Υπήρξε πρωτοπόρος: Επένδυσε στη χρήση των υπολογιστών μια, πρωτόγονη ψηφιακά, δεκαετία όπως η δεκαετία του ’60 και μάλιστα όχι μόνο στην οργάνωση του υλικού του αλλά και στην έρευνα.
Υπήρξε διεθνής: Το Τεχνικό Γραφείο Δοξιάδη (Doxiadis Associates) ιδρύθηκε το 1951 και γρήγορα βρέθηκε να έχει γραφεία στις 5 ηπείρους, και προγράμματα σε 40 χώρες.
Υπήρξε φωτισμένος και συστηματικός: Ως σχεδιαστής κι αρχιτέκτων έκανε εξαιρετική δουλειά στην τεκμηρίωση αποτυπώνοντας τις επιπτώσεις του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και της Κατοχής στην Ελλάδα, στον πληθυσμό της, στις υποδομές, στις πλουτοπαραγωγικές πηγές.
Η έρευνα κι η καταγραφή του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη (γιατί περί αυτού ο λόγος) στάθηκε μια από τις βασικές αιτίες της οικονομικής ενίσχυσης της χώρας μας από κοινού με άλλα κράτη της ευρωπαϊκής ηπείρου την μεταπολεμική περίοδο, γνωστή και ως Σχέδιο Μάρσαλ.
Πώς μπορούν οι άνθρωποι που ζουν στις πόλεις να είναι ευτυχισμένοι;
Εχοντας στο μυαλό του διακαή πόθο να απαντήσει σ′ αυτό το ερώτημα, ο Έλληνας αρχιτέκτονας και διεθνώς φημισμένος πολεοδόμος επιχείρησε να σχεδιάσει μια καλύτερη πόλη.
Η έκθεση «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» που φιλοξενείται στην Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από τις 28 Ιανουαρίου έως τις 26 Φεβρουαρίου εξετάζει μια από τις πιο αποφασιστικής σημασίας κοινωνικές συνθήκες των τελευταίων πενήντα ετών: τη σύμπτυξη πόλεων, ανθρώπων, πληροφοριών και υπολογισμών.
«Η έκθεση ”στελεχώνεται” από υλικό που προέρχεται από το αρχείο Δοξιάδη», είπαν οι επιμελητές της έκθεσης, Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta. Από κοινού με τον Πρόδρομο Τσιαβό (που μαζί με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου έχουν την εκτελεστική διεύθυνση της έκθεσης), ξενάγησαν τους δημοσιογράφους στην έκθεση αυτή και σε ένα υλικό που, όπως συμπλήρωσαν, επιλέχθηκε σε διάρκεια πέντε ετών. «Προσπαθήσαμε να το παρουσιάσουμε με τρόπο ενδιαφέρον κι αισθητικά ευχάριστο», εξήγησαν.
Η έκθεση παρουσιάζει την προαναφερθείσα συνθήκη σε δύο επεισόδια. Το πρώτο επεισόδιο καλύπτει την προφητική χρήση των υπολογιστών τη δεκαετία του 1960 από τον Κωνσταντίνο Α. Δοξιάδη. Το δεύτερο ανιχνεύει αυτές τις υπολογιστικές πρακτικές μέχρι τη σημερινή Αθήνα, με νέα έρευνα για τη φυσική μορφή, την τεχνική διοίκηση και την εδαφική εξάπλωση των συστημάτων διαχείρισης των συνόρων πόλεων και κρατών. Κάθε επεισόδιο περιστρέφεται γύρω από μια ομάδα πληθυσμού και μια μορφή συλλογής πληροφοριών.
«Κρίσιμο χρονικό σημείο το 1964», ανέφεραν ακόμα οι επιμελητές. «Τότε ξεκινά το κέντρο υπολογιστών του γραφείου Δοξιάδη και γίνεται το χαρακτηριστικό του γραφείου. Κάπως έτσι αναδεικνύεται η σημασία του υπολογιστή και πώς εντάσσεται στον πληροφοριακό μοντερνισμό».
Στη δεκαετία του 1960, το γραφείο του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη διεξήγαγε το πρόγραμμα «Ανθρώπινη Κοινότητα», μια έρευνα για τους κατοίκους της Αθήνας, η οποία μέτρησε την προσαρμογή τους στον αναδυόμενο ρυθμό και τους χώρους της μεταπολεμικής πόλης. Για τις ανάγκες της έρευνας, ο Δοξιάδης χρησιμοποίησε έναν υπερυπολογιστή της εποχής, τον οποίο τοποθέτησε στο γραφείο του στο κέντρο της Αθήνας. Στη συνέχεια, κατάρτισε ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν σε δεκαοχτώ αθηναϊκές γειτονιές, αντίγραφα των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση. Το συμπεριληπτικό πρότζεκτ του εστίασε στις απόψεις των ίδιων των πολιτών για το πώς μπορούν να είναι χαρούμενοι στην καθημερινότητα της ζωής τους στην πόλη.
«Δυόμισι χιλιάδες συνεντεύξεις αποτύπωσαν βασικά δημογραφικά στοιχεία αναδεικνύοντας την δυνατότητα του Δοξιάδη και των συνεργατών του να απορροφούν πληροφορίες από τον κόσμο», ανέφεραν οι επιμελητές της έκθεσης παρουσιάζοντας το κομμάτι της εκείνο που συμπεριλαμβάνει δακτυλογραφημένα ερωτηματολόγια και άλλα εργαλεία της εποχής που τέθηκαν στην υπηρεσία της καταγραφής αυτής. Ακόμα, φωτογραφίες από Αθηναϊκές γειτονιές συνθέτουν ένα εντυπωσιακό φωτογραφικό οδοιπορικό της εποχής απαθανατίζοντας διαφορετικές μορφές καθημερινής ζωής στην Αθήνα της εποχής.
Στο δεύτερο επεισόδιο γίνεται ένα μεγάλο χρονικό άλμα, καθώς ξεδιπλώνονται συστήματα παρακολούθησης στις σύγχρονες πόλεις, τα οποία ενισχύουν τον αποκλεισμό των μειονοτήτων. Εκεί παρουσιάζεται η «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα», μια κριτική αναδρομή της έρευνας του Δοξιάδη που πραγματοποιήθηκε με πρόσφατα αφιχθέντες μετανάστες και πρόσφυγες. Συνολικά, η έκθεση αποκαλύπτει το πώς η σημερινή εποχή μας και η μεταπολεμική περίοδος συνδέονται μέσω τεχνικών εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων. Μαζί, αυτά τα επεισόδια δείχνουν την αναδυόμενη πληροφοριακή γεωγραφία της Ελλάδας, εντοπίζοντας τα όρια και τα σύνορά της, καθώς και τα υποκείμενα δεδομένων που δημιουργούν.
«Ηταν ένας άνθρωπος παθιασμένος με το μέλλον, με την οικουμενόπολη, το κέντρο που θα συνέδεε τους ανθρώπους» ανέφεραν, μεταξύ άλλων, οι επιμελητές χωρίς να παραλείψουν να αναφερθούν διεξοδικά στην δουλειά του γραφείου Δοξιάδη και σε άλλες πόλεις του κόσμου.
Λίγα λόγια για τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη
O Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης (1913-1975) ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς και επιδραστικούς αρχιτέκτονες και πολεοδόμους της μεταπολεμικής περιόδου. Κατέθετε συχνά τις προτάσεις του για το αστικό τοπίο της Ελλάδας και διακρίθηκε για την εξωστρέφεια και τη δράση του σε τέσσερις ηπείρους. Από τη μια, ο οικισμός Άσπρα Σπίτια Παραλίας Διστόμου: ο πρότυπος οικισμός τον οποίο σχεδίασε το 1963 για να φιλοξενήσει τις οικογένειες των εργαζομένων στην «Αλουμίνιον της Ελλάδος», με τον πρώτο σταθμό βιολογικού καθαρισμού αστικών λυμάτων στην Ελλάδα. Από την άλλη, η χάραξη της πόλης του Ισλαμαμπάντ και τα σχέδια για την ανοικοδόμηση των Σκοπίων ύστερα από τον καταστροφικό σεισμό του 1963, σε ανάθεση του ΟΗΕ. Από τη μια, η πρόταση για σιδηροδρομική σύνδεση του Λαυρίου με την ελληνική πρωτεύουσα – που έμεινε στα χαρτιά. Από την άλλη, τα έργα της Doxiadis International Co. Ltd. Consultants on Development & Ekistics σε 44 χώρες, με γραφεία στις ΗΠΑ, το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, τη Νιγηρία, την Γκάνα, τη Λιβύη κ.α.
Ο Δοξιάδης ήταν ο άνθρωπος με τις πολλές ιδιότητες. Ένας μοντερνιστής που αντιμετώπιζε την τεχνολογία και την τεχνική ως μέσα για να επιτευχθεί η ευημερία του ανθρώπου και του κοινωνικού συνόλου. Διδάκτωρ μηχανικός από το Πανεπιστήμιο του Σαρλότενμπουργκ στο Βερολίνο. Αρχηγός της αντιστασιακής ομάδας «Ήφαιστος» την περίοδο της Κατοχής. Υφυπουργός Ανοικοδόμησης και Γενικός Διευθυντής Ανοικοδόμησης στη μεταπολεμική Ελλάδα. Με προσφυγικές εμπειρίες από την οικογένειά του –γεννήθηκε το 1913 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας– ζει από κοντά το δράμα των προσφύγων του 1922, αλλά και των εκατομμυρίων προσφύγων που κατακλύζουν το Καράτσι του Πακιστάν, όταν ταξιδεύει εκεί το 1955.
Στη δική του θεωρία για την Οικιστική, ο άνθρωπος είναι το πιο σημαντικό συστατικό της πόλης και, σε συνδυασμό με τα άλλα τέσσερα στοιχεία (φύση, κοινωνία, κελύφη και δίκτυα), οδηγεί στην ισορροπημένη λειτουργία της. Ήδη στη διακήρυξη του πρώτου Συμποσίου της Δήλου (1963), από τα συνολικά 12 που οργάνωσε, αναφέρει: «Ο στόχος πρέπει να είναι να δημιουργήσουμε οικισμούς που δεν θα ικανοποιούν τους ανθρώπους μόνο ως γονείς και εργαζόμενους, αλλά επίσης και ως ενδιαφερόμενους για μάθηση, ως δημιουργούς και ως πολίτες».
Υπήρξε, όμως, και ένας αρχιτέκτονας ανοιχτός στις αλλαγές που έφερνε η εποχή του όσο εκείνος διατηρούσε τον θαυμασμό του για τον αρχιτεκτονικό χώρο της αρχαιοελληνικής «πόλεως». Στο 8ο Συμπόσιο του 1970, οι συμμετέχοντες παρατηρούσαν αυτό που ερχόταν από το μέλλον: «Τα συστήματα πληροφορίας σήμερα έχουν περισσότερη δύναμη στην κοινωνία από ποτέ, διότι οι υπολογιστές έχουν μεγεθύνει τις δυνατότητες των ανθρώπινων αισθήσεων».
Παράλληλη δράση της έκθεσης
Δύο προβολές της ταινίας «Χτίστες, νοικοκυρές κι η οικοδόμηση της σύγχρονης Αθήνας» πραγματοποιούνται στις 3 και 4 Φεβρουαρίου στο πλαίσιο της έκθεσης «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου».
Περισσότερα για την έκθεση εδώ