Στις 9 Αυγούστου δημοσιεύθηκε η Έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Η Έκθεση στηρίχθηκε στη μελέτη 14.000 επιστημονικών πονημάτων που συντάχθηκαν από εκατοντάδες ειδικούς. Είναι μια πλήρης ανακοίνωση για το τι γνωρίζουν οι επιστήμονες σχετικά με τον τρόπο που η ανθρωπότητα έχει «πυρπολήσει» τον πλανήτη: Πόσο θερμάνθηκε και πόσο θα θερμανθεί από εδώ και πέρα, πόσο γρήγορα λιώνει ο πολικός πάγος, πώς οι ξηρασίες και οι καταιγίδες επιδεινώνονται και πόσο τρομερό μοιάζει να είναι το μονοπάτι που βαδίζουμε, εάν δεν λάβουμε δραστικά και άμεσα μέτρα για να σταματήσουμε τη επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με διοξείδιο του άνθρακα.
Στην συνέντευξη Τύπου, όπου ανακοινώθηκε η Έκθεση, ο Αντιπρόεδρος της IPCC Ko Barrett, κατέληξε: «Το συμπέρασμα είναι ότι εάν δεν υπάρξουν άμεσες, γρήγορες και μεγάλης κλίμακας μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ο περιορισμός της υπερθέρμανσης στους 1,5 βαθμούς Κελσίου - ή 2,7 βαθμούς Φαρενάιτ - δεν θα είναι εφικτός».
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η άποψη πολλών γεωεπιστημόνων είναι πως οι πρωτοφανείς αλλαγές που ζούμε σήμερα υπήρξαν σε όλη τη μακρόχρονη ιστορία της Γης και οφείλονται πρώτιστα στις μεταβολές της ηλιακής δραστηριότητας, στις ηφαιστειακές εκρήξεις, στις μετακινήσεις των γεωτεκτονικών πλακών στην επιφάνεια της γης, και τις ανωμαλίες στην κίνηση της Γης.
Και όντως έτσι είναι. Μάλιστα, ο καλός μου φίλος Ian Plimer, σήμερα ομότιμος καθηγητής γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και παγκόσμιος ηγέτης της πιο πάνω προσέγγισης, τονίζει ξεκάθαρα: «Σίγουρα αντιμετωπίζουμε μια παγκόσμια απειλή. Δεν είναι όμως η απειλή της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Είναι η πολιτική απάντηση στην αντίληψη της υπερθέρμανσης του πλανήτη και η δαιμονοποίηση των διαφωνιών».
Εκείνο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι πως οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται αφενός μεν σε φυσικές διεργασίες, αφετέρου δε σε ανθρώπινες δραστηριότητες.
Οι δεύτερες, σε πολύ μεγάλο βαθμό, προέρχονται από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, λόγω της ανθρώπινης οικονομικής δραστηριότητας, ιδίως της καύσης ορυκτών καυσίμων, ορισμένων βιομηχανιών - όπως η παραγωγή τσιμέντου και χάλυβα-, της χρήσης γης για τη γεωργία και της αποψίλωσης των δασών (δασοκομίας).
Τις πταίει;
Επαναλαμβάνοντας την περίφημη ερώτηση του Χαριλάου Τρικούπη, ας διερωτηθούμε «Τις Πταίει;» και ας προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως στους παράγοντες που οδήγησαν στην σημερινή κρίση, γιατί πράγματι έχουμε περάσει από τη φάση της κλιματικής αλλαγής στην κλιματική κρίση. Πρόκειται για τα κύρια συμπεράσματα της Έκθεσης της IPCC:
Το εύρος των πρόσφατων αλλαγών σε ολόκληρο το κλιματικό σύστημα είναι χωρίς προηγούμενο εδώ και πολλούς αιώνες έως πολλές χιλιετίες.
ΟΙ ανθρωπογενείς ενέργειες έχουν θερμάνει την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τα εδάφη. Έχουν συμβεί εκτεταμένες και γρήγορες αλλαγές στην ατμόσφαιρα, τον ωκεανό, την κρυόσφαιρα και τη βιόσφαιρα.
Η κλιματική αλλαγή προξενεί ήδη πολλά ακραία φαινόμενα (καύσωνες, έντονες βροχοπτώσεις, ξηρασίες και τροπικούς κυκλώνες) σε όλο τον κόσμο.
Τη δεκαετία 2011-2020 η παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας ήταν κατά 1,09οC υψηλότερη από ό,τι την περίοδο 1850-1900, ενώ τα τελευταία 5 χρόνια ήταν τα πιο θερμά που έχουν καταγραφεί από το 1850.
Ο πρόσφατος ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε σύγκριση με την περίοδο 1901-1971.
Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ο κύριος συντελεστής της παγκόσμιας υποχώρησης των παγετώνων από τη δεκαετία του 1990 και της μείωσης της πάγων της Αρκτικής.
