Άραγε είναι τόσο κακές οι παραστάσεις στην Επίδαυρο; Ή μήπως το κοινό, όπως είπε ο Γιώργος Κατσής ως Λουκάς στο «Σπιρτόκουτο: The Musical», απαρτίζεται από «Ανθρώπους που πάνε να ”βγάλουν την υποχρέωσή τους” απέναντι στον πολιτισμό»;
Aπό άτομα δηλαδή, που ενώ δεν αγαπούν το θέατρο, συρρέουν στην Επίδαυρο κατευθυνόμενα από το τσιτάτο «Κάθε Έλληνας πρέπει να πατήσει το πόδι του στο Αρχαίο Θέατρο, αλλιώς δε λογάται Έλληνας και πολιτισμένος»;
Μετά την κρυάδα που πήραν οι ηθοποιοί της παράστασης «Σφήκες», σε ελεύθερη διασκευή και σκηνοθεσία της Λένας Κιτσοπούλου, που παρουσιάστηκε στην Επίδαυρο στις 14 και 15 Ιουλίου, στη «Μήδεια» σε σκηνοθεσία Φρανκ Κάστορφ, το διήμερο 21 και 22 Ιουλίου το πράγμα ξέφυγε εντελώς.
Η τρίωρη παράσταση του ρηξικέλευθου Γερμανού σκηνοθέτη, μέσα από τη σύνθεση των ομώνυμων έργων του Ευριπίδη, του Χάινερ Μίλερ και του Αρθούρο Ρεμπό, είχε στόχο να αναδείξει τη φιλοσοφική αντιπαράθεση που υπάρχει στο υπόστρωμα της κάθε ιστορίας.
Και ό,τι κι αν σημαίνει Κάστορφ για το παγκόσμιο θέατρο, φαίνεται πως η παράσταση δεν κατέκτησε το ελληνικό κοινό, με αρκετούς από τους θεατές να σηκώνονται έξαλλοι από τις θέσεις τους πριν ακόμα ολοκληρωθεί το έργο, φωνάζοντας «Έλεος», «Σκάστε» και «Κάντε διάλειμμα να φύγουμε».
Και αυτό κάποιοι το βαφτίζουν «δημοκρατία», μιας που στην Ελλάδα η συγκεκριμένη λέξη έχει τρομερή πέραση.
Η απόλυτη διαστρέβλωση της έννοιας της δημοκρατίας
Ως πολίτευμα, δημοκρατία ορίζεται το καθεστώς όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό και εξυπηρετεί τα συμφέροντα του συνόλου. Ως έννοια τώρα, με την δημοκρατία εννοούμε πως ο καθένας μας έχει το δικαίωμα να πράττει αυτό που επιθυμεί. Προσοχή όμως: Αυστηρή προϋπόθεση είναι αυτό που επιθυμεί ο μεν, να μην παραβιάζει τα θέλω του δε.
Κι ενώ όλοι εμείς οι «δημοκρατικοί» αξιώνουμε το δικαίωμα στην αρνητική κριτική, πόση διαστροφή χρειάζεται για να ονομάσει κανείς τα γιουχαρίσματα, τις βωμολοχίες και τις φωνές κατά τη διάρκεια της παράστασης δημοκρατικές συμπεριφορές;
Δηλαδή κατά πόσο εξυπηρετεί τα συμφέροντα του συνόλου ένας όχλος που προκαλεί βαβούρα, στερώντας από όσους θεατές απολάμβαναν το θέαμα, την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παράσταση μέχρι τέλους;
Κι άσε το κοινό που ευχαριστιόταν την παράσταση και είχε ταξιδέψει από την άλλη άκρη του κόσμου για να βρεθεί στην Επίδαυρο. Αυτό δεν το σεβαστήκαμε. Αλλά, ούτε και τους ηθοποιούς… Σε μια Ελλάδα που η Υποκριτική Τέχνη έχει δεχθεί αλλεπάλληλα πλήγματα, έρχεται μια μερίδα θεατών που αυτοπροσδιορίζονται ως «θεατρόφιλοι» να απαγορεύσει σε επαγγελματίες με σπουδές και εμπειρία ετών να κάνουν τη δουλειά τους.
Σε ποια δημοκρατία επιτρέπεται να έρθεις στο γραφείο του δημοσιογράφου και να κάνεις φασαρία την ώρα που αρθρογραφεί;
Να κραυγάζεις πάνω από τον ώμο ενός γιατρού που χειρουργεί μια ανοιχτή καρδιά; Να φτύνεις πάνω από τα σύνεργα ενός σεφ;
Επιτρέπεται πάντως στη Δημοκρατία της Ελλάδας του 2023, που καθένας μπορεί να γιουχάρει έναν ηθοποιό που ερμηνεύει και αφήνει επάνω στη σκηνή το ταλέντο και τον ιδρώτα του.
