Τι είναι αυτό που κάνει ένα μέλος του Ευρωκοινοβουλίου που αμείβεται με παχυλό μισθό, που εισπράττει τόσα και τόσα επιδόματα, που αγοράζει ό,τι χρειάζεται από ρούχα μέχρι χαρτί τουαλέτας αφορολόγητα, που έχει το προνόμιο να στρογγυλοκάθεται στην άπλα της πρώτης θέσης στις μετακινήσεις, που η καθημερινότητά του είναι ακριβώς ένα – απρόσιτο για τον ευρωπαϊκό λαουτζίκο - στρώμα προνομίων πάνω στο οποίο κατοικεί, κυκλοφορεί, διαβουλεύεται, στοχάζεται, νομοθετεί, να αναζητήσει το κάτι τις πολύ παραπάνω από όσα προσφέρει αυτό το ζηλευτό στρώμα;
Τι είναι αυτό που κάνει έναν εδώ και χρόνια πλουσιοπάροχα αμειβόμενο ποδοσφαιριστή, με αξιοζήλευτες διεθνείς επιδόσεις σε ομάδες εγνωσμένης αξίας, στην δύση της καριέρας του να αναζητήσει στέγη σε αθλητικό σύλλογο δεύτερης ή και τρίτης διαλογής στα βάθη της Αραβίας, αναζητώντας οικονομικά το κάτι τις πολύ παραπάνω υπογράφοντας ένα μυθικό διετές συμβόλαιο;
Προφανώς υπάρχει ένα κίνητρο. Πολύ ισχυρό, τόσο ισχυρό ώστε η ισχύς του οικονομικού κινήτρου να υπερτερεί έναντι του ηθικού ή του ιδεολογικού ή του κινήτρου της υστεροφημίας. Υπερτερεί σε τέτοιο βαθμό όπου εκπλήσσει, απογοητεύει, οργίζει, αποκαθηλώνει είδωλα, τραυματίζει κοινά αποδεκτές αξίες.
Κι όμως όλα τούτα είναι απόρροια μιας απλής διαπραγμάτευσης, τόσο δα απλής, καθώς «πλέον διαπραγματευόμαστε απλώς την τιμή»…
Καθώς όλα τα άλλα, τα έχουμε αποδείξει:
Έτσι, αν κωδικοποιήσουμε τις δέκα αρχές της Οικονομικής Επιστήμης και τις παρουσιάσουμε υπό μορφή ενός πίνακα, θα είναι κάπως έτσι:
Σύμφωνα με την 3η οικονομική αρχή, οι λογικοί άνθρωποι σκέφτονται οριακά. Ένα ορθολογικά σκεπτόμενο άτομο θα αποφασίσει να προχωρήσει σε μια ενέργεια, εάν και μόνο εάν, το οριακό ή αλλιώς το πρόσθετο όφελος που προκύπτει από την ενέργεια αυτή είναι μεγαλύτερο από το οριακό ή πρόσθετο κόστος που προκύπτει από αυτήν την ενέργεια.
Επειδή οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις συγκρίνοντας στοιχεία κόστους και οφέλους, η συμπεριφορά τους μεταβάλλεται όταν τα στοιχεία αυτά μεταβληθούν δηλαδή ανταποκρίνονται σε κίνητρα που προκύπτουν από την μεταβολή.
Ένα βράδυ κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια παμπ του Λονδίνου, ο Ουίνστων Τσώρτσιλ και η φίλη του Λαίδη Άστορ είχαν μια θεωρητική συζήτηση για την ηθική. Ο Τσώρτσιλ πρότεινε στην Λαίδη Άστορ να σκεφθεί ως διανοητική άσκηση το εξής ερώτημα:
Αν ένας άνδρας της υποσχόταν ένα τεράστιο χρηματικό ποσό, έστω ένα εκατομμύριο λίρες, θα κοιμόταν μαζί του;
Η Λαίδη Άστορ σκέφθηκε λίγο την ερώτηση και τελικά απάντησε ότι ναι, θα το έκανε, αν τα χρήματα ήταν εξασφαλισμένα.
Τότε ο Τσώρτσιλ τη ρώτησε αν θα κοιμόταν μαζί του για πέντε λίρες. Η αντίδρασή της ήταν έντονη: «Φυσικά όχι. Τι νομίζετε πως είμαι κάποια πόρνη;»
Ο Τσώρτσιλ ανταπάντησε: «Έχουμε ήδη αποδείξει αυτό το γεγονός. Πλέον διαπραγματευόμαστε απλώς την τιμή».
Οι άνθρωποι λοιπόν ανταποκρίνονται σε κίνητρα και ένα δίδαγμα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή την ιστορία είναι ότι τα οικονομικά κίνητρα αν είναι πολύ υψηλά μπορούν να ασκήσουν ισχυρή επιρροή στην συμπεριφορά.
Αλλά ένα εξίσου σημαντικό δίδαγμα από την ίδια πάντοτε ιστορία είναι ότι τα μη οικονομικά κίνητρα μπορούν επίσης να είναι ενίοτε πολύ ισχυρά.
Στο πλαίσιο μιας κοινωνίας, ενός έθνους ή μιας κοινότητας εθνών, για την ισχύ του οικονομικού κινήτρου έναντι του ηθικού ή του ιδεολογικού ή του κινήτρου της υστεροφημίας διεξάγεται μια συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ των κοινωνικών, νομικών και οικονομικών δυνάμεων.
Οι κοινωνίες δεν μπορούν να επιλέξουν αν θα επιτρέψουν ή όχι να λειτουργήσουν οι οικονομικές δυνάμεις – οι οικονομικές δυνάμεις λειτουργούν πάντα. Ωστόσο, οι κοινωνίες μπορούν να επιλέξουν αν θα επιτρέψουν να κυριαρχήσουν οι δυνάμεις της αγοράς.
Οι κοινωνικές δυνάμεις – δυνάμεις που καθοδηγούν τις ατομικές ενέργειες, παρόλο που αυτές οι ενέργειες μπορεί να μην είναι προς το ίδιο συμφέρον ενός ατόμου- και οι πολιτικές δυνάμεις- νομικές οδηγίες που κατευθύνουν τις ενέργειες των ατόμων- διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην απόφαση για το αν θα επιτραπεί στις δυνάμεις της αγοράς να λειτουργήσουν. Η οικονομική πραγματικότητα καθορίζεται από τον συναγωνισμό ανάμεσα σε αυτές τις ποικίλες δυνάμεις.
Κάπως έτσι συναντιούνται οι διαδρομές των πρωταγωνιστών της ιστορίας, σε μια από τις πολλές γωνιές της οικονομικής πραγματικότητας που η κοινωνία μας έχει δημιουργήσει, στην Καϊλή και Ρονάλντο γωνία.
Εκεί όπου το χρώμα του χρήματος, το κίνητρο δηλαδή είναι ζήτημα ωμής, άχρωμης και νοσηρής χρηματικής διαπραγμάτευσης.
***
Μιχάλης Κονιόρδος, καθηγητής Τμήματος Διοίκησης Τουρισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής