Mια ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια για την ιστορία και το περιεχόμενο των βιβλιοθηκών όλου του κόσμου από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Μπορεί το εγχείρημα να μοιάζει αδύνατο, όμως, έχει βρει υλοποίηση μέσα από την δημιουργία της ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας για τον κόσμο των βιβλιοθηκών, από την αρχαιότητα έως σήμερα που προσφέρει σε αναγνώστες και ερευνητές το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ). Ο ιστότοπος «Περί Βιβλιοθηκών» (www.aboutlibraries.gr) δημιουργήθηκε για να ξεναγήσει τον επισκέπτη σε τόπους, χρόνους και στιγμές της εξέλιξης του θεσμού των βιβλιοθηκών, καθώς και σε φημισμένες, ξεχασμένες ή και άγνωστες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Η αρχική ιδέα ανήκει στον Κ.Σπ. Στάικο, αρχιτέκτονα και ιστορικό του βιβλίου, και το περιεχόμενο στην παρούσα φάση προέρχεται από το πλούσιο υλικό που έχει συγκεντρώσει ο ίδιος με πολύχρονη και συστηματική έρευνα σχετικά με την αρχιτεκτονική, την ιστορία και το περιεχόμενο των βιβλιοθηκών, αλλά και την εκδοτική και τυπογραφική δραστηριότητα. Πρόκειται για λήμματα εύληπτα, βασισμένα σε ερευνητικά δεδομένα, επεξεργασμένα και τεκμηριωμένα, τα οποία συνοδεύονται από χρήσιμες βιβλιογραφικές αναφορές και πλούσια εικαστική συλλογή (μικρογραφίες χειρογράφων, ξυλογραφίες, χαλκογραφίες, λιθογραφίες, ζωγραφικά έργα, αναπαραστάσεις και φωτογραφικές απεικονίσεις γλυπτών και αρχιτεκτονικών έργων κ.λπ.). Συνεπώς, απευθύνεται στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, στον κόσμο της γνώσης, της έρευνας και της εκπαίδευσης. Σήμερα το περιεχόμενο είναι δίγλωσσο (ελληνικά και αγγλικά), ενώ στο μέλλον θα διευρυνθεί η λειτουργικότητα, υποστηρίζοντας τα αραβικά και τα κινέζικα.
Κι ήταν το www.aboutlibraries.gr που έδωσε το έναυσμα μιας συζήτησης της HuffPost με τον Κωνσταντίνο Σπ. Στάικο.
- Κύριε Στάικο, ποιο ήταν το έναυσμα της δημιουργίας του ιστότοπου www.aboutlibraries.gr; Ήταν κάτι που το επεξεργαζόσασταν καιρό; Πώς προέκυψε η υλοποίησή του;
Εδώ και πολλά χρόνια, είκοσι τουλάχιστον, παράλληλα με τη σύνταξη της πεντάτομης Ιστορίας της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, κατέγραφα το χρονικό διαμόρφωσης κάθε είδους βιβλιοθήκης (βασιλική, ηγεμονική, δημόσια, πανεπιστημιακή, μοναστηριακή, ιδιωτική), εμπλουτίζοντας το κάθε λήμμα με εικονογράφηση. Η ένταξη του υλικού σε θεματικές ενότητες έδωσε την ιδέα ενός ιστότοπου που θα είχε τη δυνατότητα να εξελίσσεται.
- Ποιος είναι ο σκοπός της δημιουργίας του www.aboutlibraries.gr και σε ποιο κοινό απευθύνεται;
Σκοπός είναι η προσφορά μιας βάσης δεδομένων που να δίνει απαντήσεις για τον θεσμό της βιβλιοθήκης, όπως αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε σε όλους τους πολιτισμούς, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Απευθύνεται σε όσους θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα τους δημιουργούς και τους φύλακες της γνώσης.