Η απόλυτη διαστρέβλωση της έννοιας της φιλοξενίας
Φυσικά η «Μήδεια» δεν ήταν η πρώτη παράσταση που αποδοκίμασε out loud το κοινό στην Επίδαυρο. Αξιοσημείωτο είναι ωστόσο το γεγονός πως τα μεγαλύτερα γιουχαρίσματα τα έχουν εισπράξει οι ξένοι σκηνοθέτες που επιχείρησαν να παρουσιάσουν το έργο τους στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Και που; Στη χώρα του πιο «φιλόξενου λαού στον κόσμο».
Παραδείγματα αποτελούν οι έντονες αποδοκιμασίες στις «Βάκχες» του Ελβετικής Καταγωγής Ματίας Λάνγκχοφ, το 1977, το γιουχάρισμα στην πρεμιέρα των «Περσών», που σκηνοθέτησε για το Εθνικό Θέατρο ο Γερμανός Ντίμιτερ Γκότσεφ το 2009 και η οργή του κοινού στη «Μήδεια» του Ανατόλι Βασίλιεφ, το 2008, με την τολμηρή του σκηνοθεσία, που αλλού έγινε αποδεκτή με χειροκροτήματα, να λογοκρίνεται από το κοινό της Επιδαύρου.
Και πέρα από την αισθητική του κοινού, το κύμα αντιδράσεων των Ελλήνων θεατών ξεσηκώνεται κι από ένα ανομολόγητο «Ήρθαν τώρα οι ξένοι να μας κουνήσουν το δάχτυλο στο ίδιο μας το μνημείο».
Και μάλλον η αρετή της «ελληνικής φιλοξενίας» μας διέπει μόνο όταν θέλουμε να πουλήσουμε στους τουρίστες δύο κοκτέιλ και μια καβουροπόδαρα των 600ων ευρώ.
Όχι όμως όταν τιμά το μεγαλύτερο πολιτιστικό φεστιβάλ της χώρας ένας καλλιτέχνης διεθνούς φήμης. Σε αυτή την περίπτωση, είμαστε έτοιμοι να πετάξουμε ντομάτες αν κι αυτές δεν ήταν πανάκριβες λόγω πληθωρισμού.
Και τέλος η απόλυτη διαστρέβλωση της έννοιας του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου
Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε τον 2ο αι. π.Χ., ως μνημείο αποτελεί πόλο έλξης τεράστιου αριθμού Ελλήνων και ξένων επισκεπτών και χρησιμοποιείται για την παρουσίαση παραστάσεων, συνήθως αρχαίων κωμωδιών ή τραγωδιών.
Με αυτή του την ιδιότητα έχει φιλοξενήσει ορισμένους από τους μεγαλύτερους Έλληνες και ξένους ηθοποιούς και σκηνοθέτες.
Στο Θέατρο παίζονται τα έργα των αρχαίων Ελλήνων ποιητών, από τότε που ζούσαν οι ίδιοι οι αρχαίοι ποιητές. Και σήμερα, ο αριθμός των έργων που έχουν διασωθεί ολόκληρα, είναι ελάχιστος. Επομένως οι σκηνοθέτες παίρνουν το ρίσκο να αναμετρηθούν με έργα που έχουν σκηνοθετηθεί δεκάδες φορές. Κι εφόσον πρόκειται για ιστορίες που έχουμε ήδη δει ή που ξέρουμε πάνω-κάτω πώς θα εξελιχθούν, η μαγεία βρίσκεται στο να αποδοθούν με έναν τρόπο καινοτόμο, που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες κάθε εποχής.
Στην ουσία, στη Μήδεια του Κάστορφ και τη Μήδεια του Βασίλιεφ, επιτυχία θεωρείται ο θεατής να δει δύο ολότελα διαφορετικά έργα. Κι όχι το ίδιο έργο με μικρές πινελιές.
Επομένως, σε αυτή τους την προσπάθεια οι σκηνοθέτες συχνά υποπίπτουν σε σφάλματα κι αυτό στην καλλιτεχνική έκφραση είναι από λογικό έως αναμενόμενο. Ούτε ντροπιαστικό είναι, ούτε εξευτελίζει τον χώρο, ούτε θίγει τον ίδιο τον θεατή. Εκτός αν ο ίδιος πηγαίνει με την προδιάθεση να θιγεί.
Αν λοιπόν αντιλαμβανόμαστε το Αρχαίο Θέατρο απλώς και μόνο ως μνημείο και όχι ως πεδίο έκφρασης και επικοινωνίας μεταξύ των λαών και των τεχνών, τότε μπορούμε κάλλιστα να περιηγηθούμε στον αρχαιολογικό χώρο τις ώρες που δεν παίζεται εκεί κάποια παράσταση και κανένας ατάλαντος σκηνοθέτης η ηθοποιός δεν απειλεί να... «βεβηλώσει την ιεροσύνη του».