Το περιβάλλον κυρίως για τις εκτός σχεδίου εκτάσεις υφίσταται διάφορες προσβολές μεταξύ των οποίων προέχουν οι αυθαίρετες κατασκευές, για τις οποίες έχει προβλεφθεί νομική και πραγματική προστασία ανάλογη με την προσβολή και το προστατευμένο δικαίωμα από το νόμο (δασικός κώδικας) ή τις διεθνείς συμβάσεις (natura). Πάλι όμως αντιμετωπίζομε τη γνωστή διάσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης, διότι μπορεί μεν οι διατάξεις για την κατεδάφιση να φαίνονται κατ’ αρχήν πλήρεις και αποτελεσματικές, στη πράξη όμως αποδείχθηκε, ότι εξ αιτίας πολλών παραγόντων, που θα αναλύσομε παρακάτω, οι αρμόδιες υπηρεσίες ελάχιστες μολονότι απόλυτα επιβεβλημένες κατεδαφίσεις μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν.
Για παράδειγμα οι μεγάλες πλημμύρες της Μάντρας του 2017 οφείλονται στις αυθαίρετες κατασκευές όχι μόνο στη κοίτη των ρευμάτων, αλλά στις διόδους διαφυγής των υδάτων με το γνωστό τραγικό αποτέλεσμα των πολυαρίθμων νεκρών και υλικών καταστροφών, πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια και απομακρύνθηκαν μόνον τα εντός της κοίτης αυθαίρετα και υπάρχουν κάποιες καταγγελίες, ότι ξεφύτρωσαν και καινούργια αυθαίρετα.
Για τη μεγάλη πυρκαγιά το 2018 στο Μάτι από τις πληροφορίες, που υπάρχουν, παρά τις στομφώδεις εξαγγελίες δεν έχουν αρχίσει καν οι κατεδαφίσεις αυθαιρέτων. Οι περιπτώσεις αυτές είναι εξοργιστικές όχι τόσο από την ταχύτητα κατεδαφίσεως, που είναι η συνηθισμένη, αλλά λόγω της εκατόμβης των νεκρών, που προκλήθηκε εξ αιτίας και των αυθαιρέτων.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι επτά αυθαίρετες ταβέρνες στη παραλία Σχοινιά Μαραθώνα , που τα σχετικά πρωτόκολλα κατεδαφίσεως είχαν γίνει τελεσίδικα από το 1998, αλλά με διαφόρους τρόπους, όπως δικαστικές προσωρινές διαταγές που ανέστελλαν τη κατεδάφιση λόγω ασκήσεως μη νομίμων προσφυγών ή με τροπολογία στο ν.4289/2014, που ανέστειλε την κατεδάφιση μόνο των συγκεκριμένων ταβερνών για 6 μήνες ή με τον τρόπο, που συνηθίζεται με την συγκέντρωση πλήθους μπροστά στο αυθαίρετο, που εμποδίζουν τα συνεργεία κατεδαφίσεως και μόνο το 2018 υπό την απειλή της καταδίκης της χώρας μας από το ευρωπαϊκό δικαστήριο κατεδαφίστηκαν.
Άλλη περίπτωση είναι μία μικρή μάντρα μήκους 6 μέτρων στη Φολέγανδρο, που από την δεκαετία του 1990 έχει τελεσίδικα κηρυχθεί αυθαίρετη και κατεδαφιστέα και μέχρι το 2015, δεν έχω νεότερες πληροφορίες δεν κατέστη δυνατόν να κατεδαφιστεί, διότι δεν ευρίσκετο εργολάβος κατεδαφίσεως με αποτέλεσμα η χώρα μας να έχει καταδικασθεί από το ευρωπαϊκό δικαστήριο δύο φορές σε πρόστιμο πολλών χιλιάδων ευρώ.
Μία άλλη περίπτωση, που έχει δόση αστειότητας, πρόκειται για ένα αυθαίρετο αποχωρητήριο διαστάσεων 1χ1 μετ. στη Πάργα, που δεν κατέστη δυνατόν να κατεδαφιστεί, διότι μόλις έρχονταν το συνεργείο κατεδάφισης μία ηλικιωμένη έμπαινε μέσα και δεν έβγαινε. Σε κατοικίες πριν τη κατεδάφιση πρέπει να γίνει διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος, σε πολλές περιπτώσεις αυθαιρέτων στην Αττική δεν μπόρεσε να γίνει διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος, γιατί υπήρχε στο σπίτι ένοικος που χρησιμοποιούσε ιατρικό μηχάνημα συνδεδεμένο με ρεύμα.
Προς απόδειξη το πόσο δύσκολο είναι να γίνει μια κατεδάφιση θα σας διηγηθώ το εξής περιστατικό. Ένα αυθαίρετο ήταν κτισμένο μισό στη παραλία και μισό σε δασική έκταση και την εντολή κατεδαφίσεως έπρεπε να δώσουν χωριστά οι δύο υπηρεσίες κατόπιν χωριστών διαγωνισμών για την κατεδάφιση μόνου του μισού και φυσικά δεν γίνονταν τίποτα. Αναγκάσθηκα σαν ΓΕΔΔ να προκαλέσω υπουργική απόφαση, ώστε σε τέτοιες περιπτώσεις να γίνεται κατεδάφιση ολοκλήρου από ένα εργολάβο. Μετά όμως τις αθρόες νομιμοποιήσεις των αυθαιρέτων κατοικιών οι κατεδαφίσεις στράφηκαν σε άλλους τομείς.