- Αληθεύει ότι το περιεχόμενό του προέρχεται σε αυτή τη φάση από το αρχείο σας σχετικά με την αρχιτεκτονική, την ιστορία και το περιεχόμενο των βιβλιοθηκών, αλλά και την εκδοτική και τυπογραφική δραστηριότητα; Τι εύρους είναι αυτό το αρχείο - αν μπορούμε να μιλήσουμε με αριθμούς;
Ναι, είναι αλήθεια ότι το αρχείο αυτό το έχω συγκροτήσει και επιμεληθεί προσωπικά από το 1990 τουλάχιστον. Περιλαμβάνει χιλιάδες λήμματα, που συνοδεύονται από 14.000 βιβλιογραφικές παραπομπές και περίπου 20.000 εικόνες (χαρακτικά, σχέδια, μικρογραφίες και φωτογραφίες) και είναι η πηγή από την οποία τροφοδοτείται ο ιστότοπος.
- Ποια η συμβολή του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου στην δημιουργία αυτής της ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας για τον κόσμο των βιβλιοθηκών;
Από κάποια στιγμή και μετά θεώρησα ότι το υλικό αυτό δεν πρέπει να αποτελεί προσωπική υπόθεση και εξέφρασα τον προβληματισμό μου στον τότε Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπη Παυλόπουλο, με τη σκέψη να καταστεί το υλικό αυτό μια προσφορά του ελληνικού πνεύματος στην παγκόσμια γνώση. Εκείνος με παρέπεμψε στον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Κυριάκο Πιερρακάκη, ο οποίος συμμερίστηκε την ιδέα και συμφώνησε να προχωρήσουμε στην υλοποίηση του σχεδίου σε συνεργασία με την κ. Εύη Σαχίνη, διευθύντρια του ΕΚΤ. Η κ. Σαχίνη αποδείχτηκε στην πραγματικότητα μοχλός του εγχειρήματος και επιλέγοντας τα κατάλληλα άτομα από την υπηρεσία της μαζί με άλλους συνεργάτες, συγκροτήσαμε μια ομάδα εργασίας με συγκεκριμένους στόχους.
- Εσείς ως αρχιτέκτονας πώς θα περιγράφατε με λίγα λόγια το σκεπτικό της αρχιτεκτονικής αυτού του ψηφιακού χώρου;
Πράγματι, η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη κατάτμησης, διαμόρφωσης και διαχείρισης του χώρου, πραγματικού ή νοητού (ή και εικονικού). Επιπλέον, είναι πολύ πιο εύκολο να αντιληφθεί κανείς με ψηφιακά μέσα την αρχιτεκτονική των χώρων όπου θησαυρίζονταν και θησαυρίζονται αρχειακές συλλογές και παντός είδους και μορφής βιβλία σύμφωνα με μια τυπολογία σχετική όχι μόνο με το καθεστώς κάθε βιβλιοθήκης (δημοσίου ή ιδιωτικού χαρακτήρα) αλλά και την υλική υπόσταση του βιβλίου (χειρόγραφου ή έντυπου). Ας προσθέσουμε ότι ανάλογα με τα πνευματικά και θρησκευτικά ρεύματα ο χώρος υποτάχθηκε στις επικρατούσες τάσεις και διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα πιστεύω, των χριστιανών λόγου χάριν.
- Βρισκόμαστε σε μια εποχή ψηφιακού μετασχηματισμού της παραγωγής της νέας γνώσης; Είναι μια καινούργια εποχή για την γνώση αυτή κύριε Στάικο;
Δεν πιστεύω ότι μετασχηματίζεται η όποια γνώση, απλώς με νέες μεθόδους γίνεται πιο εύληπτη και δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίζονται οι προβληματικές ευρύτερα και με νέες μεθόδους πρόσληψης και σύγκρισης.
