Δέκα μέρες μετά τις πλημμύρες της 15ης Νοεμβρίου 2017 βρέθηκα ξανά στην Μάνδρα- η εικόνα που αντίκρισα μου θύμισε με τον πλέον εμφατικό τρόπο την κουβέντα ενός κατοίκου της περιοχής δυο ώρες μετά το αποκορύφωμα της καταστροφής την πρώτη ημέρα, με τα νερά του ποταμού λάσπης ακόμα να κυλάνε δίπλα μας: «άστο φίλε, καλύτερα να είχαν πέσει βόμβες».
Σήμερα η Μάνδρα είναι μια κατεστραμμένη πόλη. Τόνοι ολόκληροι, αμέτρητα κυβικά λάσπης καλύπτουν ακόμη τις διαδρομές του οικιστικού της ιστού, τα ισόγεια καταστήματα και σπίτια έχουν σμπαραλιαστεί, σωροί μπάζων χάσκουν σε πεζοδρόμια και πλατείες. Και οι κάτοικοι, άνθρωποι που θαύμασα από την πρώτη μέρα του ολέθρου για την αγωνιστικότητα, την καρτερία και την αξιοπρέπειά τους, με σκούπες και φτυάρια στα χέρια, ακόμα παλεύουν να περισώσουν το βίος τους, να αποκαταστήσουν την κανονικότητα των ζωών τους.
Ενυπάρχει ταξική διάσταση σε αυτή την καταστροφή, στην απώλεια ανθρώπινων ζωών και τον θρήνο που επέφερε; Αν ένα, πράγματι, τόσο οξύ φαινόμενο είχε εστιάσει με ανάλογα μεγάλη ακρίβεια και ένταση, μια περιοχή αντεστραμμένου οικονομικού και κοινωνικού προφίλ θα ήταν τόσο δραματικές οι συνέπειες;
Στη συνοικία Παπακώστα συναντώ τους ίδιους ανθρώπους που συνάντησα την πρώτη μέρα. Ο Δημήτρης Κλωνής είναι ιδιοκτήτης βιοτεχνίας λιπαντικών. Όταν τον είχα πρωτοσυναντήσει μπροστά από την σμπαραλιασμένη του εγκατάσταση περνούσε ένα ποτάμι. Το κτίριο σχεδόν αχρηστεύτηκε, μηχανήματα και εμπορεύματα δεκάδων χιλιάδων ευρώ, έπλεαν μέχρι να βυθιστούν στην λάσπη. «Μέσα στην ατυχία μου στάθηκα τυχερός. Γιατί, συνήθως, την ώρα της μεγάλης πλημμύρας βρίσκομαι στο ισόγειο του μαγαζιού. Αν σκεφτείς ότι το νερό παρέσυρε δεξαμενές τόνων, εμένα θα με είχε σίγουρα σκοτώσει», μου λέει. «Βέβαια η ζημιά ξεπερνάει τα εκατό χιλιάρικα και κάθε μέρα χάνω πελάτες και δουλειές. Θα ξαναρχίσω να πουλάω εμπόρευμα σε τρεις μήνες, ενώ για να αντικαταστήσω τις μηχανές μου δεν ξέρω καν πόσος χρόνος θα χρειαστεί. Χάος».
«Το κτίριο είναι κατεστραμμένο», μου λέει. «Ήρθε κλιμάκιο από το Υποδομών και το χαρακτήρισε «αυξημένης επικινδυνότητας», μπορεί να γκρεμιστεί ανά πάση στιγμή και σύμφωνα με το κράτος η ευθύνη είναι δική μου, μας προειδοποίησαν ότι θα πέσουν πρόστιμα... Και όσον αφορά τις ενισχύσεις που πληροφορηθήκαμε από τα ΜΜΕ, σε εμάς δεν έχει μιλήσει κανένας αρμόδιος φορέας. Επικοινώνησα με τον Δήμο και την Περιφέρεια, δεν έβγαλα άκρη, «θα ενημερωθείτε» μου είπανε. Τα κλιμάκια έβγαλαν δυο φωτογραφίες του χώρου και αόριστα μας είπαν ότι θα αποζημιωθούμε. Και μας ζήτησαν μια λίστα με τα υλικά, μηχανήματα και προϊόντα που χάσαμε. Μια πρόχειρη λίστα, χωρίς τιμολόγια ή άλλα αποδεικτικά στοιχεία, όπου ο κάθε επιτήδειος μπορεί να σημειώσει ότι θέλει και να επωφεληθεί κιόλας, αν καταβληθούν αποζημιώσεις τελικά».
«Πληρώνω ανθρώπους να φυλάνε τον χώρο για να μην γίνει πλιάτσικο. Και κανείς δεν ήρθε να καθαρίσει, μόνοι μας ότι κάναμε, με αλληλοβοήθεια. Τα μπάζα εδώ απέξω ήταν βουνό μέχρι που τα πήραν Ρομά με φορτηγάκια. Και για τις αποζημιώσεις, έχω βάσιμες αμφιβολίες και αγωνία αν θα πάρουμε ποτέ αυτό που μας αναλογεί. Σε προηγούμενες καταστροφές, όχι αυτής της έκτασης αλλά ούτε αμελητέες, δεν πήραμε τίποτα, παρά τις υποσχέσεις που και τότε είχαν δοθεί. Αν δεν ενισχυθούμε σαν επιχειρήσεις, πως θα μπορέσουμε να επαναλειτουργήσουμε και να αποδώσουμε φόρους στο κράτος;»
Φοβάμαι ότι ολόκληρη η περιοχή θα μπει σε έναν φαύλο κύκλο περαιτέρω υποβάθμισης και φτωχοποίησης
Στην ίδια συνοικία η κυρία Κατερίνα είχε δει το σπίτι της να πλημμυρίζει- για να προστατέψει την περιουσία και τη ζωή της γκρέμισε η ίδια τμήματα του τοιχίου της αυλής, ώστε να βρει το νερό διέξοδο. Μέρες μετά, έχει καταφέρει να απομακρύνει τα στρώματα της καφέ λάσπης που είχε κατακλύσει τα πάντα. «Εμείς τα καθαρίσαμε όλα, μόνοι μας. Συνεργείο εδώ δεν εμφανίστηκε, νερό έχουμε αλλά μας λένε ότι δεν είναι πόσιμο». Στον τοίχο του σπιτιού της μια καφέ επιμήκης κηλίδα, περίπου ενάμιση μέτρο ύψος, μαρτυρά ακόμη τον όγκο των νερών που εισέβαλαν στον χώρο. Μια άλλη, πράσινη γραμμή, είναι το σημάδι της καταλληλότητας του κτιρίου σύμφωνα με το κλιμάκιο των μηχανικών που επιθεώρησε το κτίσμα. «Δυο λεπτά κράτησε, έβγαλαν μια φωτογραφία και έφυγαν. Και για αποζημιώσεις κανείς δεν μας έχει μιλήσει από πλευράς Πολιτείας. Πήγε ο σύζυγός μου στον Δήμο και κατέληξε να τσακωθεί».
«Ακόμα βρίσκουν νεκρούς αγνοούμενους», μου λέει συγκινημένη. «Και ξέρεις τι μου είπαν από την Πυροσβεστική; Κάποιους πνιγμένους δεν θα τους βρούνε ποτέ.
