Στη διδασκαλία της γιόγκα και του διαλογισμού χρησιμοποιούμε συχνά τις λέξεις «προσοχή» και «επίγνωση» ως ισοδύναμα. Για μένα είναι θεμελιωδώς διαφορετικές έννοιες, καθώς μπορούν να δημιουργήσουν κατά βάση διαφορετικές εμπειρίες της πραγματικότητας.
Η δεύτερη εμπειρία είναι λίγο πολύ ακριβής ενώ η πρώτη δημιουργεί το δικό μας (και συνήθως πεσιμιστικό) πεδίο πραγματικότητας. Το να μάθουμε να μετακινούμαστε από την προσοχή στην επίγνωση μπορεί να μεταμορφώσει την πρακτική μας τόσο σωματικά όσο και νοητικά. Σε τελική ανάλυση, μπορεί να μεταμορφώσει τη ζωή μας.
Ας δούμε όμως λίγο βαθύτερα:
Η προσοχή υπονοεί ένα μοναδικό σημείο επικέντρωσης ενώ η επίγνωση εξ ορισμού περιλαμβάνει τα πάντα.
Η προσοχή μπορεί να είναι συγκεντρωμένη και σταθερή και όταν είναι έτσι, μπορεί να φέρει τη γαλήνη στο νου μας που πολλές φορές μοιάζει με μαϊμού που πηδάει από κλαδί σε κλαδί.
Όμως, η συνηθισμένη μας κατάσταση είναι να κολλάμε σε μια προσοχή η οποία είναι περισσότερο αντίδρασης και όχι σταθερή.
Το μυαλό μας τείνει να μηδενίζει τα πάντα γύρω από αυτό που φαίνεται να είναι το πιο πιεστικό πράγμα κάθε δεδομένη στιγμή. Το κάνουμε αυτό, αποκλείοντας όλα τα άλλα, μόνο και μόνο για να παθιαστούμε με κάτι άλλο την επόμενη στιγμή.
Αυτή η εμμονή με αυτό που μας φαίνεται πιο σημαντικό αυτήν την στιγμή, στην κυριολεξία διαστρεβλώνει την αντίληψη μας της πραγματικότητας. Υπερτονίζει μια οπτική της πραγματικότητας ενώ σβήνει από το οπτικό πεδίο ότι άλλο συμβαίνει.
Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε μια έμφυτη τάση να επικεντρωνόμαστε σε ότι αρνητικό συμβαίνει.
Έτσι αγνοούμε όλα τα άλλα πράγματα που πηγαίνουν καλά. Η καλλιέργεια της επίγνωσης δεν σημαίνει ότι θα φορέσουμε ροζ γυαλιά και θα τα βλέπουμε όλα θετικά. Σημαίνει ότι θα αφαιρέσουμε τα γρατζουνισμένα, βρώμικα γυαλιά που φοράμε μια ζωή.
Υπάρχει λόγος που επικεντρωνόμαστε στο αρνητικό
Αν θέλαμε βρισκόμασταν στην προϊστορική περίοδο όπου το ζητούμενο ήταν η επιβίωση, αυτή η προσοχή αντίδρασης θα ήταν σίγουρα μια υγιής συμπεριφορά. Αλλά αν θέλουμε στις μέρες μας να ζούμε με επίγνωση (και να αυξήσουμε τα επίπεδα ευτυχίας) θα πρέπει να μειώσουμε αυτήν την τάση. Το να μας καθοδηγεί η προσοχή και να είμαστε ανά πάσα στιγμή έτοιμοι να αντιδράσουμε, σημαίνει ότι διατηρούμαστε σε μια κατάσταση χρόνιου στρες, πάντα αντιδρώντας στο πιο έντονο ερέθισμα.
Δεν έχει καμία σημασία ποιο είναι αυτό το ερέθισμα. Τη μια στιγμή είναι το φλιτζάνι με τον καφέ που λαχταράμε, την άλλη στιγμή είναι το μπροστινό αυτοκίνητο που μας έκοψε το δρόμο. Άλλες φορές είναι το γεγονός ότι ακόμα δεν μπορούμε να φτάσουμε τα δάχτυλα των ποδιών μας στην Paschimottanasana.
Αυτή η κατάσταση μας κρατάει σε μια αρνητικότητα αφού το δυνατότερο ερέθισμα είναι σχεδόν πάντα το αρνητικό. Είναι δύσκολο να παρατηρήσεις τα ανθισμένα λουλούδια γύρω σου παρκαρισμένος σε έναν λόφο, όταν κάποιος σου κορνάρει εκνευρισμένος από πίσω. Το να παρακινούμαστε από την προσοχή καθιστά δύσκολο το να είμαστε στο εδώ και τώρα, στην αυθεντική δηλαδή εμπειρία της ζωής μας. Αυτό συμβαίνει γιατί αυτά στα οποία αντιδράμε πιο έντονα αφορούν είτε το παρελθόν είτε το μέλλον.
