Της Έλενας Δήμα, Οικονομολόγου με ειδίκευση στη διεθνή πολιτική οικονομία – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 40ο Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
H Διεθνής Επιτροπή Οικονομολόγων υπό την Προεδρία του Ολιβιέ Μπλανσάρ και του Ζαν Τιρόλ υπέβαλε Έκθεση με προτάσεις στοχευμένων παρεμβάσεων στο οικονομικοκοινωνικό μοντέλο της Γαλλίας, και σχέδιο δράσης που επεκτείνεται στο Στρατηγικό Πλαίσιο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε μια περίοδο ριζικών μετασχηματισμών και προκειμένου να αντιμετωπιστούν διαρθρωτικά προβλήματα που προϋπήρχαν της Κρίσης του Covid-19, ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Εμανουέλ Μακρόν, τον Ιανουάριο του 2020, ζήτησε από τον Ολιβιέ Μπλανσάρ και τον Ζαν Τιρόλ να προεδρεύσουν μιας ανεξάρτητης Επιτροπής με αντικείμενο εργασίας τη μελέτη τριών μακροπρόθεσμων δομικών προκλήσεων:
της κλιματικής αλλαγής (climate change)
των οικονομικών ανισοτήτων (economic inequalities)
της δημογραφικής πρόκλησης (demographic challenge).
Στην υποβληθείσα Έκθεση, με τίτλο «Oι Μεγάλες Οικονομικές Προκλήσεις» (Les Grands Défis Economiques) η ανάλυση των παραπάνω ζητημάτων δεν είναι εξαντλητική, αλλά επικεντρώνεται, στα ζητήματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη (global warming), της ανισότητας των ευκαιριών (inequality of opportunity) και της γήρανσης του πληθυσμού (aging).
Υπερθέρμανση πλανήτη
Η στρατηγική κατεύθυνση για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανης του πλανήτη, ευθυγραμμίζεται πλήρως με τους στόχους της Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή (2015) και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη μέχρι το 2050 (European Green Deal, 2019), και αντικατοπτρίζεται σε όλους σχεδόν τους άξονες πολιτικής της Έκθεσης.
Ειδικότερα, για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλότερων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2), η Επιτροπή εισηγείται την επιβολή ευρωπαϊκού φόρου άνθρακα ή αλλιώς μια ενιαία τιμή άνθρακα.
H τιμολόγηση του άνθρακα, σύμφωνα με την Επιτροπή, αποτελεί ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο που μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών CO2, καθώς, αποθαρρύνει τη χρήση ορυκτών καυσίμων, και ταυτόχρονα ενισχύει την αναζήτηση καθαρών τεχνολογιών.
Το μέτρο αυτό σε συνδυασμό με μια νέα στρατηγική αποφυγής της μετεγκατάστασης των εταιρειών από πλευράς του ευρωπαϊκού Μηχανισμού Προσαρμογής των Συνόρων του Άνθρακα (Carbon Border Adjustement Mechanism – CBAM), και μια συντονισμένη πολιτική κατάργησης παρωχημένων εξαιρέσεων και μειωμένων συντελεστών αγοράς εκπομπών (EU-ETS) μπορεί να αποτελέσει βασικό μοχλό για τη μακροχρόνια βιώσιμη ανάπτυξη και ταυτόχρονα να αποτρέψει φαινόμενα περιβαλλοντικού ντάμπινγκ.
Ωστόσο, υπάρχει ο αντίκτυπος που ενδέχεται να έχει ο φόρος άνθρακα στους φορολογούμενους χαμηλότερου ή μεσαίου εισοδήματος, καθώς πρόκειται για έναν παλινδρομικό φόρο.
Για να είναι δίκαιη, αποτελεσματική και πολιτικά βιώσιμη η τιμολόγηση του άνθρακά στο επίπεδο της Ένωσης των κρατών μελών, προτείνεται τα έσοδα από τον φόρο να χρησιμοποιηθούν στοχευμένα για τη στήριξη της καινοτομίας και την αντιμετώπιση των κοινωνικών συνεπειών μέσω μιας πράσινης επιταγής.
Με την αναδιανομή εσόδων αντισταθμίζεται η αντιδιανεμητική επίδραση του φόρου άνθρακα και ενθαρρύνεται η κατανάλωση περιουσιακών στοιχείων χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος, ενώ αποθαρρύνονται κοινωνικές αντιδράσεις, όπως, αυτές του κινήματος των «Κίτρινων Γιλέκων» στη Γαλλία. Αντιδράσεις που τελικά οδήγησαν στο να μη συμπεριληφθεί ο φόρος άνθρακα στις 149 συστάσεις της τελικής Έκθεσης των μελών της Σύμβασης των Πολιτών για το Κλίμα (Convention Citoyenne pour le Climat - CCC).
Περιβαλλοντική καινοτομία
Στο τομέα της περιβαλλοντικής καινοτομίας, μεταξύ άλλων, τα μέλη της Επιτροπής εισηγούνται την επένδυση σε Έργα Έρευνας και Ανάπτυξης Πράσινων Τεχνολογιών (Green Research & Development – R & D) μέσω της ίδρυσης ενός ανεξάρτητου Οργανισμού σε επίπεδο ΕΕ, του Οργανισμού Προηγμένων Ερευνητικών Έργων - Ενέργειας (Advanced Research Projects Agency–Energy - EU-ARPA-E).