Μετανάστες που ζούνε και εργάζονται στο Θριάσιο Πεδίο εν κρυπτώ, χωρίς χαρτιά, δεν θα τους αναζητήσει κανένας. Θα βρίσκουν πτώματα και μετά από μήνες ακόμα
Στη συνοικία Παπακώστα λίγες ώρες μετά την πλημμύρα της 15ης Νοέμβρη είχα συναντήσει τον Βαγγέλη Ρόκκα. Με ένα μικρό εκσκαφέα είχε μόλις απεγκλωβίσει δύο ανθρώπους που είχαν παγιδευτεί στο αυτοκίνητό τους πάνω στην αερογέφυρα της Μάνδρας. Τον βρίσκω πάλι επί το έργον, με το “bobcat” να δουλεύει μες στη λάσπη στο κέντρο της Μάνδρας. Οι γειτονιές στο κέντρο της πόλης έχουν πληγεί περισσότερο από τις περιφερειακές απολήξεις του οικιστικού ιστού. Τα δυο κλειστά ρέματα, «Σούρες» και «Αγία Αικατερίνη», επανεμφανίστηκαν στις φυσικές διαδρομές τους και άλωσαν εκδικητικά θαρρείς την πόλη που τα έπνιξε με τσιμέντο και άσφαλτο. Εδώ η παρουσία των φορέων της Πολιτείας είναι πολύ περισσότερο εμφανής, έστω εκ των υστέρων. Το μέγεθος της καταστροφής είναι, όμως, τόσο υπερμεγέθες που η αποτελεσματικότητά τους είναι αμφίβολη- η προσπάθεια τους παρομοιάζει με τον μάταιο αγώνα του Σίσυφου έναντι της κυλιόμενης πέτρας. Μηχανήματα και φορτηγά, συνεργεία καθαριότητας, διανομές νερού, τροφίμων, κλινοσκεπασμάτων από εθελοντές και τον Δήμο, φαντάροι, πυροσβέστες, αστυνομικοί, κλιμάκια της Πολιτικής Προστασίας, κρατικά, της Περιφέρειας, είναι όλοι παρόντες, πλέον.
«Αυτό είναι γεγονός. Κινητοποιήθηκαν. Έβαλαν μπουλντόζες και καθαρίζουν και τα ρέματα. Κατόπιν εορτής όμως. Γιατί δεν το κάνανε εγκαίρως;», μου λέει ο Βαγγέλης. «Και έχουμε γίνει ρεζίλι, τσακώνονται στα δημοτικά συμβούλια. Χάθηκαν τόσες ζωές και αυτοί παίζουνε παιχνίδια, ποιος έχει την ευθύνη... Διαχρονικό είναι το πρόβλημα, όλοι όσοι πέρασαν από θέσεις έχουν μερίδιο στην καταστροφή. Όλοι οι “βολεμένοι” έβαλαν το λιθαράκι τους», συνεχίζει ο ίδιος. «Τουλάχιστον μετά από αυτή την καταστροφή και τον θάνατο, είναι ίσως μια ευκαιρία να ξανακτιστεί η Μάνδρα, σωστά, από την αρχή. Όπως η Καλαμάτα μετά τον σεισμό. Αλλά θέλει δέκα χρόνια ένα τέτοιο εγχείρημα για να φανούν τα αποτελέσματα».
Στις 15 Νοεμβρίου, μέσα σε τρεις ώρες έπεσαν 80 τόνοι νερού/ στρέμμα. Το όρος Πατέρα, αποψιλωμένο από τα δάση και τη φυσική του βλάστηση, «κατέβηκε» ορμητικά σε χειμάρρους λάσπης. Ήταν ένα φυσικό φαινόμενο αναμφισβήτητα μεγάλης δριμύτητας.
