Η κυρία Κατερίνα Μάτσα έχει συνδέσει το όνομά της με την απεξάρτηση στην Ελλάδα. Πάνε τέσσερις δεκαετίες πια που εργάζεται άοκνα και αθόρυβα αλλά με απίστευτο πάθος, προσωπική αυταπάρνηση και ιεραποστολική αφοσίωση για να βγάλει νέους και μεγαλύτερους τοξικοεξαρτημένους από την κόλαση των ουσιών στην πραγματική ζωή. Ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 με το περίπτερο του «18 ΑΝΩ» στο Δαφνί, ανοίγοντας μία μικρή χαραμάδα ελπίδας για ανθρώπους που θεωρούνταν «τελειωμένοι», για να σχηματίσει στη συνέχεια μία αλυσίδα ζωής που έσπασε τα δεσμά της εξάρτησης για δεκάδες – ίσως και χιλιάδες – ανθρώπους. Μακριά από θολές ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από φαρμακευτικές εταιρίες, μακριά από λαμπερά συνέδρια που προσπαθούν να δημιουργήσουν «τάσεις» και παγκόσμιες «μόδες» στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, συνάντησα την κυρία Μάτσα στο ταπεινό (αλλά τόσο σπουδαίο) «Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Πατησίων – Αχαρνών» στην οδό Κύπρου, όπου παρέχει (δωρεάν) ψυχιατρική συμβουλευτική σε νέους, μεγαλύτερους, ντόπιους, αλλοδαπούς, σε κάθε άνθρωπο αδιακρίτως που το έχει ανάγκη. Θέμα της συζήτησης; Οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών.
Κυρία Μάτσα, απέτυχαν τα προγράμματα απεξάρτησης; Γι αυτό και συμβιβαζόμαστε με τα ναρκωτικά, δημιουργώντας Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών;
Σε καμία περίπτωση δεν έχουν αποτύχει τα προγράμματα απεξάρτησης. Τα αποτελέσματα των στεγνών προγραμμάτων απεξάρτησης είναι καταπληκτικά! Κανείς όμως δεν μιλάει γι αυτά. Γιατί; Διότι σήμερα, λόγω των μνημονιακών πολιτικών, τα προγράμματα είναι υποστελεχωμένα και δεν μπορούν να καλύψουν τις πραγματικές ανάγκες. Το πρόβλημα των ναρκωτικών έχει πάρει φοβερή έκταση, αλλά προτιμούν να το κρύβουν κάτω από το χαλί…
Θα επιμείνω στο ερώτημα μου: τα προγράμματα απεξάρτησης είναι αποτελεσματικά; Υπάρχουν άνθρωποι που καταφέρνουν να βγουν από τον φαύλο κύκλο της εξάρτησης;
Μπορώ να σας το πω με απόλυτη βεβαιότητα: από τα στεγνά προγράμματα απεξάρτησης δεν σταματά μόνο η εξάρτηση, αλλά βγαίνουν καλύτεροι άνθρωποι, πολύ πιο δημιουργικοί, που πραγματικά χαίρεσαι να τους συναναστρέφεσαι γιατί έχουν δουλέψει πάρα πολλά πράγματα στον εαυτό τους και μπορούν πια να σε κοιτούν στα μάτια, να έχουν άποψη, να εκφράζονται και να μπορούν να αντιπαρατεθούν με ό,τι παθολογικό υπάρχει γύρω τους…
Η αλήθεια είναι ότι το ερώτημά μου ήταν προβοκατόρικο. Γνωρίζω προσωπικά παιδιά που έχουν φύγει από τα ναρκωτικά και είναι εξαιρετικά δομημένες προσωπικότητες, πιο «δουλεμένα» με τους εαυτούς τους από πολλά παιδιά που δεν είχαν ποτέ σχέση με ναρκωτικά.
Είναι έτσι ακριβώς όπως τα λέτε, γιατί στα προγράμματα απεξάρτησης συγκροτείται η σκέψη, τα παιδιά μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους και να ελέγχουν τις καταστάσεις γύρω τους. Δουλεύουν πολύ και μαθαίνουν τον τρόπο να δουλεύουν.
Γιατί λοιπόν δεν γεμίζουν τα κέντρα απεξάρτησης, αντί να φτιάχνονται χώροι συνέχισης της εξάρτησης;
Διότι λείπουν πολύ βασικά πράγματα για να γίνουν ελκυστικότερα τα προγράμματα απεξάρτησης στους εξαρτημένους. Πρώτο και βασικότερο είναι ότι λείπουν οι Μονάδες Σωματικής Αποτοξίνωσης. Ο άνθρωπος που είναι εξαρτημένος στην πιάτσα, που συνήθως είναι άστεγος και ενδεχομένως είναι όλα διαλυμένα στη ζωή του, δεν έχει το κουράγιο και τις αντοχές να περάσει τη «στερητική φάση» στο πεζοδρόμιο. Η στέρηση είναι σαν μία κοτρώνα που του φράζει τα βήματα για την απεξάρτηση.
Δεν υπάρχουν μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης;
Αν υπήρχαν, θα έφερναν δεκάδες παιδιά από την πιάτσα στα προγράμματα απεξάρτησης. Αν δηλαδή, εξασφάλιζε το κράτος στα παιδιά ότι θα περνούσαν τα στερητικά τους, όχι στον δρόμο, αλλά σε μία δομή με φροντίδα, θα έφευγε πολύς κόσμος από τις πιάτσες. Αυτή τη στιγμή όπως υπάρχει μόνο μία τέτοια μονάδα στη Θεσσαλονίκη και αυτή, όπως είναι φυσικό, με μία τεράστια λίστα αναμονής…
Άλλος ανασταλτικός παράγοντας για την απεξάρτηση;
Είναι βέβαια η κοινωνική επανένταξη. Να μπορούν αυτά τα παιδιά, τελειώνοντας ένα πρόγραμμα, να έχουν μία δουλειά και όχι να μοιράζουν φυλλάδια ή να εξαρτώνται από τους γονείς τους για να ζήσουν με αξιοπρέπεια.
Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος των υποτροπών…
Οι υποτροπές δεν πέφτουν από τον ουρανό. Οι υποτροπές είναι αποτέλεσμα των δυσκολιών που συναντούν αυτά τα παιδιά μετά, αφού έχουν κάνει τις αλλαγές στον εαυτό τους, αφού έχουν πορευτεί δύο χρόνια, ας πούμε, καθαροί. Εάν συναντήσουν και πάλι σκοτάδι, εάν δεν έχουν δουλειά, εάν έχουν να αντιμετωπίσουν φυλακές για το παρελθόν τους…
Έχετε δώσει μεγάλο προσωπικό αγώνα για να μην φυλακίζονται παιδιά που είναι πια απεξαρτημένα…
Είδα τώρα στην αλλαγή του Ποινικού Κώδικα ότι εάν η ποινή είναι πάνω από τρία χρόνια, δεν δίνεται αναστολή. Ξέρετε πόσα παιδιά κινδυνεύουν να ξανακυλήσουν, εάν μπουν στη φυλακή, όσο αγώνα κι αν έχουν κάνει;
Και δυστυχώς οι φυλακές είναι ο παράδεισος των ναρκωτικών…
Οι φυλακές είναι οι μεγαλύτερες πιάτσες ναρκωτικών της χώρας. Υπάρχει η προσφορά και υπάρχει και η ζήτηση, αφού μέσα σε ένα ασφυκτικό χώρο με υπερπληθυσμό κρατουμένων, δημιουργούνται αφόρητα πιεστικές συνθήκες που οδηγούν ακόμα και σε ψυχικές διαταραχές.
Η κυρίαρχη αντίληψη είναι ότι η τοξικοεξάρτηση είναι περίπου σαν μία χρόνια ασθένεια…
Είναι μία αντίληψη που θέλει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι «αφού είναι μία αρρώστια, χρειάζεται ένα φάρμακο για να αντιμετωπιστεί». Έτσι περνάμε στην πολιτική που λέει «απλά να μην πεθαίνουν. Ας τους δώσουμε λοιπόν ένα υποκατάστατο και ας ζήσουν με την εξάρτησή τους». Αυτή είναι η λεγόμενη πολιτική της «μείωσης της βλάβης». Αντιμετωπίζει δηλαδή αυτόν τον πληθυσμό σαν να μην μπορεί να απεξαρτηθεί, φροντίζοντας μόνο να μην πάθει overdose και να μην πάρει τον ιό του Aids. Aυτή η αντίληψη είναι λάθος. Μπορεί να εμφανίζεται ως μία ανθρωπιστική στάση απέναντι σε ένα πρόβλημα, αλλά στην πραγματικότητα δεν λύνει κανένα πρόβλημα.
