Πλημμύρες, ανεμοστρόβιλοι, υδροστρόβιλοι, εξωτικά ψάρια στις ελληνικές θάλασσες. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούνται σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα φαινόμενα που μας φέρνουν στο μυαλό τις προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας για τις συνέπειες που μπορεί να έχει για το περιβάλλον η αύξηση της θερμοκρασίας της Γης.
Κάθε φορά που ο καιρός είναι άστατος ή ακούγεται η είδηση για την θέαση ενός ανεμοστρόβιλου στην Πελοπόννησο ή ενός εξωτικού ψαριού σε ακτή της Κρήτης, θα ακούσει κανείς γύρω του φράσεις όπως «Καραϊβική γίναμε», «ζούμε σε τροπική ζώνη», «το κατέστρεψαν το κλίμα μας». Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί εδώ και για περισσότερο από μισό αιώνα για τις συνέπειες που μπορεί αν έχει η ανθρώπινη δραστηριότητα στο κλίμα. Κατά πόσο όμως αυτά τα πρωτοφανή φαινόμενα σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη;
Υπερθέρμανση του πλανήτη ονομάζεται η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και των ωκεανών της Γης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το κλίμα. Η πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας αποδίδει το συγκεκριμένο φαινόμενο στην ανθρώπινη δραστηριότητα των τελευταίων πενήντα ετών, όμως δεν είναι λίγοι εκείνοι που απορρίπτουν την συγκεκριμένη εξήγηση, κάνοντας λόγο για «φυσιολογική μετατροπή της θερμοκρασίας». Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος του ΟΗΕ τονίζει πως η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί σημαντικά από τα τέλη του 19ου αιώνα, με την παγκόσμια κοινότητα να δίνει πέρυσι υπόσχεση να μειώσει την αύξηση της θερμοκρασίας σε κάτω από τους δύο βαθμούς Κελσίου.
Καταιγίδες και σπάνια, επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα
Όπως εξήγησε ο μετεωρολόγος Μιχάλης Σιούτας στην HuffPost Greece, στην χώρα μας υπάρχουν πράγματι ενδείξεις ότι το κλίμα έχει επηρεαστεί από την υπερθέρμανση του πλανήτη, με έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως σπάνιες μα δυνατές βροχές και εμφανίσεις ανεμοστρόβιλων στην ξηρά και υδροστρόβιλων στην θάλασσα. Τα τελευταία δύο καιρικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, αν και παλαιότερα δεν υπήρχε κάποιος καταγεγραμμένος αριθμός των φαινομένων. «Και αυτό γιατί τα φαινόμενα αυτά ήταν σπάνια», εξηγεί ο κ. Σιούτας.
Για τους ανεμοστρόβιλους ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η θέρμανση του αέρα και για τους υδροστρόβιλους η θέρμανση των ωκεανών. Τέτοιου είδους φαινόμενα, τα οποία στην Ελλάδα γνωρίσαμε κυρίως μέσα από τις αμερικανικές ταινίες -με ανθρώπους να τρέχουν σε χαοτικές καλλιέργειες με καλαμπόκι ενώ πίσω τους τρέχει ένας σίφουνας- έχουν καταγραφεί σε όλη την χώρα, όμως παρατηρούνται συχνότερα στην βορειοδυτική Πελοπόννησο, στα νησιά του Ιονίου, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη. Παρατηρούνται κυρίως τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες.
Σύμφωνα με τον κ. Σιούτα, αρκετοί μπερδεύουν τους ανεμοστρόβιλους και τους υδροστρόβιλους με τους τυφώνες, όμως οι τελευταίοι εμφανίζονται κυρίως στον βόρειο Ατλαντικό και έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση. Οι ανεμοστρόβιλοι, που εμφανίζονται κυρίως σε πεδινά παρά σε ορεινά μέρη, μπορούν ωστόσο να προκαλέσουν ζημιές σε καλλιέργειες, κτίρια και υποδομές που θα βρεθούν στον διάβα τους και οι υδροστρόβιλοι σε πλοία ή σε υποδομές που βρίσκονται κοντά σε ακτές.