Είναι, όμως, τελικά οι περισσότερο υποβαθμισμένες, χαμηλότερου εισοδήματος περιοχές, περισσότερο ευάλωτες σε φυσικά φαινόμενα μεγάλης έντασης, όπως οι πλημμύρες της 15ης Νοεμβρίου;
Μπορεί να στοιχειοθετηθεί επιστημονικά (με εισοδηματικά στοιχεία των κατοίκων, χωροταξικά δεδομένα του αστικού και περιφερειακού σχεδιασμού, χρήσεων γης,υποδομών κάθε λογής και όχι μόνο αντιπλημμυρικών) η πανθομολογούμενη ταξικότητα (μεταξύ των περιοχών) στην δριμύτητα των συνεπειών που επιφέρει στην καθεμιά ένα φυσικό φαινόμενο; Και ενυπάρχει αυτή η ταξικότητα στον τρόπο με τον οποίο η κεντρική κυβέρνηση προστατεύει μια περιοχή της χώρας (λιγότερο ή περισσότερο από μια άλλη), επενδύοντας τους αντίστοιχους πόρους/ κεφάλαια και ανθρώπινο δυναμικό;
«Μια περιοχή όπως πχ η Εκάλη, δεν θα είχε πληγεί στον ίδιο βαθμό που πλήγηκε η Μάνδρα Αττικής, διότι αναπτύχθηκε με βάση συγκεκριμένο πολεοδομικό σχεδιασμό, σε εδάφη κατάλληλα για οικοδόμηση, με χαμηλούς συντελεστές δόμησης και μεγάλα ποσοστά ελεύθερων και πρασίνων χώρων, με κατάλληλες και καλά συντηρημένες υποδομές», απαντά ο Ηλίας Κουρλιούρος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών με αντικείμενο την οικονομική γεωγραφία και τον περιφερειακό και χωροταξικό σχεδιασμό.
«Οι περιοχές χαμηλού εισοδήματος είναι περισσότερο ευάλωτες σε ακραία φυσικά φαινόμενα από περιοχές υψηλού εισοδήματος για τους εξής λόγους:(α) στην πλειοψηφία τους έχουν αναπτυχθεί αυθόρμητα -δηλ. χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό και χωρίς τις αναγκαίες εδαφολογικές, κλιματολογικές και γεωμορφολογικές μελέτες καταλληλότητας. (β) Η δόμηση σε αυτές τις περιοχές (σε πολλές περιπτώσεις αυθαίρετη) έχει γίνει σε ακατάλληλους χώρους (μπαζωμένα ρέματα, επιχωματώσεις, σαθρά εδάφη κλπ). Η δόμηση αυτού του είδους αφορά τόσο κατοικίες λαϊκών στρωμάτων όσο και επαγγελματικές εγκαταστάσεις (βιοτεχνικούς χώρους, αποθήκες, εμπορικά καταστήματα κλπ), αλλά ακόμη και δημοτικά κτίρια και εγκαταστάσεις (γ) Οι τεχνικές υποδομές τους είναι είτε κατεστραμμένες ή ακατάλληλες να ανταποκριθούν σε έντονα καιρικά φαινόμενα. (δ) Αντιπλημμυρικά έργα σ’ αυτές τις περιοχές είτε είναι ανύπαρκτα, ή, στην περίπτωση που υπάρχουν, δεν λειτουργούν λόγω έλλειψης επαρκούς συντήρησης».
«Συνεπώς η ταξικότητα ενυπάρχει εγγενώς στον τρόπο με τον οποίο οικοδομήθηκαν και αναπτύχθηκαν οι περιοχές χαμηλού εισοδήματος, σε αντιδιαστολή με αυτόν των περιοχών υψηλού, στις οποίες τηρήθηκαν όλες οι πολεοδομικές προδιαγραφές και μελέτες», συνεχίζει ο κύριος Κουρλιούρος.
«Η ευθύνη των εκάστοτε κυβερνήσεων είναι ότι «ανέχτηκαν» αυτόν τον απρογραμμάτιστο τρόπο οικιστικής ανάπτυξης σε διάφορες περιοχές της Αττικής, αφενός διότι έτσι απαλλάσονταν από την ευθύνη ανάληψης δαπανών για την οργανωμένη παραγωγή δημόσιας στέγης για τα λαϊκά στρώματα της πρωτεύουσας, και αφετέρου διότι το οικιστικό ζήτημα και οι νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων χρησιμοποιήθηκαν από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, εδώ και πολλές δεκαετίες, για εκλογικούς λόγους».