- Ποιο το μεγάλο έλλειμμα των βιβλιοθηκών της χώρας;
Απάντηση στο ερώτημα αυτό πιστεύω ότι είναι η προτεραιότητα που θέσαμε στον ιστότοπο, να καταγράψουμε δηλαδή όλους τους τύπους των βιβλιοθηκών που λειτουργούν στην Ελλάδα: δημόσιες, μοναστηριακές, ιδρυματικές, πανεπιστημιακές, ιδιωτικές κ.ά., καθώς τέτοια γνώση δεν υπάρχει έως σήμερα, και επιπλέον να υπάρχει η δυνατότητα της διασύνδεσης μέσω του ψηφιακού μας τόπου Περί Βιβλιοθηκών ή About Libraries, αν θέλετε.
- Είμαστε ή όχι βιβλιόφιλος λαός εμείς Έλληνες; Προβλέπετε ένα διαφορετικό μέλλον;
Βιβλιοφιλικά ενδιαφέροντα εκδήλωσαν πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες την εποχή των σοφιστών που έδρασαν στην Αθήνα κάπου στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. Η σχέση των ελληνόφωνων με το βιβλίο είναι διαχρονική, ενώ το έντυπο ελληνικό βιβλίο υπήρξε ο κατεξοχήν ενωτικός κρίκος του Νέου Ελληνισμού από την πτώση της Κωνσταντινούπολης έως την επανάσταση του 1821. Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ωστόσο, η εξέλιξη του θεσμού της βιβλιοθήκης δεν έχει τύχει της δέουσας φροντίδας από την πολιτεία, με εξαίρεση τις αυτοδιοίκητες μοναστηριακές βιβλιοθήκες.
- Από την βιβλιοθήκη της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, στην Βιβλιοθήκη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, αλλά και την Βιβλιοθήκη «Δημήτριος Πουρνάρας» της ΕΣΗΕΑ, για ποιο από τα έργα σας είστε περισσότερο περήφανος;
Κάθε βιβλιοθήκη αντιπροσωπεύει μια ξεχωριστή υπόθεση. Κάποτε μου δήλωσαν ότι μια συγκεκριμένη βιβλιοθήκη ήταν «μοναδική» και εγώ απάντησα ότι κάθε βιβλιοθήκη είναι μοναδική.
- Πώς θα θέλατε να δείτε σε 10 χρόνια το www.aboutlibraries;
Οραματίζομαι να αναπτυχθεί μια κοινή «γλώσσα» των ανθρώπων γύρω από τις βιβλιοθήκες παγκοσμίως. Ήδη το πεντάτομο έργο μου Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό έχει μεταφραστεί και κυκλοφορεί στα αγγλικά και αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα στα κινέζικα και στα αραβικά.
Ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος αυτοβιογραφούμενος
Γεννήθηκα στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1943. Μετά την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, φοίτησα για δύο χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με δάσκαλο τον Β. Βασιλειάδη, στο τμήμα Εφαρμοσμένων Τεχνών –σκηνογραφία κυρίως. Με το υλικό που συγκέντρωσα έγινα δεκτός στην Ανώτερη Εθνική Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών (École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs) στο Παρίσι. Το διάστημα που ακολούθησε, από το 1968 και εξής, εργάστηκα στο Παρίσι, σε διάφορα αρχιτεκτονικά-διακοσμητικά γραφεία, τα οποία είχαν αναλάβει την αποκατάσταση και ανάπλαση ιστορικών και μνημειακών κτισμάτων, όπως του Château de Ferrières.
Από την εποχή εκείνη ξεκίνησα τη βιβλιοθήκη μου, με εκδόσεις αρχικά που αφορούν την αποτύπωση ιστορικών αρχιτεκτονικών μνημείων της Γαλλίας και εμβληματικά διακοσμητικά μοτίβα τα οποία καθιερώθηκαν σε διάφορες περιόδους και πολιτισμούς, τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή.
