Ήταν Οκτώβριος του 2012, όταν δημοσιεύθηκε μια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που προέβλεπε ότι μέχρι το 2020 η κατάθλιψη θα ήταν η δεύτερη πιο διαδεδομένη αιτία ανικανότητας. Έχοντας δει πολλούς ανθρώπους να παλεύουν με σοβαρές σωματικές ασθένειες, δεν ήταν εύκολο να συνειδητοποιήσει κανείς τότε, πώς μια ψυχική ασθένεια (η οποία δεν είναι τόσο “απτή”/εμφανής σε κάποιον που δεν ξέρει να αναγνωρίσει τα σημάδια) θα μπορούσε να «καταφέρει» κάτι τέτοιο.
Το πλήρωμα του χρόνου έφτασε και με νέα έκθεσή του ο Οργανισμός, κάνει λόγο για πάνω από 264 εκατομμύρια ανθρώπους που υποφέρουν από κατάθλιψη και που στη χειρότερή της μορφή, οδηγεί ακόμα και σε αυτοκτονία, αιτία θανάτου για πάνω από 800.000 ανθρώπους κατ′ έτος.
Το κείμενο αυτό θα μιλήσει, όμως, και για μια διαφορετική πλευρά αυτού του σκληρού νομίσματος που δεν είναι άλλη από τις εξαρτήσεις. Τέλος, η προσπάθεια αυτή δε γίνεται για να «μαυρίσουμε» την ψυχή μας, αλλά για να τείνουμε μια χείρα βοήθειας σε όσους παλεύουν και να τους ενθαρρύνουμε να μιλήσουν για το πρόβλημά τους αλλά και για να βρει η κοινωνία μας μια λύση.
Αφορμή για το σημερινό κείμενο ήταν η εμπειρική διαπίστωση, ειδικά τα τελευταία τέσσερα έτη, πως μια μεγάλη, μα πραγματικά μεγάλη, μερίδα της κοινωνίας μας υποφέρει από διάφορες μορφές εξαρτήσεων. Παλιά, οι εξαρτήσεις είχαν συνήθως τη μορφή του ποτού, του καπνίσματος και του τζόγου, όμως στην φαρέτρα αυτού του ύπουλου εχθρού έχουν προστεθεί ο ηλεκτρονικός τζόγος, η υπερκατανάλωση φαγητού και σίγουρα η «υπερκατανάλωση» ψυχαγωγίας, μέσω του κινητού, του διαδικτύου, των παιχνιδιών, του πορνό κτλ.
Από την άλλη πάλι η κατάθλιψη είναι μια ύπουλη νόσος, γιατί ο ασθενής δεν εκδηλώνει έντονα συμπτώματα ώστε να διαγνωστεί η ασθένεια εξαρχής, και οι νοσούντες συχνά υποτιμούν την σοβαρότητα του προβλήματος, είτε από φόβο ότι θα στιγματιστούν ως ψυχικά ασθενείς, είτε γιατί δεν θέλουν να αποτελούν «βάρος» για τους άλλους, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται εκτός από τον ίδιο τον πάσχοντα, σε τεράστιο βαθμό και η ζωή των οικείων του.
Ας εστιάσουμε σε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία:
Έρευνες δείχνουν, ότι από κατάθλιψη υποφέρουν σε μεγαλύτερο βαθμό οι γυναίκες, ενώ στο σύνολο του πληθυσμού οι πιο ευάλωτες ηλικίες είναι μεταξύ 50-69,
Οι ηλικιωμένοι βρίσκονται σε αυξημένο ρίσκο μιας και το 80% αυτών υποφέρει από ένα τουλάχιστον χρόνιο πρόβλημα υγείας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που στην πλειοψηφία τους νιώθουν παραγκωνισμένοι και αδύναμοι,
Τα τρία στα δέκα τσιγάρα που καταναλώνονται στις Η.Π.Α., καπνίζονται από ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές (μία εκ των οποίων είναι και η κατάθλιψη),
Έρευνα σε ποντίκια, του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας, στην ίδια χώρα, κατέδειξε πως το αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη,
Άτομα τα οποία εκτέθηκαν σε δυσάρεστες συνθήκες κατά την παιδική τους ηλικία (π.χ. κακοποίηση οποιασδήποτε μορφής, αμέλεια , γονείς με εξαρτήσεις , διαζύγιο) εμφανίζουν πολύ συχνά ανθυγιεινές συνήθειες και εθισμούς. Με την σειρά τους, αυτές οι συμπεριφορές συμβάλλουν στην εκδήλωση κατάθλιψης και άλλων νόσων, όπως είναι οι καρδιαγγειακές παθήσεις, τα πνευμονικά νοσήματα, η νοσογόνος παχυσαρκία κ.ά.
Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο όπου ο ασθενής καταφεύγει στις εξαρτήσεις για να ξεφύγει από αυτά που τον απασχολούν, το αρχικό πρόβλημα ωστόσο παραμένει, η κατάθλιψη χειροτερεύει και ο πάσχων ενδίδει στον εθισμό, εντονότερα από πριν.
Με βάση μελέτες, ένας στους έξι ενήλικες θα εμφανίσει κατάθλιψη μια φορά στη ζωή του.
Είδη εθισμών
Η βιβλιογραφία βρίθει μελετών αναφορικά με τον εθισμό στο ποτό, στο κάπνισμα, στα ναρκωτικά κτλ., όμως δεν πρέπει να παραβλέπουμε την είσοδο τα τελευταία χρόνια νέων μορφών εξαρτήσεων, ειδικά όσων σχετίζονται με την τεχνολογία και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Πιο αναλυτικά:
Ήδη στην Ελλάδα, το 14% των μαθητών τζογάρει 2 φορές το μήνα και το 3% αυτών καλύπτει κριτήρια παθολογικού τζόγου.
7 στους 10 Έλληνες και 5 στις 10 Ελληνίδες έχουν βάρος πάνω από το φυσιολογικό, ενώ η χώρα μας είναι δεύτερη στην E.E. στην παιδική παχυσαρκία.
Εικόνα1: Υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά ηλικίας 6-9 ετών ανά την Ευρώπη (2015-2017.)
Τελευταία αναφορά θα γίνει στον εθισμό στο διαδίκτυο, όπου και εδώ η Ελλάδα είναι δεύτερη στην Ευρώπη (με το 7% των υψηλόβαθμων στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων να έχουν εθισμό, για ό,τι μπορεί αυτό να συνεπάγεται για την ασφάλειά μας) και φυσικά ένα νέο φαινόμενο είναι ο εθισμός στο πορνό, που αφορά περί το 6% των Ελλήνων.
Γνωρίζοντας πως οι οικονοµικές κρίσεις αυξάνουν την κατάθλιψη, τη χρήση αλκοόλ κτλ., έρχεται στη μνήμη μας ότι την τελευταία δεκαετία οι άνθρωποι ηλικίας 30-44 ετών απώλεσαν το 37,4% του εισοδήματός τους (2003 με 2014) ενώ οι ηλικίες 45-64 το 32,7% αυτού. Σα να μην έφτανε αυτό, η σημαντικότερη δυσκολία που έχουν να αντιμετωπίσουν οι νέοι σήμερα, είναι ότι καλούνται να αναπτυχθούν μέσα σε ένα περιβάλλον στο οποίο απουσιάζει η προοπτική.
Όλα όσα περιγράψαμε σκιαγραφούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, το οποίο δημιουργήθηκε την περασμένη δεκαετία και τα αποτελέσματά του ξεκινούν να φαίνονται σήμερα. Τονίζεται η λέξη, “ξεκινούν”, γιατί αυτά εμφανίζονται με χρονοκαθυστέρηση, αν και τα καμπανάκια χτυπάνε ήδη. Τα έτη 2010 – 2014 αυξήθηκε κατά 35 και 11 φορές αντίστοιχα η χρήση ψυχοφαρμάκων και αντικαταθλιπτικών, ενώ στην πρώτη καραντίνα εντοπίστηκε η μεγαλύτερη κατανάλωση κοκαΐνης που έχει καταγραφεί και η χρήση αμφεταμίνης (έκσταση, MDMA) απογειώθηκε κατά 650%.
Πού οδηγεί όμως αυτό;
Τα ποσοστά μπορεί να είναι κατά προσέγγιση, όμως η μεγάλη εικόνα έχει ήδη σχηματιστεί. Ένα τεράστιο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού, άμεσα ή έμμεσα επηρεάζεται από κατάθλιψη και εξαρτήσεις.
Αποτελέσματα
Η κατάχρηση αλκοόλ, ναρκωτικών και καπνού, κοστίζει στις Η.Π.Α. περισσότερο από 740 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο (μείωση της παραγωγικότητας των εμπλεκομένων, δαπάνες συστήματος υγείας, παραβατικότητα).
Συνεπακόλουθο όσων περιγράψαμε είναι ότι το εξαρτημένο άτομο αποκόπτεται από την οικογένεια και το φιλικό του περιβάλλον, χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που είχε, συχνά καταφεύγει σε ψέματα δημιουργώντας ένα επώδυνο περιβάλλον για τον/την σύζυγο, τα παιδιά, τους γονείς, τους φίλους κτλ. (Πηγή). Τα οικεία άτομα μπορεί να αρχίσουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για όσα συμβαίνουν και με την πάροδο του χρόνου αντιλαμβάνονται πως ο εθισμός προηγείται της οικογένειας, της σχέσης ή της φιλίας.