Δεν είναι αποτελεσματική τουλάχιστον στο θέμα των θανάτων από υπερβολική δόση;
Το πρόβλημα που υπάρχει σήμερα στον χώρο των ναρκωτικών είναι η πολυτοξικομανία, δηλαδή η παράλληλη χρήση πολλών ναρκωτικών. Μία τελευταία έρευνα που έγινε στην Ελλάδα και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εξαρτήσεις» του ΚΕΘΕΑ, δείχνει ότι η πλειοψηφία των overdose συμβαίνουν στο σπίτι γιατί η πλειοψηφία των παιδιών μένει πια στην πατρική εστία. Συνδυάζουν ηρωίνη, βενζοδιαζεπίνες, κάνναβη με αλκοόλ. Πρόκειται για θανατηφόρο συνδυασμό. Πως θα σταματήσεις αυτά τα overdose με τους Χώρους Επιτηρούμενης Χρήσης, όταν ο πολυεξαρτημένος θα κάνει χρήση πριν πάει στον χώρο ή αφού φύγει με κάποια άλλη ουσία; Εκείνο όμως που είναι ακόμα πιο καταστροφικό είναι ότι περνάει στα ίδια τα παιδιά την αντίληψη ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στα ναρκωτικά. Αυτός είναι ο χώρος σου, ο χώρος των ναρκωτικών, και σε αυτόν θα ζήσεις με κάποια μικρή διαχείριση/επιτήρηση».
Αντί δηλαδή να του δείξεις έναν άλλον δρόμο, εξωραΐζεις την κόλαση…
Πριν από λίγο ήταν εδώ ένα παιδί 17 χρονών. Αυτό το παιδί πραγματικά έχει δυνατότητες να βγει από τις ουσίες στο βαθμό που το ίδιο θα μπει σε μία διαδικασία να δουλέψει κάποια πράγματα με τον εαυτό του και η οικογένεια δουλέψει κάποια πράγματα που γίνονται λάθος. Αν όμως περάσει η αντίληψη σε μικρούς και μεγάλους ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στην τοξικοεξάρτηση, τότε αλίμονο! Θα βλέπουμε τους αριθμούς να αυξάνονται συνεχώς.
Έτυχε να ακούσω τον 17χρονο νωρίτερα, όσο περίμενα, να μιλάει με τους γονείς του. Μου φάνηκε ένα πάρα πολύ έξυπνο παιδί…
Είναι πολύ έξυπνα και πολύ χαρισματικά αυτά τα παιδιά…
Γιατί τότε αυτό το έξυπνο παιδί να πέσει στις ουσίες, ενώ ένα άλλο να τις προσπεράσει;
Γιατί το συγκεκριμένο παιδί ήταν ευάλωτο σαν προσωπικότητα. Και ήταν ευάλωτη και η οικογένειά του. Και βάλτε τώρα ένα ευάλωτο παιδί από μία ευάλωτη οικογένεια σε μία ευάλωτη κοινωνία και θα βγάλετε την εξίσωση. Όταν ο ιστός της κοινωνίας έχει διαρραγεί, όταν δεν υπάρχει κοινωνική συνοχή, όταν ο καθένας σκέφτεται τον εαυτό του, όταν δεν βοηθιέται ένα νέο παιδί να διαμορφώσει την αίσθηση ότι μπορεί να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις, τότε δημιουργείται το υπόβαθρο για τις ουσίες. Δεν είναι απαραίτητο να γίνει εξαρτημένο το παιδί με αυτό το υπόβαθρο, αλλά όταν συναντηθούν όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι πιο εύκολο.