Παράλληλα με την επαγγελματική μου δραστηριότητα, άρχισα να εμπλουτίζω τον πυρήνα της βιβλιοθήκης μου με εκδόσεις σχετικές με την ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας, από το 15ο αιώνα και μετά. Η συλλεκτική αυτή ενασχόλησή μου με το βιβλίο γρήγορα εξελίχθηκε σε πάθος για τη διερεύνηση της εκδοτικής δραστηριότητας του Γένους, από την Αναγέννηση μέχρι τα πρώτα μεταεπαναστατικά χρόνια. Τα πνευματικά μου ενδιαφέροντα για τους πρωτεργάτες της διάδοσης της ελληνικής σκέψης μέσα από βιβλία που τυπώθηκαν στη Δύση και στην Ανατολή εντάθηκαν από τότε που μου ανατέθηκε η μελέτη για την ανάπλαση της ιστορικής βιβλιοθήκης της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο. Η εργασία αυτή κράτησε δέκα χρόνια και η Βιβλιοθήκη όπως και το Μουσείο εγκαινιάστηκαν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Δημήτριο κατά τον πανηγυρικό εορτασμό των 900 χρόνων (1088–1988) από την ίδρυση της Μονής.
Κατά τη δεκαετή ενασχόλησή μου με τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Μονής, είχα τον χρόνο να εγκύψω στην ιστορία του θεσμού της βιβλιοθήκης διαχρονικά και σε πολλούς πολιτισμούς. Έτσι άρχισα την έρευνα με σκοπό να συντάξω ένα χρονικό της εξέλιξης της βιβλιοθήκης, τόσο από βιβλιοθηκονομική όσο και από αρχιτεκτονική σκοπιά, με αφετηρία το 4000 π.Χ. Αποτέλεσμα η πεντάτομη Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, που εκδόθηκε από το 2000 έως το 2013, και κυκλοφορεί στα ελληνικά, στα αγγλικά και τώρα και στην κινεζική γλώσσα.
Η δημοσιότητα που γνώρισε η εργασία μου στην Πάτμο μού άνοιξε καινούριους επαγγελματικούς δρόμους, σχετικούς με την αποκατάσταση ή ανάπλαση μνημειακών χώρων ιστορικού ενδιαφέροντος. Έτσι προέκυψαν η ανάπλαση της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, η μετατροπή του κτίσματος Κωστής Παλαμάς (έργο του Κλεάνθη) σε Εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, η μετατροπή της Ροτόντας, του Ιερού Ναού του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος στον Παλατίνο Λόφο στη Ρώμη (5ος αιώνας), από καθολικό σε ορθόδοξο ναό, το Μέγαρο του Δήμου Αθηναίων κ.ά.
Όλο αυτό το διάστημα συνέχισα να εμπλουτίζω την προσωπική μου συλλογή βιβλίων είτε με πρωτότυπα έργα που αφορούν την εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων πριν από τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους είτε με μελέτες για την τυπογραφία και την παραγωγή του βιβλίου σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, ιχνηλατώντας έτσι την πορεία που ακολούθησε το έντυπο βιβλίο διεθνώς.
Ο πλούτος που συγκεντρώθηκε σε αρχέτυπες και παλαιές εκδόσεις, με βιβλία σπάνια ή και μοναδικά, άρχισε να με προβληματίζει και κυρίως με απασχολούσε η εξασφάλιση του μέλλοντός του. Θεωρώ ότι η συλλογή βιβλίων που αντανακλά την πνευματική ιστορία του Γένους δεν μπορεί να αποτελεί προσωπική υπόθεση, αλλά κτήμα όλων των Ελλήνων. Δεδομένης λοιπόν της γύμνιας των ελληνικών βιβλιοθηκών, αναζήτησα στέγη για το μέλλον της. Τύχη αγαθή, το Συμβούλιο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης εισάκουσε την έκκλησή μου και στην έδρα του Ιδρύματος παραχώρησε ειδικούς χώρους, στους οποίους αναπτύχθηκαν βιβλιοστάσια για το σύνολο της συλλογής μου. Η βιβλιοθήκη μάλιστα αυτή δεν παρέμεινε ως είχε, αλλά συνεχίζει να εμπλουτίζεται με βιβλία σύμφωνα με το αρχικό σκεπτικό δημιουργίας της.