Ενώ τιμούμε την 63η επέτειο της Κυπριακής Δημοκρατίας αναλογιζόμαστε ταυτόχρονα τις υφιστάμενες ποικιλόμορφες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Πρώτα απ΄ όλα υπογραμμίζω τη σημασία της ιστορικής αυτογνωσίας και της ορθολογιστικής αντιμετώπισης των πολλαπλών ζητημάτων.
Υπήρξε πολυτάραχος ο βίος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μεταξύ άλλων, στα πρώτα της χρόνια δεν είχαν κατανοηθεί επαρκώς τα χαρακτηριστικά του Ψυχρού Πολέμου ενώ ταυτόχρονα υποτιμήθηκαν οι προεκτάσεις του περιφερειακού ισοζυγίου δυνάμεων. Παρά ταύτα, η καταστροφή του 1974 θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν δεν υπήρχε η αποσταθεροποίηση εκ των έσω και εκ των έξω και τελικά το χουντικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 εναντίον του Προέδρου Μακαρίου. Δυστυχώς όμως δεν μπορούμε να στρέψουμε προς τα πίσω το ρολόι της ιστορίας. Το ζητούμενο σήμερα είναι ο πατριωτικός πραγματισμός και η χάραξη μιας πορείας μακριά από τον λαϊκισμό, τις ψευδαισθήσεις, και την ιδεολογικοποίηση του Κυπριακού. Απαραίτητη, αν και όχι επαρκής, προϋπόθεση επιτυχίας του αγώνα μας είναι και η επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης.
Δεν θα είναι υπερβολή να τονισθεί ότι το Κυπριακό αποτελεί κατ΄ ουσίαν ένα υπαρξιακό ζήτημα. Σπάνια μια χώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου η απόκλιση της καλύτερης και χειρότερης δυνατής έκβασης των πραγμάτων είναι τόσο μεγάλη. Επαναλαμβάνω την επιτακτική ανάγκη για ένα πειστικό αφήγημα καθώς και μια ολοκληρωμένη πολιτική χωρίς ψευδαισθήσεις.
Η πολιτική ηγεσία θα πρέπει επίσης να κατανοήσει ότι τα κράτη δεν λειτουργούν στη βάση αλτρουιστικών κινήτρων αλλά με γνώμονα τα συμφέροντά τους. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι η κυρίαρχη άποψη που επικρατεί στην Άγκυρα είναι ότι «τα νησιά του Αιγαίου μαζί με την ελληνοκυπριακή διοίκηση στη Νότια Κύπρο περικυκλώνουν την Τουρκία». Η Άγκυρα χρησιμοποιεί τους Τουρκοκύπριους και τους έποικους στα κατεχόμενα εδάφη για να προωθήσει τους επεκτατικούς της στόχους. Και στα διεθνή βήματα όπου ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι προβάλλουν απροκάλυπτα τις θέσεις τους για δύο κράτη πρέπει να υπάρχει η ανάλογη τοποθέτηση.
Η κύρια διάσταση του Κυπριακού είναι ότι η Τουρκία κατέχει το 37% του εδάφους της Κύπρου, το 53% των ακτών της και δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Υπογραμμίζεται επίσης ότι σε σχέση με την οικονομική βοήθεια που λαμβάνει η κατοχική οντότητα από την ΕΕ είναι σημαντικό να τίθενται και οι ανάλογες προϋποθέσεις. Το ίδιο πρέπει να ισχύει σε όλα τα ανοίγματα της Κυπριακής Δημοκρατίας προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Η Κυπριακή Δημοκρατία καλείται επίσης να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το μεταναστευτικό καθώς και το δημογραφικό. Νομιμοποιείται η Κύπρος να υιοθετήσει μια στοχευμένη μεταναστευτική πολιτική. Και ούτε μπορεί να επιτρέψει μια κατάσταση πραγμάτων με τη δημιουργία γκέτο τα οποία στην πορεία του χρόνου θα εργαλειοποιηθούν από την Τουρκία. Δεν υποτιμούνται οι δυσκολίες. Αλλά υπάρχουν μελέτες καθώς και παραδείγματα άλλων χωρών για την αντιμετώπιση του καυτού αυτού ζητήματος. Ανάλογη θα πρέπει να είναι και η στάση του κράτους σε σχέση με το δημογραφικό. Θα πρέπει να αξιολογηθούν εισηγήσεις για στήριξη των οικογενειών και την αύξηση του δείκτη γονιμότητας. Τα ζητήματα αυτά έχουν εθνικές, κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις.
Στη σημερινή συγκυρία η κοινωνία βρίσκεται επίσης ενώπιον πιεστικών οικονομικών ζητημάτων. Η άνοδος των τιμών ως αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων συρρικνώνει τα πραγματικά εισοδήματα. Με το ίδιο σκεπτικό σημειώνεται ότι η αύξηση των επιτοκίων πιέζει τους δανειολήπτες και, επιπρόσθετα, δυσκολεύει την προοπτική ανάληψης δανείων σε διάφορα επίπεδα.