Ξενικά είδη στις ελληνικές θάλασσες
Εκτός από τα καιρικά φαινόμενα που μαρτυρούν την κλιματική αλλαγή στην χώρα μας, το ίδιο συμβαίνει και με την θαλάσσια βιοποικιλότητα. Η Ευγενία Λευκαδίτου, βιολόγος-ωκεανογράφος από το Ελληνικό Κέντρο
Θαλάσσιων Ερευνών, ανέφερε στην HuffPost Greece ότι τα τελευταία χρόνια όχι μόνο έχει παρατηρηθεί αύξηση των θερμόφιλων ειδών στις ελληνικές θάλασσες, αλλά έχουν εμφανιστεί και εξαπλωθεί ξενικά είδη από τον Ινδικό Ωκεανό, όπως είναι ο «πρωταγωνιστής» των ειδήσεων του καλοκαιριού, περιβόητος λαγοκέφαλος, αλλά και άλλα ψάρια.
Στις αρχές Ιουνίου η Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Κρήτης προειδοποίησε τους πολίτες με ανακοίνωσή της για την επικινδυνότητα κατανάλωσης του συγκεκριμένου ψαριού.
«Μετά από δημοσίευμα σε ηλεκτρονική ενημερωτική ιστοσελίδα της Κρήτης στην οποία αναφέρεται ότι ο Λαγοκέφαλος, μπορεί να καταναλωθεί εάν κάποιος γνωρίζει πώς να το καθαρίσει, καθώς και πληροφορίες ότι έχουν γίνει απόπειρες κατανάλωσης του συγκεκριμένου είδους, εφιστούμε την προσοχή των καταναλωτών, των επαγγελματιών και ερασιτεχνών αλιέων σχετικά με το ψάρι Lagocephalus sceleratus (λαγοκέφαλος) το οποίο έχει εξαπλωθεί και “εγκατασταθεί” στην Κρήτη.
Η τοξικότητα του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως ηλικία, μέγεθος, αναπαραγωγική περίοδος κ.α. Η τοξικότητα του αυξάνεται την περίοδο αναπαραγωγής του, κυρίως τους θερινούς μήνες. Σε πολλές χώρες παρατηρούνται κάθε χρόνο δηλητηριάσεις από την κατανάλωσή του, με συσχετιζόμενα ποσοστά θνησιμότητας. Τελευταίο γνωστό κρούσμα ήταν 2 άτομα στην Κύπρο.
Το είδος αυτό έχει χαρακτηριστικό σχήμα σαν τορπίλη, δύο ασημένιες λωρίδες στις πλευρές του σώματος, στη ράχη είναι γκριζωπό με έντονα σκούρα στίγματα, δεν έχει λέπια και διαθέτει τέσσερα χαρακτηριστικά δυνατά δόντια σαν ράμφος. Δεν είναι επιθετικό ή επικίνδυνο με άλλο τρόπο, εκτός αν καταναλωθεί. Η εμπορία του απαγορεύεται (Καν. 853/2004). Λόγω της πρόσφατης διάνοιξης της νέας διώρυγας του Σουέζ, πιθανόν νέα είδη να εμφανιστούν για πρώτη φορά.
Για το λόγο αυτό, παρακαλούνται οι αλιείς σε περίπτωση σύλληψης στα εργαλεία τους, αλιευμάτων τα οποία δεν αναγνωρίζουν, να κρατούν το δείγμα (συντηρημένο ή κατεψυγμένο) και να το προσκομίζουν στα τμήματα Αλιείας της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων (Ηρακλείου, Χανίων, Λασιθίου, Ρεθύμνου) ή να επικοινωνούν με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Σε περίπτωση σύλληψης του είδους λαγοκέφαλος ή άλλων «ασυνήθιστων» ψαριών και θαλασσινών ειδών, καθώς και για πληροφορίες, παρακαλούμε να επικοινωνείτε με τα κατά τόπους Τμήματα Αλιείας των Δ/νσεων Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων ή με το ΕΛΚΕΘΕ, Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων & Εσωτερικών Υδάτων».