Οι κοντινοί άνθρωποι του ασθενή στρέφουν το ενδιαφέρον τους στο άτομο αυτό και συχνά παραμελούν τον ίδιο τους τον εαυτό, ενώ στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν μια ασπίδα για το πρόσωπο που αγαπούν, γίνονται και οι ίδιοι αντικοινωνικοί. Πρακτική που ίσως δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο με ένα νέο πρωταγωνιστή κατάθλιψης/εξάρτησης.
Το σκοτεινό γαϊτανάκι παρενεργειών κλείνει με φαινόμενα σεξουαλικής, λεκτικής, συναισθηματικής ή ακόμη και σωματικής κακοποίησης. Ίσως η τελευταία πρόταση να αποτελείται από 15 λέξεις, μέσα της όμως περικλείει οικογενειακά δράματα και τραγωδίες που δε θα βγουν ποτέ στο φως της δημοσιότητας. Για αυτό οφείλει η κοινωνία να ενσκήψει στο πρόβλημα.
Λύσεις
Προφανώς και η καλύτερη αντιμετώπιση των καταστάσεων αυτών προϋποθέτει την παρακολούθηση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι οποίοι με τις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις (ψυχοθεραπεία ή/και φαρμακοθεραπεία) μπορούν να βοηθήσουν τόσο τους πάσχοντες όσο και τους οικείους τους. Από την άλλη η κοινωνία οφείλει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης , όπως είναι μεταξύ άλλων και οι:
Μείωση του άγχους
Ποιοτικότερες σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους
Καταπολέμηση των φόβων και της ανασφάλειας
Αντιμετώπιση από τις εξαρτήσεις, όπως το ποτό, τα ναρκωτικά και τη χρήση αλκοόλ
Υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής
Αντί λοιπόν, η πολιτική ζωή του τόπου, να κατακλύζεται από ανούσιες αντιπαραθέσεις με ελάχιστη αξία, ας συζητήσουμε για την ανάγκη της αποκέντρωσης, μιας και η επαρχία διαθέτει ποιοτικότερο βιοτικό επίπεδο. Επίσης, η δημιουργία ενός κράτους που θα βοηθά στην επιχειρηματικότητα, θα μειώσει την ανεργία και θα προσελκύσει επενδύσεις είναι μονόδρομος. Η επένδυση στην παιδεία (όλου του πληθυσμού όπως έδειξαν και τα πρόσφατα γεγονότα με τους ρομά στη Μεσσήνη) είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε, στον οποίο αξίζει να συμπεριλάβουμε τη σημασία του αθλητισμού που θα απομακρύνει τον πληθυσμό από την άσχημη αυτή ατραπό. Η παροχή επιλογών σε ηλικιωμένους/συνταξιούχους ώστε να μπορούν και μετά την έξοδό τους στη σύνταξη, να προσφέρουν κοινωνική εργασία πρέπει να εξεταστεί κατά τα πρότυπα του εξωτερικού άμεσα. Τέλος κρίνεται απαραίτητη και η οικονομική ενίσχυση του ΕΣΥ για την εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας ζωής, ειδικά για τα άτομα με ψυχικές νόσους ή/και εξαρτήσεις.
Στο κείμενο αυτό ειπώθηκαν πολλοί αριθμοί, όμως να θυμάστε πως κάθε ένας από αυτούς συμβολίζει μια τραγωδία που ίσως κάνει ανυπόφορη την καθημερινότητα για πολλούς συμπολίτες μας. Μέρες, μήνες, χρόνια που άνθρωποι παλεύουν με τους προσωπικούς τους δαίμονες, μετρώντας τις μάχες λεπτό με το λεπτό. Οικογένειες που μάχονται να μείνουν ενωμένες, χτυπήματα που καλύπτονται με makeup, νέοι ή και ηλικιωμένοι που μάχονται να βγάλουν μια μέρα ακόμα, χαμόγελα στη δουλειά που κρύβουν επιμελώς τον πόνο. Τέλος, για μια οικονομία που βγαίνει από μια δεκαετία κρίσης, όσα περιγράψαμε αποτελούν μια ακατάσχετη αιμορραγία που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.
Το άρθρο αυτό αφιερώνεται σε όσους και όσες παλεύουν με το τέρας της κατάθλιψης, με το τέρας των εξαρτήσεων αλλά και σε όσους και όσες υπομένουν το προσωπικό δράμα οικείων τους, καθώς ανηφορίζουν το δικό τους Γολγοθά. Το κεφάλι ψηλά.
Για όλους τους άλλους που ευτυχώς δεν έχουν κάποια επαφή με τέτοια φαινόμενα, μια συμβουλή: Ας είμαστε λίγο πιο ευγενικοί από αύριο, δεν ξέρουμε τι κρύβει ο κάθε ένας μέσα του.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την κα. Αναστασία Μπιστόλα για τη φιλολογική επιμέλεια του κειμένου.