Η Μάνδρα συγκεκριμένα (και παρομοίως οι γύρω της περιοχές) πως μπορούν με απλά λόγια να περιγραφούν χωροταξικά, από την δική σας επιστημονική σκοπιά; Είναι σίγουρα μια περιοχή όπου έχει κατά κόρον αυτοδομηθεί, τόσο σε επίπεδο κατοικίας όσο και επαγγελματικών χώρων, με μεγάλο αριθμό βιοτεχνικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων και δύο μεγάλους οδικούς άξονες, την Εθνική Οδό Αθηνών- Κορίνθου και την Αττική Οδό, να την διατρέχουν/ οριοθετούν. Θεωρείτε πως αυτές οι εγκαταστάσεις και υποδομές έχουν δημιουργηθεί ορθολογικά; Και δημιουργήθηκαν οι απαιτούμενες υποστηρικτικές υποδομές αυτών των μεγάλων έργων;
Η χωροταξική διάρθρωση της Μάνδρας και των γύρω περιοχών αποτελεί τυπικό δείγμα υποβαθμισμένης περιοχής όπως πολλές άλλες στη Δυτική Αττική. Η μεταπολεμική εκβιομηχάνιση της πρωτεύουσας έλαβε χώρα κυρίως γύρω από τρεις βασικούς γεωγραφικούς πυρήνες: την περιοχή του «Ελαιώνα», στο κέντρο της Αθήνας, την περιοχή της Μεταμόρφωσης, στα βόρεια του πολεοδομικού συγκροτήματος και το Θριάσιο Πεδίο στα δυτικά. Πέραν αυτών των βασικών πυρήνων βαριάς κυρίως βιομηχανίας, αναπτύχθηκαν και πολλές μικρότερες βιομηχανίες, βιοτεχνίες και επαγγελματικά εργαστήρια διάσπαρτα μέσα στο πολεοδομικό συγκρότητα της πρωτεύουσας και κυρίως στο κέντρο και στα δυτικά προάστια. Η μεγάλη συγκέντρωση βαριάς βιομηχανίας στο Θριάσιο, είχε ως συνέπεια η περιοχή να αναπτυχθεί ως τόπος κατοικίας φτωχών λαϊκών –εργατικών και μικροαστικών- στρωμάτων και ως τόπος χωροθέτησης βοηθητικών προς τη βιομηχανία εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων, με τρόπο απρογραμμάτιστο και χαοτικό: πρώτα κτίζονταν τα αυθαίρετα κτίσματα σε φθηνή γη εκτός σχεδίου πόλης, χωρίς τις αναγκαίες υλικοτεχνικές και κοινωνικές υποδομές, και στη συνέχεια, κάτω από κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις οι εκάστοτε κυβερνήσεις υποχρεώνονταν να εντάσσουν τις αυθαίρετα δομημένες περιοχές στο «σχέδιο πόλης» κατασκευάζοντας και τις απολύτως στοιχειώδεις υποδομές. Αυτός ο τρόπος οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής είχε ως συνέπεια οι χρήσεις γης να κατανεμηθούν με τρόπο ανορθολογικό: οχλούσες βιοτεχνίες δίπλα σε κατοικίες, αποθήκες και άλλες επαγγελματικές εγκαταστάσεις δίπλα σε σχολεία, κτίρια και δρόμοι πάνω σε μπαζωμένα ρέματα και σαθρά εδάφη κλπ.
Οι υποδομές, που όπως προαναφέρθηκε κατασκευάστηκαν εκ των υστέρων, θα έπρεπε να «προσαρμοστούν» σε έναν ήδη διαμορφωμένο οικιστικό ιστό, πράγμα που ασφαλώς μειώνει τη λειτουργικότητά τους, ειδικότερα σε περίπτωση ακραίων φυσικών φαινομένων όπως η πρόσφατη πλημμύρα. Τα φαινόμενα αυτά και οι τοπικές επιπτώσεις τους μεγεθύνονται από κερδοσκοπικές δραστηριότητες αποψίλωσης δασικών ορεινών εκτάσεων και την καταπάτησή τους για οικιστικούς λόγους.