Και η πρόληψη; Δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένα δίχτυ πρόληψης για να προλαβαίνει το “γλίστρημα”;
Η πρόληψη πάσχει στην Ελλάδα. Ό,τι κάνουν, το κάνουν με φιλοτιμία κάποια κέντρα πρόληψης, αλλά χωρίς έναν κεντρικό σχεδιασμό, μία κεντρική κατεύθυνση. Και ξέρετε, πρόληψη δεν είναι μόνο η ενημέρωση. Πρόληψη είναι ο τρόπος ζωής που επιλέγουν οι γονείς. Είναι τι ορίζοντες ανοίγονται στο παιδί. Πρόληψη δεν είναι να λέμε «μη» και «μη» και «μη»… Όταν λέμε πολλά «μη», έχουμε αντίδραση… Πρόληψη είναι να έχει το παιδί ορίζοντα ανοιχτό, να αισθάνεται ότι έχει μέλλον, να μην πνίγεται στην πραγματικότητα και τις απαγορεύσεις… Πρόληψη είναι η κοινωνία να έχει ανοιχτές αντιλήψεις, να παίρνει τους νέους και να τους δίνει φτερά και όχι να τους φυλακίζει με φόβους. Να δίνει πρότυπα, να ανοίγει δρόμους. Είναι πολύ πιθανό όλα τα παιδιά να συναντηθούν κάποτε με τις ουσίες. Δεν πρόκειται να εξαρτηθούν από αυτές, εάν υπάρχει το πλαίσιο της πρόληψης που θα τους έχει δώσει αυτοπεποίθηση, σιγουριά για τον εαυτό τους, τις βάσεις για να προσπεράσουν τις ουσίες γιατί θα έχουν κάτι πολύ καλύτερο ως στόχο τους. Αυτός είναι ο ρόλος της πρόληψης
Εδώ όμως έχουμε μία σημαντική μεταστροφή της κυρίαρχης αντίληψης. Αντί να εργαζόμαστε για την πρόληψη, αντί να δείχνουμε τον άλλον δρόμο από την εξάρτηση, «νομιμοποιούμε» την εξάρτηση, την αναγνωρίζουμε ως κάτι δεδομένο και μη αναστρέψιμο, φτιάχνοντας Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών…
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το μέτρο εισάγεται τώρα, πριν τις εκλογές Εισάγεται ενώ το κράτος γνωρίζει πολύ καλά τις πραγματικές ανάγκες για την απεξάρτηση. Και εισάγεται στο πλαίσιο μίας γενικότερης πολιτικής, η οποία αποβλέπει στο να έχει τον κοινωνικό έλεγχο σε κάθε ευάλωτη κοινωνική ομάδα, τον έλεγχο κάθε «διαφορετικού». Δεν είναι τυχαίο επίσης που όλοι οι υποψήφιοι δήμαρχοι είναι υπέρ του μέτρου…
Μήπως δεν είναι τυχαίο και ότι τώρα έχουν ξεφυτρώσει πολλές ΜΚΟ που «τρέχουν» την προπαγάνδα υπέρ των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών με χρήματα φαρμακευτικών εταιριών;
Μα όλα πια τα καθορίζουν οι φαρμακευτικές εταιρείες. Και την εκπαίδευση των γιατρών και την ιατρική έρευνα… Τα πάντα και σε αυτόν τον τομέα. Αυτή είναι η μεγάλη υποκρισία. Το θεωρώ πραγματικά απαράδεκτο για αυτούς που σχεδιάζουν την κυβερνητική πολιτική, να αποσιωπούν τον ρόλο των φαρμακευτικών εταιρειών στην ίδια την τοξικομανία. Πάρτε για παράδειγμα τις βενζοδιαζεπίνες. Κάνουν θραύση. Βρίσκονται σε κάθε σπίτι και σε όλες τις πιάτσες. Κανείς δεν το λέει. Και είμαι σίγουρη ότι κάποιες από αυτές τις εταιρείες που θα χρηματοδοτήσουν το όλο εγχείρημα, παράγουν βενζοδιαζεπίνες. Θέλουν να αναπαράγεται διαρκώς το πρόβλημα. Υπάρχει μία πολύ μεγάλη υποκρισία. Και δεν έχει βγει κανένα μάθημα από τον ρόλο των ΜΚΟ στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση, που θάφτηκε από τις στρατηγικές τους, τον ρόλο των ΜΚΟ στο θέμα του προσφυγικού, που έφαγαν τόσα λεφτά και οι πρόσφυγες ζουν σε τραγικές συνθήκες… Τώρα το επαναλαμβάνουν… Πιστεύω ότι είναι μία καταστροφή, μία καταστροφική πολιτική με ΜΚΟ που φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια…
Πρώτη δημοσίευση στο Postmodern.gr