Ιστορίες «τρόμου» με λουόμενους που δέχτηκαν «επίθεση» από λαγοκέφαλους έκαναν τον γύρο του διαδικτύου, όμως, σύμφωνα με την κ. Λευκαδίτου, η εμφάνιση ξενικών ειδών δεν πρέπει απαραίτητα να μας ανησυχεί. Ο λαγοκέφαλος, ο οποίος συναντάται ακόμα και στο βόρειο Αιγαίο αν και λιγότερο συχνά, μπορεί βέβαια να προκαλέσει ζημιές στα δίχτυα των ψαράδων, ενώ είναι τοξικός εάν καταναλωθεί, όμως υπάρχουν και άλλα ξενικά είδη που θα μπορούσαν να καταλήξουν χωρίς φόβο στα πιάτα μας. Στην Κύπρο και σε άλλες περιοχές της νότιας Μεσογείου, οι αλιείς έχουν ήδη αρχίσουν να εμπορεύονται ήδη που παλαιότερα δεν υπήρχαν στις θάλασσές τους.
Άλλα είδη που έχουν εμφανιστεί στις θάλασσες μας είναι οι αγκαθωτοί «Γερμανοί» και τα «Γουρουνόψαρα» με τα ανθρωπόμορφα δόντια που είναι το σήμα κατατεθέν τους. Φέτος το καλοκαίρι, ακούσαμε και για τα «Λεοντόψαρα» που προέρχονται από τον Ινδικό Ωκεανό και εντοπίστηκε στην θαλάσσια περιοχή της Ρόδου. Το είδος εισήλθε στη Μεσόγειο μέσω της Διώρυγας του Σουέζ και, παρόλο που τα αγκάθια του είναι δηλητηριώδη, το ψαχνό του μπορεί να καταναλωθεί.
Η κ. Λευκαδίτου επισημαίνει ότι τα ξενικά ψάρια που έχουν εμφανιστεί βρίσκονται κυρίως στα ρηχά νερά, δηλαδή το πολύ σε 60 μέτρα βάθος, γιατί εκεί έχει παρατηρηθεί περισσότερο η αύξηση της θερμοκρασίας. Ωστόσο, μεταβολές στην θερμοκρασία έχουν παρατηρηθεί και σε μεγαλύτερα βάθη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένοι ερευνητές αναφέρουν ότι στην εμφάνιση ξενικών ψαριών δεν ευθύνεται η κλιματική αλλαγή, αλλά το γεγονός ότι τα ψάρια τείνουν να ακολουθούν τα πλοία που περνούν την Διώρυγα του Σουέζ και εισέρχονται στην Μεσόγειο. Ωστόσο, η κ. Λευκαδίτου εξηγεί ότι εφόσον τα είδη αυτά όχι μόνο παραμένουν αλλά ευδοκιμούν στις θάλασσές μας, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων έχει συμβάλλει στο συγκεκριμένο φαινόμενο.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με αυτόχθονα θερμόφιλα είδη της Μεσογείου, όπως για παράδειγμα η φρίσσα Sardinella aurita που αφθονούσε στο νότιο Αιγαίο μέχρι τη δεκαετία του 90 και στη συνέχεια άρχισε βαθμιαία να εξαπλώνεται και να παρουσιάζει μεγαλύτερη αφθονία στο Β. Αιγαίο (Τsikliras, 2008) ή το "γιγάντιο Θράψαλο" Ommastrephes bartramii που κάνει αισθητή την παρουσία του όλο και συχνότερα στο Αιγαίο και το νότιο Ιόνιο.