Όταν ανησυχούμε για ένα γνωστό μας που μάθαμε ότι προσβλήθηκε πριν μέρες από COVID-19, ανησυχούμε για κάτι που έγινε στο παρελθόν. Την ίδια στιγμή, ανησυχούμε για ένα πιθανό μέλλον, γιατί νιώθουμε ότι οι πιθανότητες να αρρωστήσουμε μελλοντικά κι εμείς έχουν αυξηθεί. Δεν έχουμε τρόπο να γνωρίζουμε αν θα αρρωστήσουμε ή όχι, αλλά παρόλα αυτά η εμμονή με την ασθένεια του ανθρώπου μας αγχώνει στο εδώ και τώρα.
Το πως κινούμενοι από την προσοχή στην επίγνωση μπορεί να μεταμορφώσει την πρακτική μας της γιόγκα
Στη γιόγκα η προσοχή της αντίδρασης εμφανίζεται συχνά σαν εμμονή σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος. Ορισμένες φορές επικεντρωνόμαστε στο σημείο που φαίνεται να δουλεύει πιο πολύ απ’ όλα τη συγκεκριμένη στιγμή. Άλλες φορές είναι αυτό που νιώθει το πιο έντονο τράβηγμα. Τέλος, υπάρχουν φορές που επικεντρωνόμαστε στο μπροστινό μέρος του σώματος (αφορά την ατομική συνείδηση) και ξεχνάμε το πίσω μέρος του σώματος (συνδέεται με τη συμπαντική συνείδηση).
Κατά τη διάρκεια της γιόγκα, όταν επιτρέπουμε στην αντίδραση να κυβερνά σημαίνει ότι ξεχνάμε το ενεργειακό σχήμα της άσανα. Ξεχνάμε την ευρύχωρη ευθυγράμμιση, ενώ ο νους μας προσπαθεί να μας πείσει ότι πρέπει να τεντώσουμε το μπροστινό μας πόδι αυτήν τη στιγμή στην Virabhadrasana 2, γιατί το πίσω πόδι δεν μπορεί να αντέξει άλλο το βάρος μας. Παραδόξως, το να κινηθούμε από την προσοχή στην επίγνωση προσφέρει ακριβώς τη λύση στο μπροστινό πόδι που έχει γίνει σαν ζελέ!
Το να φέρουμε την επίγνωση σε σημεία του σώματος που δεν φαίνονται τόσο σημαντικά αυτήν την στιγμή, μπορεί να αποδειχθεί μεταμορφωτική εμπειρία.
Το να απλώνουμε την επίγνωση σημαίνει ότι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν μύες που δεν είναι ενεργοί αυτήν την στιγμή αλλά μόλις ενεργοποιηθούν βοηθάνε πραγματικά την άσανα. Όταν παρατηρούμε «μη σημαντικά» σημεία του σώματος μπορεί να ανακαλύψουμε ότι τα κρατάμε σε ένταση όταν δεν χρειάζεται.
Ενεργοποιώντας ότι έχουμε ξεχάσει να ενεργοποιήσουμε και χαλαρώνοντας αυτά που ξεχάσαμε να χαλαρώσουμε μπορεί να μεταμορφώσει πλήρως την πρακτική μας. Η διαφοροποίηση μεταξύ της προσοχής και της επίγνωσης μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η προσοχή μας κρατά μακριά απ’ τη γαλήνη.
Επιλέγουμε την επίγνωση, εξαπλώνουμε τη χαρά
Στην καθημερινότητα, η προσοχή και η επίγνωση φαίνεται να είναι άμεσα συνδεδεμένες. Ένας αριθμός παρατηρήσεων γύρω από τη συμπεριφορά μας, έχει οδηγήσει ορισμένους επιστήμονες να εκτιμούν ότι η προσοχή και η επίγνωση είναι εκ βάθρων διαφορετικές και όχι απαραίτητα συνδεόμενες.
Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Science, οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Βιολογικής Κυβερνητικής του Max Planck σε συνεργασία με Ιάπωνες συναδέλφους τους, παρέχουν τα πρώτα πειραματικά στοιχεία ότι ο κύριος οπτικός φλοιός, το στάδιο εισόδου στην οπτική επεξεργασία του φλοιού, διαμορφώνεται μόνο από την προσοχή και όχι από την επίγνωση. Αυτό το εύρημα υποστηρίζει την υπόθεση ότι η προσοχή και η επίγνωση επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο τα κύτταρα των νεύρων.
Έχοντας αυτές τις πληροφορίες κατά νου μπορούμε να μετατρέψουμε την πρακτική της γιόγκα σε ένα εργαστήριο. Στο εργαστήριο αυτό θα εξασκήσουμε τη μείωση των αντιδράσεών μας και, ταυτόχρονα, την αύξηση της ηρεμίας μας μέσω της μετακίνησής μας από την προσοχή στην επίγνωση. Και με αρκετή εξάσκηση, η αυξανόμενη ικανότητά μας να αντιδρούμε λιγότερο θα εξαπλωθεί στο υπόλοιπο της ζωής μας.
Μαρία Χρυσοχεράκη
(Για κάθε πληροφορία, ερώτηση ή διευκρίνιση μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Μαρία Χρυσοχεράκη fb: Maria Hrisoheraki, insta: pureyoga_mariahrisoheraki ή στο goldy.yogaonline@yahoo.gr)