικασία μετανάστευσης, τη visa, τη γραφειοκρατία κ.α. Εκεί υπήρχε μια δημοσιογραφική ευκαιρία για να βοηθήσει μια κοινότητα. Είναι δημοσιογραφία μικρής κλίμακας και από πρώτο χέρι. Σε μερικές περιπτώσεις βέβαια μπορεί να μεγαλώσει.
Ο Jeremy Caplan στην ομιλία του
-Υπάρχει κάποια συμβουλή που δίνετε στους φοιτητές σας;
-Κάντε κάτι! Οτιδήποτε. Κάτι που θα ενδιαφέρει τους ανθρώπους. Κάντε τους ερωτήσεις. Στείλτε τους ένα mail, δείτε πώς θα αντιδράσουν, αν θα κάνουν κλικ, αν θα σας δώσουν ειλικρινείς απαντήσεις. Κάντε κάτι που θα βγει στον πραγματικό κόσμο. Αυτό μετράει. Κάτι που σκέφτεστε μπορεί να είναι ωραίο μέσα στο κεφάλι σου αλλά θα πρέπει να «μετράει» στον πραγματικό κόσμο. Βγείτε στον πραγματικό κόσμο αντί να κάθεστε στο γραφείο σας ή στον υπολογιστή σας. Κι αυτό είναι τρομερά ενδιαφέρον.
-Η αποτυχία είναι μέρος του παιχνιδιού;
-Σίγουρα, και συμβαίνει για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί ορισμοί της αποτυχίας. Κάποιοι ορίζουν σαν αποτυχία οτιδήποτε δεν είναι μια τεράστια start up που θα φέρει τεράστιο εισόδημα. Αν αυτός είναι ο ορισμός σου, τότε όλα αποτυχία είναι. Στα μάτια μου μπορείς να πετύχεις με πολλούς τρόπους. Μπορείς σα φοιτητής να μάθεις αλλάζοντας την άποψή σου για τη δημοσιογραφία, ή να γίνεις καλύτερος ηγέτης. Όταν κοιτάζω το προϊόν, κοιτάζω αν είναι καλό, αντικειμενικά ή υποκειμενικά, αλλά και την ευρύτερη εικόνα του φοιτητή και του σχεδίου. Θα ήταν κοντόφθαλμο να επικεντρωνόμαστε σε αυτό μόνο. Θέλουμε να ενισχύσουμε τους φοιτητές για την επαγγελματική τους καριέρα. Να αποκτήσουν εμπειρία, δίκτυο ανθρώπων, δεσμούς. Κι αν καταλάβουν τι γίνεται στον έξω κόσμο, αυτό για μένα είναι επιτυχία.
-Υπάρχουν παρόλα αυτά παραδείγματα φοιτητών που κατάφεραν κάτι σημαντικό;
-Όσο έχετε χρόνο μπορώ να σας λέω παραδείγματα (γελάει ευχαριστημένος). Έχω πολλούς που τα πήγαν εντυπωσιακά καλά. Ο Noah Rosenberg με το Narratively για παράδειγμα με τεράστια έσοδα, το howindialives του John Raja, που δούλεψε για να κάνει ένα τεράστιο όγκο δεδομένων στην Ινδία προσβάσιμο σε δημοσιογράφους και επιχειρήσεις. Και αυτοί προσλαμβάνουν άτομα. Γνωρίζοντας το κομμάτι της ανεργίας των νέων στην Ελλάδα είναι κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά εδώ. Θα μπορούσα να συνεχίσω να αναφέρω παραδείγματα όλο το βράδυ...
-Για να γίνεις επιτυχημένος στην επιχειρηματική δημοσιογραφία, πρέπει να έχεις μεγαλύτερη κλίση στο επιχειρηματικό κομμάτι ή στο δημοσιογραφικό;
-Οι επιχειρηματίες πρέπει να μαζεύουν πολλή πληροφορία, να την επεξεργάζονται, να θέτουν ερωτήσεις, οπότε κατά κάποιο τρόπο ταυτίζονται σε αυτό το κομμάτι. Θα γενικεύσω εδώ, αλλά οι δημοσιογράφοι δεν έχουν καλή εκπαίδευση στο θέμα του μάρκετινγκ και της εκπαίδευσης στο θέμα του επιχειρείν. Κι αυτοί είναι οι δύο μεγάλοι λόγοι για την αποτυχία. Πρότζεκτ που αποτυγχάνουν, δεν αποτυγχάνουν επειδή δεν είναι καλά, αλλά γιατί λείπει το κομμάτι του μάρκετινγκ και του επιχειρείν. Αν έπρεπε να διαλέξω δηλαδή, το επιχειρηματικό σκέλος είναι πιο σημαντικό, αλλά και άσχετα από αυτά, το πιο σημαντικό είναι να έχεις μια ομάδα. Δεν είναι ποτέ θέμα ενός ατόμου.
-Υπάρχει απαγορευτικό όριο ηλικίας για να γίνει κάποιος καλός στην επιχειρηματική δημοσιογραφία;
-Καλή ερώτηση. Έχουμε ανθρώπους στο πρόγραμμα 20, 30, 40, 50 ετών. Πιστεύω ακράδαντα στην ποικιλία. 66% των ατόμων στο πρόγραμμα δεν είναι λευκοί και 49% είναι από άλλες χώρες. Πιστεύουμε σίγουρα στην ποικιλία, και ειδικότερα και στην ποικιλία των ηλικιών. Είχαμε 40άρηδες και 50άρηδες που τα πήγαιναν εξαιρετικά μέσα στην ομάδα λόγω της εμπειρίας τους, του δικτύου ανθρώπων που ξέρουν. Αν βάλεις ανθρώπους που μοιάζουν, που έχουν ίδιες ιδέες, ίδιες απόψεις, δεν έχει ενδιαφέρον. Σίγουρα για μένα δεν υπάρχει ηλικιακό όριο σε κάτι τέτοιο.
-Τι θα λέγατε σε ένα νεαρό δημοσιογράφο που θα διαβάσει τη συνέντευξή σας;
-Υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες επιχειρηματικά κεφάλαια που ξεκινάνε εκεί έξω, έχετε τα εργαλεία, τις πλατφόρμες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ζούμε σε μια εποχή πολύ διαφορετική όπου δεν υπάρχουν όρια λόγω του διαδικτύου, ζούμε σε μια εντυπωσιακή εποχή. Είναι συναρπαστικό να είσαι δημοσιογράφος αυτή την εποχή, το χειρότερο που μπορείς να πάθεις είναι να δοκιμάσεις κάτι και να αποτύχεις.
*Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαΐου 2016. Η διοργάνωση του SWEJ ήταν μια πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού. Με τη συνεργασία του Μεταπτυχιακού Νέα Μέσα και Δημοσιογραφία του Παντείου Πανεπιστημίου και την υποστήριξη της Πρεσβείας των Η.Π.Α. στην Αθήνα διοργανώθηκε το πρώτο Athens Startup Weekend Entrepreneurial Journalism, στις 20-22 Μαΐου στο Impact Hub Athens