Εξάλλου έρευνες του ερευνητικού Προγράμματος PERSEUS του ΕΛΚΕΘΕ έχουν εντοπίσει σημαντικές αλλαγές στα θαλάσσια οικοσυστήματα της Μεσογείου λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας των υδάτων και της συνεπαγόμενης εμφάνισης θερμόφιλων ειδών. Σύμφωνα με έρευνα της Ευγενίας Λευκαδίτου με τίτλο «Τα Αλλόχθονα Είδη στην Ανατολική Μεσόγειο και οι Επιπτώσεις τους στην Αλιεία», ξενικά ψάρια καταγράφηκαν στην Μεσόγειο ήδη από τον 18ο αιώνα, όμως η μελέτη τους έχει επικεντρωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Διαβάστε ακόμα:
Οι επιπτώσεις και οι προτεινόμενες λύσεις
Τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη στην χώρα μας επιβεβαίωσε και η κ. Θεοδώρα Αντωνακάκη από την Επιτροπή Εξέτασης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ) της Τράπεζας της Ελλάδος. Η ίδια τόνισε ότι έχει αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως πλημμύρες, ανεμοστρόβιλοι και εμφάνιση εξωτικών ψαριών, και μας παρέπεμψε στην έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που μεταξύ άλλων αναφέρει ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα επηρεάσουν την διαθεσιμότητα νερού και τους τομείς της γεωργίας, της υλοτομίας, της υγείας και του τουρισμού.
Όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, η ίδια η ΕΜΕΚΑ είχε δημοσιεύσει έρευνα, σύμφωνα με την οποία «Οι υψηλές θερµοκρασίες, τα ακραία καιρικά φαινόµενα, η ανακατανοµή ή και έλλειψη υδάτινων πόρων, καθώς και η άνοδος της στάθµης της θάλασσας είναι µόνο µερικές από τις φυσικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής που αναµένεται να επηρεάσουν σηµαντικά τον κλάδο του τουρισµού».
Η ΕΜΕΚΑ κατέληξε σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό που στόχο έχει την μείωση της εποχικότητας και την διασπορά του τουριστικού προϊόντος σε μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας. Αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν μέσα από «εάν εντοπιστούν και αναδειχθούν τα πλούσια φυσικά χαρακτηριστικά των διαφόρων περιοχών της χώρας, προωθηθούν ήπιες και εναλλακτικές µορφές τουρισµού, δοθεί έµφαση στη στοχευµένη προσέλκυση νέων οµάδων τουριστών και ληφθούν µέτρα περιορισµού των περιβαλλοντικών παρενεργειών της λειτουργίας των τουριστικών µονάδων».
Εκτός όμως από τον τουρισμό και την οικονομία, η κλιματική αλλαγή έχει επιπτώσεις και στο φυσικό περιβάλλον και απειλεί όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής και την επιβίωση όλων των εμβίων όντων. Η WWF Greece προειδοποιεί ότι «η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας πρέπει να συγκρατηθεί κάτω από τους 2°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, ώστε να αποφευχθούν οι χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής», όπως εξάλλου έχουν υποσχεθεί και οι 150 χώρες που συμμετείχαν στην συνδιάσκεψη για το Κλίμα στο Παρίσι.
Η WWF τονίζει ότι η Ελλάδα «δεν έχει σχεδιάσει μέχρι στιγμής κάποια εθνική στρατηγική για τη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αν και γεωγραφικά ανήκει σε μια από τις πιο ευπαθείς περιοχές της Μεσογείου. Η προσαρμογή της Ελλάδας αποτελεί αναγκαιότητα και όχι πολυτέλεια. Η εξάρτηση της χώρας μας από το φυσικό περιβάλλον είναι εξαιρετικά μεγάλη για να αγνοηθεί, ακόμα και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης». Υπενθυμίζουμε ότι μετά την συνδιάσκεψη στο Παρίσι, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είχε δεχτεί κριτική επειδή δεν μίλησε για τη σημασία του ενεργειακού τομέα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για την δήλωσή του ότι «στην Ελλάδα, παρά την οικονομική και κοινωνική κρίση, το περιβαλλοντικό ζήτημα βρίσκονται ψηλά στην κυβερνητική μας ατζέντα».