Οι καύσωνες κι’ άλλες θερμοκρασιακές ακρότητες έχουν γίνει πιο συχνές και πιο έντονες.
Το παρακάτω γράφημα της IPCC περιέχει μακροχρόνιες παρατηρήσεις (1850-2020). Δείχνει τη μεταβολή της παγκόσμιας θερμοκρασίας στην επιφάνεια της γης, όπως καταγράφηκε (με μαύρο χρώμα) και προσομοιώθηκε (με καφέ χρώμα), και που οφειλόταν σε ανθρώπινους και φυσικούς (άνω τμήμα) ή αποκλειστικά σε φυσικούς παράγοντες – πρασινωπό χρώμα (κάτω τμήμα).
Είναι, λοιπόν, σαφές πως ό,τι μας συμβαίνει σήμερα - στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Κύπρο, την Τουρκία, την Καλιφόρνια, τη Σιβηρία, σε ολόκληρο τον κόσμο, με τις ανεξέλεγκτες πυρκαγιές ή τις πλημμύρες στην Ινδία, την Κίνα, τη Γερμανία κτλ, οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Οι πιο κάτω φωτογραφίες αποτελούν ένα πολύ μικρό δείγμα της πρόσφατης τραγωδίας στην Βόρεια Εύβοια. Ούτε ο Θεός δεν μπόρεσε να σώσει την εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών και το δάσος της Κοκκινομηλιάς του Δήμου Αιδηψού-Ιστιαίας.
Πώς θα είναι το μέλλον;
Η IPCC εξέτασε πέντε πιθανά σενάρια που αφορούν διάφορα επίπεδα εκπομπών του θερμοκηπίου για διαφορικές περιόδους (2021–2040, 2041–2060 2081–2100). Λόγω της τεχνικής περιπλοκότητας του θέματος, θα αναφερθούμε στα κυριότερα συμπεράσματα.
Όλα τα σενάρια εκπομπών που εξετάστηκαν οδηγούν στο πόρισμα πως η θερμοκρασία της παγκόσμιας επιφάνειας θα συνεχίσει να αυξάνεται τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του αιώνα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,5°C και 2°C θα ξεπεραστεί κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, εκτός εάν σημειωθεί ουσιαστική μείωση των εκπομπών του CO2 και των υπόλοιπων αερίων του θερμοκηπίου κατά τις επόμενες δεκαετίες.
Με την σκέψη στα παιδιά και τα εγγόνια όλου του κόσμου, οι αριθμοί του Πίνακα που παρουσίασε η IPCC - και παρατίθεται πιο κάτω - και ειδικότερα οι μεσο- και μακροπρόθεσμες θερμοκρασίες, ειλικρινά τρομάζουν.
Οι αλλαγές του κλίματος θα αυξάνονται με τη μεγέθυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και θα περιλαμβάνουν την αύξηση της συχνότητας και της έντασης των θερμών ακραίων φαινομένων, των θαλάσσιων καυσώνων και των έντονων βροχοπτώσεων, των γεωργικών και οικολογικών ξηρασιών και των ορμητικών τροπικών κυκλώνων. Επίσης, θα μειωθεί ο πάγος της Αρκτικής, η κάλυψη της από χιόνι και ο μόνιμος παγετός της.
Σύμφωνα με τα σενάρια της αύξησης των εκπομπών CO2, η απορρόφηση του άνθρακα από τους ωκεανούς και τα δάση προβλέπεται να είναι λιγότερο αποτελεσματική σε ό,τι αφορά στην επιβράδυνση της συσσώρευσης CO2 στην ατμόσφαιρα.
Γι’ αυτό και τα παιδιά της Κύπρου βγαίνουν στους δρόμους – και καλά κάνουν – αφού κάποιοι γονείς ή περιβαλλοντιστές θα τους εξήγησαν ότι το 2060, με 3°C μεγαλύτερη θερμοκρασία από σήμερα, θα έχουν μια αφόρητη ζωή, ενώ με 5,7°C πιο αυξημένη θερμοκρασία δύσκολα θα επιζούσαν!
Ο Περιορισμός της Κλιματικής Κρίσης
Παρά τα δυσοίωνα μηνύματα, η επιστημονική κοινότητα καταλήγει πως δεν είναι όλα καλά - αλλά δεν είναι όλα χαμένα, φθάνει η ανθρωπότητα στο σύνολο της να ενεργήσει άμεσα και γρήγορα.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, σχολιάζοντας τα ευρήματα της Έκθεσης, τόνισε πως: «Εάν ενώσουμε τις δυνάμεις μας τώρα, μπορούμε να αποτρέψουμε την κλιματική καταστροφή. Αλλά, όπως καθιστά σαφές η σημερινή Έκθεση, δεν υπάρχει χρόνος για καθυστέρηση και περιθώριο για δικαιολογίες. Ευελπιστώ ότι οι ηγέτες των κυβερνήσεων και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη θα διασφαλίσουν την επιτυχή έκβαση της COP26».