Ο ευρωπαϊκός αυτός Οργανισμός θα έχει ως αποστολή τη χρηματοδότηση έργων μετασχηματισμού υψηλού κινδύνου και υψηλής ανταμοιβής, κατά το πρότυπο του Αμερικανικού Οργανισμού Προηγμένων Ερευνητικών Έργων Άμυνας (Defense Advanced Research Projects Agency - DARPA).
Η διοικητική κουλτούρα του Οργανισμού θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μεγάλη αποδοχή του κινδύνου και των πιθανών χρηματοοικονομικών απωλειών, καθώς ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός όταν πρόκειται για διασπαστική καινοτομία (disruptive innovation).
Βέβαια, η ευρωπαϊκή διοικητική κουλτούρα δεν διακρίνεται για τις πρακτικές ανάληψης υψηλού κινδύνου. Παρ΄ όλα αυτά, η αποδοχή του κινδύνου είναι απαραίτητη προκειμένου να μπορέσει η Ευρώπη να κατακτήσει μια ηγετική θέση, τουλάχιστον σε κάποιους τομείς.
Ανισότητα ευκαιριών
Στο ζήτημα της ανισότητας των ευκαιριών, η Επιτροπή με βάση την έρευνα της κοινής γνώμης, που πραγματοποιήθηκε ειδικά για το σκοπό της Έκθεσης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανισότητα των ευκαιριών, και ειδικότερα η ανισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών θεωρείται μείζον πρόβλημα για τη γαλλική κοινωνία.
Στις προτάσεις αντιμετώπισης αυτής της διάστασης, κατά κύριο λόγο, ενθαρρύνονται έξυπνες προ-διανεμητικές (pre-distribution) και αναδιανεμητικές πολιτικές (redistribution) στα τρια στάδια παραγωγής [προ παραγωγή (pre-production), παραγωγή (παραγωγή), μετά παραγωγή (post-production)].
Στη βάση αυτού, τα μέλη της Επιτροπής εισηγούνται την επένδυση στην εκπαιδευτική καινοτομία, την υιοθέτηση διεθνών καλών πρακτικών στη διαδικασία της δια βίου μάθησης, τη θέσπιση ενός προοδευτικού και ενοποιημένου συστήματος φορολογίας κληρονομίας και δωρεών, φορολογικές συμφωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο κ.ά.
Τα μέλη της Επιτροπής, όπως, και στο ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, έτσι και στο ζήτημα της ανισότητας των ευκαιριών εισηγούνται λύσεις, στις οποίες εμπλέκονται φορείς της ΕΕ. Ενδεικτικά, σε ότι αφορά τον επανασχεδιασμό των κέντρων απασχόλησης αξιοποιούνται δεδομένα, γνώσεις και πρακτικές από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημόσιων Υπηρεσιών Απασχόλησης (European Network of Public Employment Services - PES), το οποίο αναπτύσσει συνέργειες με πάρα πολλά ενδιαφερόμενα μέρη και διαχειρίζεται το σύνολο των ενεργητικών πολιτικών της Ένωσης (Active Labour Market Policies - ALMPs).
Δημογραφική πρόκληση
Στο τελευταίο κεφάλαιο της Έκθεσης, εξετάζεται η δημογραφική πρόκληση, που, όπως και οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της ανισότητας των ευκαιριών, εγείρει τεχνικά και οικονομικά ζητήματα, αλλά και θεμελιώδη ζητήματα ισότητας μεταξύ και εντός των γενεών.
Η Επιτροπή Μπλανσάρ-Τιρόλ, και σε αυτή την περίπτωση, επικεντρώνεται σε ορισμένες πτυχές του ζητήματος, και συγκεκριμένα στη γήρανση του πληθυσμού και στη μετανάστευση, με έμφαση στην ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας.
Για την αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού κρίνεται αναγκαία η μεταρρύθμιση του συστήματος συνταξιοδότησης και διατυπώνεται η εναλλακτική επιλογή της θεσμοθέτηση ενός συστήματος βάσει σημείων (a point system).
Επίσης, προτείνονται καινοτόμες πολιτικές για την ενεργό και υγιή γήρανση (active & healthy ageing), αλλά και πολιτικές ευέλικτης απασχόλησης κατάλληλων για ηλικιωμένους εργαζόμενους (flexible work arrangements).
Αντίστοιχα, για το ζήτημα της μετανάστευσης, παρατίθενται προτάσεις για την ενσωμάτωση των μεταναστευτικών πληθυσμών αλλά και για την αντιμετώπιση της χαμηλής συμμετοχής του μεταναστευτικού πληθυσμού στην αγορά εργασίας, ιδίως των γυναικών.
Αναμφισβήτητα, η Έκθεση Μπλανσάρ-Τιρόλ είναι συνεπής με το στρατηγικό πλαίσιο της Ένωσης, και σε πολλά σημεία επιχειρεί πολλαπλά φιλόδοξα ανοίγματα, όμως, η σκόπιμη επιλογή να συγκροτηθεί μια ομάδα αποτελούμενη εξ ολοκλήρου από οικονομολόγους είναι η δύναμη και ταυτόχρονα και η αδυναμία της. Η δύναμη της γιατί κερδίζεται ξεκάθαρα η λογική, με τη σαφήνεια των εννοιών και τα εμπειρικά σημεία, και η αδυναμία της γιατί καθίσταται τρωτή σε μια διεπιστημονική αντιπαράθεση.