Οι αυθαίρετες κατασκευές εντός ή εκτός σχεδίου πόλεως διαπιστώνονται με αυτοψία βάση της οποίας διατάσσεται για τα εκτός σχεδίου η κατεδάφιση του, για τα εντός σχεδίου εφόσον συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να νομιμοποιηθούν. Το πρωτόκολλο ως διοικητική πράξη είναι άμεσα εκτελεστή, εάν όμως ασκηθεί εναντίον του προσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια, τότε η εκτέλεση του μπορεί να ανασταλεί με προσωρινή διαταγή του δικαστή που χορηγείται αφειδώς ή με απόφαση κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων. Η Διοίκηση κατά εσφαλμένη πρακτική όταν ασκηθεί τέτοια προσφυγή δεν εκτελεί το πρωτόκολλο κατεδαφίσεως μολονότι είναι εκτελεστή διοικητική πράξη, που δεν αναστέλλεται άνευ ετέρου με την άσκηση εναντίον της προσφυγής.
Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενεργείας κ. Κ. Χατζηδάκης με επιστολή του σε επτά αποκεντρωμένες περιφέρειες ζήτησε να υλοποιήσουν άμεσα τις κατεδαφίσεις τελεσίδικων πρωτοκόλλων αυθαιρέτων κατασκευών, που βρίσκονται σε δάση , δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, περιοχές αιγιαλού, παραλίας, ρέματα και εν γένει προστατευμένες περιοχές. Για το σκοπό αυτό διαθέτει από το πράσινο ταμείο (ΕΤΕΡΠΣ) κατά κατανομή στις περιφέρειες το ποσό των 6.28 εκατ. Ευρώ.
Οι κατεδαφίσεις διενεργούνται από ιδιώτες εργολάβους, που διαθέτουν προσωπικό και μηχανήματα και επιλέγονται κατόπιν μειοδοτικών διαγωνισμών. Ο εργολάβος θα εισπράξει την αμοιβή του, εάν για οποιοδήποτε λόγο ματαιωθεί η κατεδάφιση. Είναι συνηθέστατο φαινόμενο ενώ ο εργολάβος έχει προσέλθει στο τόπο της κατεδαφίσεως την τελευταία στιγμή η κατεδάφιση να αναβάλλεται για διαφόρους λόγους, όπως συγκεντρωμένο πλήθος, προσωρινή δικαστική διαταγή που απαγορεύει την κατεδάφιση και εμφανίζεται επί τόπου, εντολές άνωθεν ή άσχημες καιρικές συνθήκες. Εκείνο, που είναι βέβαιο, ότι το μεγαλύτερο μέρος του παραπάνω ποσού θα δαπανηθεί άσκοπα και έτσι δεν θα γίνουν όλες οι προγραμματισμένες κατεδαφίσεις και για άλλο ένα καλοκαίρι θα γλυτώσουν την κατεδάφιση οι μάντρες της παραλιακής λεωφόρου Σουνίου, που εμποδίζουν τη πρόσβαση του κοινού προς τη θάλασσα.
Με το άρθρο 17 του ν.3818/2010 συστήθηκε ειδική υπηρεσία κατεδαφίσεων, ως τμήμα της ΕΥΕΠ, που μετονομάσθηκε με το ν. 4014/2011 σε Ειδική Υπηρεσία Επιθεώρησης και Κατεδάφισης Αυθαιρέτων (ΕΥΕΚΑ) και ήδη με το ΠΔ100/2014 αποτελεί τμήμα του Σώματος Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, Δόμησης, Ενεργείας και Μεταλλείων με κύριο αντικείμενο τον συντονισμό των διαδικασιών καθαίρεσης και κατεδάφισης αυθαιρέτων κτισμάτων σε ευαίσθητες περιβαλλοντολογικές περιοχές. Η υπηρεσία αυτή είναι υποστελεχωμένη και δεν διαθέτει ίδια μηχανήματα, αλλά διενεργεί τις κατεδαφίσεις δια εργολαβιών. Το όλο σύστημα όμως παρουσιάζει εγγενείς δυσχέρειες, διότι σε μικρές περιοχές δεν εμφανίζονται εργολάβοι στο διαγωνισμό ή οι αναδειχθέντες εργολάβοι παραιτούνται με αποτέλεσμα να μην γίνονται κατεδαφίσεις. Συνεπώς η μόνη λύση είναι η ίδρυση αυτονόμου υπηρεσίας με ίδιο προσωπικό και ίδια μηχανήματα σαν την παλαιά ΜΟΜΑ, που προσέφερε υπηρεσίες για την κατασκευή δημοσίων έργων σε περιοχές που οι ιδιώτες εργολάβοι αδυνατούσαν να αναλάβουν τη κατασκευή δημοσίου έργου. Είναι βέβαιο, ότι το παραπάνω ποσό των 6.28 εκατ. Ευρώ, όχι μόνο επαρκεί για την αγορά των απαραιτήτων μηχανημάτων, ενδεχομένως με leasing, και την μισθοδοσία του προσωπικού, αλλά θα εκτελεστούν πολύ περισσότερες κατεδαφίσεις με μικρότερο κόστος. Απλά λίγη φαντασία και τόλμη χρειάζεται, για να παύσομε να είμαστε κράτος εργολάβων.
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.