Η COP26 είναι μια σημαντική διάσκεψη για το κλίμα που θα διεξαχθεί στη Γλασκώβη σε τρεις μήνες από σήμερα. Η Έκθεση της IPCC ευτυχώς ανακοινώθηκε στην πιο κατάλληλη στιγμή, έτσι ώστε αυτοί που αποφασίζουν για τη ζωή στον πλανήτη να έχουν το χρόνο να σκεφτούν, να προετοιμαστούν, αλλά κυρίως να συνεργαστούν με τρόπο ώστε η Διάσκεψη αυτή να αποτελέσει το ορόσημο για την επιστροφή της ανθρωπότητας στην κανονικότητα.
Όπως υπογράμμισε η συμπρόεδρος της IPCC Βάλερι Μασόν-Ντελμότ ”Είναι σαφές εδώ και δεκαετίες ότι το κλίμα της Γης αλλάζει και ο ρόλος της ανθρώπινης επιρροής στο κλιματικό σύστημα είναι αδιαμφισβήτητος”.
Ωστόσο, η πρόσφατη Έκθεση αντικατοπτρίζει επίσης την σημαντική πρόοδο της επιστήμης για την κατανόηση του ρόλου της κλιματικής αλλαγής στην εντατικοποίηση συγκεκριμένων καιρικών και κλιματικών γεγονότων, όπως τα ακραία κύματα καύσωνα και οι έντονες βροχοπτώσεις.
Η Έκθεση δείχνει επίσης ότι οι ανθρώπινες ενέργειες εξακολουθούν να έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν τη μελλοντική πορεία του κλίματος. Τα στοιχεία είναι σαφή ότι το CO2 είναι ο κύριος μοχλός της κλιματικής αλλαγής, παρόλο που και άλλα αέρια του θερμοκηπίου και ατμοσφαιρικοί ρύποι επηρεάζουν επίσης το κλίμα.
«Η σταθεροποίηση του κλίματος θα απαιτήσει ισχυρές, γρήγορες και συνεχείς μειώσεις των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και επίτευξη μηδενικών εκπομπών του CO2. Ο περιορισμός των άλλων αερίων του θερμοκηπίου και των ατμοσφαιρικών ρύπων, ιδιαίτερα του μεθανίου, θα μπορούσε να έχει οφέλη τόσο για την υγεία όσο και για το κλίμα », δηλώθηκε στην συνέντευξη Τύπου.
Απλές σκέψεις ενός απλοϊκού ανθρώπου
Η διάσκεψη COP26 για το κλίμα που θα διεξαχθεί στη Γλασκώβη από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 12 Νοεμβρίου προσφέρει μια μοναδική δυνατότητα στην ανθρωπότητα να ανατρέψει την ολική κατάρρευση του γήινου οικοσυστήματος. Θα πρέπει, ωστόσο, να ακουστεί η επιστημονική φωνή και η παγκόσμια κοινότητα να δράσει συλλογικά.
Ο ίδιος ο άνθρωπος οφείλει επιτέλους να καταλάβει ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το περιβάλλον προέρχεται από τις δράσεις και τις πράξεις του.
Παρόλα αυτά, η μεγαλύτερη ευθύνη βρίσκεται στους ώμους των «Μεγάλων». Αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις, αν θα επενδύσουμε σε πυρηνικούς εξοπλισμούς και σε ορυκτά καύσιμα ή στην εξάλειψη των ανισοτήτων και την επιστροφή στην κανονικότητα.
Αν θα ξοδεύσουμε για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και αν θα περιορίσουμε δραστικά το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιου και τα άλλα αέριαν του θερμοκηπίου. Αν θα τοποθετήσουμε την υγεία πάνω από το κέρδος, τα προσωπικά και επιχειρηματικά συμφέροντα ή τους πύργους της Νέας Υόρκης και Λεμεσού.
Πιστεύω πως επιτέλους θα το σκεφθούν, έστω και με τα δικά τους κριτήρια, αφού το κόστος της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης θα είναι σαφώς μεγαλύτερο από αυτό για τη λήψη μέτρων που θα σώσει το κλίμα και εκατομμύρια ζωές. Ας ακολουθήσουν λοιπόν τις ρήσεις της IPCC.
Για τη «μάνα του χαλκού», το «Βράχο της Ανατολικής Μεσογείου», μια λιτή ευχή. Οι περιφερειακές του συνεργασίες να στραφούν στη σωτηρία της γης, του κλίματος, των δασών, των ανθρώπων του «Βράχου» και όχι στους υδρογονάθρακες που στο τέλος της ημέρας, είτε δεν θα χρησιμοποιηθούν, είτε θα μας οδηγήσουν σε πολεμικές συγκρούσεις.