Υπογραμμίζεται ότι τα τελευταία χρόνια η Κύπρος βίωσε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Υπήρξε κούρεμα καταθέσεων, κλείσιμο τραπεζών και μια σαρωτική διαφοροποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Σήμερα η πλειοψηφία των μετοχών του τραπεζικού συστήματος ανήκει σε ξένους. Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών έχει υποβαθμισθεί ενώ οι χρεώσεις έχουν αυξηθεί σημαντικά. Υπήρξε επίσης μια μεγάλη μεταφορά πλούτου από τους πολλούς σε ολίγους καθώς και σε ξένα επενδυτικά ταμεία. Δεν μπορούμε επίσης να παραγνωρίσουμε ότι πολλές επιχειρήσεις σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας έχουν πουληθεί εξ ολοκλήρου ή σε ένα μεγάλο βαθμό σε ξένα κεφάλαια. Αυτό συμπεριλαμβάνει ιδιωτικά νοσοκομεία καθώς και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η μεσαία τάξη έχει συρρικνωθεί. Και πολύ δύσκολα οι νέοι μπορούν να αποκτήσουν σήμερα τη δική τους στέγη χωρίς τη βοήθεια των γονέων τους.
Αναμφίβολα η Κύπρος χρειάζεται ένα νέο υπόδειγμα που να δημιουργεί θετικές προσδοκίες για το μέλλον. Ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να αναβαθμίσει την ποιότητα των υπηρεσιών του. Ταυτόχρονα είναι απαραίτητος ένας εξορθολογισμός των δημόσιων δαπανών και εσόδων. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά επίσης η προώθηση της αξιοκρατίας καθώς και η ανάπτυξη μιας κουλτούρας λογοδοσίας και ευνομίας.
Η Κύπρος χρειάζεται επίσης ένα αποτελεσματικό δίκτυο σχέσεων με άλλα κράτη. Είναι επίσης σημαντική η μετατροπή της Κύπρου σε ένα κράτος πρότυπο. Πέρα από τα προφανή θετικά πολιτικοοικονομικά οφέλη μια τέτοια εξέλιξη αποτελεί και μια μορφή άμυνας. Εννοείται όμως ότι θα πρέπει συνεχώς να αναβαθμίζεται η αποτρεπτική ικανότητα της Εθνικής Φρουράς. Άλλωστε τα οποιαδήποτε σχέδια επίλυσης συγκρούσεων πάντοτε επηρεάζονται με το ισοζύγιο δυνάμεων.
Είναι σημαντικό να επέλθει μια τέτοια αλλαγή ούτως ώστε οι Κύπριοι πολίτες να ταυτίζονται με το κράτος τους και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη τους προς αυτό. Απαραίτητη, αν και όχι επαρκής προϋπόθεση, για μια τέτοια πορεία είναι και η ουσιαστική αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος και του κυβερνητικού έργου. Προφανώς η πλειοψηφία των πολιτών δεν είναι ικανοποιημένη με τα σημερινά δεδομένα. Πρέπει να κατανοηθεί ότι δεν αρκεί η εικόνα και οι επικοινωνιακές κινήσεις εντυπωσιασμού. Απαιτείται επικέντρωση στην ουσία.
Καταλήγοντας, υπογραμμίζω τη σημασία ενός αξιακού συστήματος το οποίο θα είναι συνυφασμένο με την ιστορία και τις παραδόσεις μας καθώς και με νέες ιδέες οι οποίες το εμπλουτίζουν και δεν το αναιρούν. Τα τελευταία χρόνια βιώσαμε καταστάσεις οι οποίες ήταν ζημιογόνες. Στο κοινωνικοοικονομικό πεδίο με την ενθάρρυνση του κέρδους άνευ ορίων και τον παραμερισμό συλλογικών στόχων καθώς και της αρχής της αλληλεγγύης υπήρξαν πολύ αρνητικές συνέπειες όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και διεθνώς. Ασφαλώς και είναι θεμιτή η προσπάθεια του κάθε πολίτη για την επίτευξη των προσωπικών του στόχων. Όμως είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι με την ταυτόχρονη στήριξη συλλογικών στόχων είναι δυνατό να οδηγηθούμε σε μια καλύτερη κατάσταση πραγμάτων. Η εμπέδωση μιας τέτοιας νοοτροπίας θα αποτελέσει το καλύτερο μνημόσυνο για τους ήρωές μας που αγωνίσθηκαν για την ελευθερία της Κύπρου.
Τέλος είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι παρά την παγκοσμιοποίηση αφ΄ ενός καθώς και την ευρωπαϊκοποίηση αφ΄ ετέρου η προώθηση από την κάθε χώρα των εθνικών της συμφερόντων όπως η ίδια τα ερμηνεύει αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα στις διεθνείς σχέσεις.
***
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.