«Η ταξική διάσταση των περιοχών αυτών είναι δεδομένη, πρόκειται για την «πίσω αυλή» των Αθηνών η οποία αναπτύχθηκε ως βασική βιομηχανική περιοχή σχεδόν βαριάς βιομηχανίας (τσιμέντα, ναυπηγεία, πετρέλαια κ.α.)», σχολιάζει ο κύριος Γιώργος Σαρηγιάννης, ομότιμος καθηγητής Πολεοδομίας του Ε.Μ.Π.. «Χάρτες του Λεκανοπεδίου ήδη από το 1960 δείχνουν αυτή την ταξική διάσταση με δείκτη τα εισοδήματα των κατοίκων. Η διαίρεση του Λεκανοπεδίου σε «ανατολικό» και «δυτικό» υπάρχει από την αρχαιότητα, για καθαρά κλιματικούς λόγους και συνεχίστηκε αδιάλειπτα και στην Ρωμαϊκη εποχή, και στο Βυζάντιο, και στα οθωμανικά χρόνια –πάντοτε οι ιθύνοντες είχαν την εξοχική τους κατοικία στην Κηφισιά (Ηρώδης ο Αττικός, βυζαντινοί προύχοντες, Οθωμανοί ιθύνοντες , και στην συνέχεια πρωθυπουργοί και κεφαλαιούχοι του 19ου αιώνα και μέχρι σήμερα)».
Ρωτάω και τον κύριο Σαρηγιάννη αν μια μεγαλοαστική περιοχή θα είχε πληγεί τόσο δραματικά από ένα φαινόμενο αντίστοιχης έντασης και εστίασης.
«Εδώ τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά», απαντάει ο καθηγητής Σαρηγιάννης. «Εκάλη , Κηφισιά, Φιλοθέη, Π. Ψυχικό και Κολωνάκι, είναι τοπογραφικά σε υψώματα ή σε πρόποδες βουνών, και δεν κινδυνεύουν από πλημμύρες, όμως, ακόμη και ακριβές περιοχές όπως η Βούλα-Γλυφάδα-Βουλιαγμένη είχαν προβλήματα. Κι εκεί έχουν κλείσει ρέματα. Σίγουρα όμως η συχνότητα καταστροφών σε εκείνες τις περιοχές δεν είναι η ίδια με τις χαμηλών εισοδημάτων που είναι σε κοιλώματα (Μπουρνάζι, Μοσχάτο, Λιόσια, Αγ. Βαρβάρα κ.α.). Είναι γνωστό ότι το Μοσχάτο, ο Αγ. Ιωάννης Ρέντης, κ.ά. πλημμυρίζουν συνέχεια από τον 19ο αιώνα, τα έργα του Ιλισσου και του Κηφισσού που έγιναν στις αρχές και τα μέσα του 20ου αιώνα, βελτίωσαν κάπως την κατασταση, όμως η οικοδόμηση , η ασφαλτόστρωση και το κλείσιμο των ρεμάτων επανέφεραν το πρόβλημα. Ετσι, πλήττονται και μεγαλοαστικές περιοχές όπως τα νότια προάστεια μέχρι ακόμη και την Σαρωνίδα»
«Μπορούμε να παραλληλίσουμε το φαινόμενο με την ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία ξεκίνησε από βιομηχανικές περιοχές φτωχών συνοικισμών, πέρασε στο κέντρο αδιαφορώντας αν είναι Σύνταγμα και Ηρώδου του Αττικού ή Μεταξουργείο και Γκάζι, και τώρα πλήττει ακόμη και την Εκάλη. Όπως και το νέφος, η πλημμύρα ξεπέρασε τις ταξικές διαστάσεις και επεκτάθηκε αναίσχυντα… στις “καλές συνοικίες”»
Γιατί συνέβη αυτή η καταστροφή στην Μάνδρα; Ευθύνεται η αυθαίρετη δόμηση και το μπάζωμα των ρεμάτων της περιοχής; Η αποψίλωση του όρους Πατέρα από τη δασική βλάστηση;