Σε παλαιότερο άρθρο του για την HuffPost Greece, o Νίκος Μάντζαρης, Υπεύθυνος Ενεργειακής και Κλιματικής Πολιτικής της WWF Greece, είχε επισημάνει ότι μέσα στο 2015 η ελληνική κυβέρνηση είχε κάνει τα εξής:
- Προχώρησε με ενθουσιασμό την αδειοδοτική διαδικασία της νέας λιγνιτικής μονάδας της ΔΕΗ «Πτολεμαΐδα V» την οποία μάλιστα ανακοίνωσε προεκλογικά στην Κοζάνη ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Η νέα μονάδα θα στοιχίσει στην Ελλάδα τουλάχιστον 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ ενώ θα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με περίπου 4,6 εκατομμύρια τόνους CO2 κάθε χρόνο.
- Εξακολουθεί να στηρίζει την επαναλειτουργία της πιο βρώμικης και πιο παλιάς λιγνιτικής μονάδας της ΔΕΗ, «Πτολεμαΐδα ΙΙΙ» η οποία εκπέμπει συστηματικά την τελευταία πενταετία 2 φορές περισσότερα σωματίδια από το αντίστοιχο όριο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
- Ζήτησε επισήμως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη χορήγηση δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπών CO2, τα οποία η χώρα δεν δικαιούται. Θέλει, έτσι, να συντηρήσει τεχνητά διασωληνωμένο στη ζωή το λιγνιτικό μοντέλο ηλεκτροπαραγωγής, υπεύθυνο για το 35% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της χώρας, στερώντας ταυτόχρονα δημόσια έσοδα απαραίτητα για τη στροφή της χώρας σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα.
Οι αρνητές
Τη στιγμή που η επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί για την κλιματική αλλαγή από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και ήδη έχουν ξεκινήσει να παρατηρούνται οι πρώτες επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, δεν λίγοι εκείνοι οι ερευνητές που κάνουν λόγο για «φυσιολογική αλλαγή της θερμοκρασίας», λεγόμενα που εκμεταλλεύονται κατά κόρον πολιτικοί και βιομήχανοι που δεν επιθυμούν να λάβουν πολιτικές δράσεις ή αρνούνται να αλλάξουν τις μεθόδους παραγωγής τους για την προστασία του περιβάλλοντος αντίστοιχα.
Αρνητές της κλιματικής αλλαγής συναντά κανείς κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, από όπου εξάλλου ξεκίνησε και το κίνημα κατά των εμβολίων. Ο Αμερικανός μετεωρολόγος Τζον Κόλμαν είχε αποκαλέσει την κλιματική αλλαγή ως την «μεγαλύτερη απάτη της ιστορίας» και απέστειλε σχετική επιστολή στο αμερικανικό πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή. Παρόλο που δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τις πολιτικές πεποιθήσεις του Κόλμαν, είναι γεγονός ότι οι περισσότερες αμφισβητήσεις για την κλιματική αλλαγή έρχονται από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα που βλέπει τις οικολογικές δράσεις ως ένα τρόπο κυβερνητικής χειραγώγησης των ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο υποψήφιος πρόεδρος με τους Ρεπουμπλικανούς Ντόναλντ Τραμπ είχε αρνηθεί την κλιματική αλλαγή, όμως αναγκάστηκε να... πιστέψει σε αυτή όταν ένα γήπεδο του γκολφ που του ανήκει άρχισε να απειλείται από την άνοδο της στάθμης των νερών στην Ιρλανδία. Παρόλα αυτά, φέρεται να επέλεξε έναν αρνητή της κλιματικής αλλαγής ως επικεφαλής του Υπουργείο Περιβάλλοντος.
Στην Ελλάδα η άρνηση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι τόσο διαδεδομένη, ακόμα και στα πιο συντηρητικά πολιτικά σχήματα. Ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας είχε τονίσει ότι η Ελλάδα «οφείλει να εκπονήσει το δικό της σχέδιο αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών», προσθέτοντας ότι το φαινόμενο είναι ένα «αναμφισβήτητο γεγονός». Ο Αλέξης Τσίπρας είχε τονίσει πέρυσι ότι το περιβαλλοντικό είναι «ψηλά στις προτεραιότητές» της κυβέρνησης, χωρίς όμως η αναγνώριση του προβλήματος να συνεπάγεται... δράσεις για τον σχεδιασμό του.