Ο όγκος των υδάτων αυξήθηκε: λόγω αποψίλωσης των δασών, της ασφαλτόστρωσης και της τσιμεντοποίησης, αλλά και λόγω της κλιματικής αλλαγής, του μπαζώματος και της κακής μελέτης των ρεμάτων- αν έγινε μελέτη ή απλώς τα έκλεισαν όπως τους βόλευε. Στην περίπτωση της Μάνδρας η νέα εθνική έκλεισε 23 ρέματα που εκβάλαν στο Θριάσιο και τη Νέα Πέραμο. Η αυθαίρετη δόμηση παίζει ρόλο σε 3 περιπτώσεις που μπορεί να συνυπάρχουν, λειτουργώντας και αθροιστικά : κτίζουν σε ακατάλληλες περιοχές, πολλές φορές και σε λεκάνες απορροής ρεμάτων, όντας έτσι τα πρώτα θύματα σε περίπτωση μεγάλης νεροποντής, εξαφανίζουν το φυσικό έδαφος και, τέλος, επειδή είναι αυθαίρετα δεν γίνονται κρατικά ή δημοτικά έργα. Και εδώ φυσικά το θέμα είναι και ταξικό- για έργα που γίνονται σε Εκάλη ή σε Π.Φάληρο, εδώ δεν νοιάζεται κανείς, ούτε και προβλέπονται κονδύλια παρά μόνο αν συμβεί κάποια καταστροφή.
- Ποιες είναι οι αιτίες της αυθαίρετης δόμησης; Πως διαχρονικά μπόρεσε να συμβαίνει, εξακολουθητικά κιόλας;
Εδώ το θέμα ανάγεται στην Εκθεση Βαρβαρέσου, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ το 1952. Με βάση τις εντολές του ΔΝΤ και της ΠΤ η Ελλάδα δεν έπρεπε να αποκτήσει οικονομική ανεξαρτησία και ως εκ τούτου έπρεπε να στραφεί σε μη παραγωγικές, μη ανταγωνιστικές οικονομικές δραστηριότητες- όχι βιομηχανία αλλά εμπόριο, ναυτιλία και οικοδομή. Με το τελευταίο, δόθηκαν τεράστιες διευκολύνσεις ώστε να βγάλουν οι μικρομεσαίοι αστοί τις χρυσές λίρες που είχαν αποταμιεύσει στη Κατοχή ή ξεπουλώντας κτήματα στην επαρχία και επενδύοντάς τα στην οικοδομή. Η οικοδομή έχει το χαρακτηριστικό ότι διαχέει το χρήμα σε πολύ μεγάλο πλάτος με γρήγορη κυκλοφορία και αναθερμαίνει την οικονομία , έτσι κινήθηκε η αγορά μετά τον Εμφύλιο. Ήταν όμως (η ελληνική) μια άρρωστη οικονομία, εντελώς εξαρτημένη από τις βιομηχανικές χώρες, με αποτελέσματα που τα είδαμε μετά… Με αυτόν τον τρόπο το κράτος, έλυσε το πρόβλημα της κατοικίας , χωρίς να δώσει δεκάρα : πολυκατοικίες στην μέση αστική τάξη και αυθαίρετα στην εργατική τάξη. Όλοι εσωτερικοί μετανάστες στις μεγάλες πόλεις μετά το 1950, με οικονομικό αλλά και πολιτικό όφελος, το ελληνικό κράτος τους ενσωμάτωσε όλους στο σύστημα. Στην Ευρώπη, κτίστηκαν χιλιάδες κατοικίες μεσαίων εισοδημάτων με κρατική πρόνοια- σε μας μόνο το 3%.
Φεύγοντας από την (φτωχή) σμπαραλιασμένη Μάνδρα, σταματάω στο αμαξοστάσιο του Δήμου, στην παλιά εθνική Αθηνών- Θηβών, όπου τόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Καταμεσής του Θριασίου Πεδίου- «πόλος ανάπτυξης» χαρακτηρίζεται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθηνών 2021. Στις 15 Νοεμβρίου 2017 λειτούργησε σαν πεδίου θανάτου.