Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας θεωρείται μια από τις σημαντικότερες εκρήξεις ηφαιστείων στην ιστορία: Αποτελεί κομβικό σημείο στην ιστορία του προϊστορικού Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου, και ως εκ τούτου ο οικισμός στο Ακρωτήρι, που θάφτηκε περίπου 1.600 χρόνια πριν την Πομπηία, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της 2ης χιλιετίας πΧ. Οι αρχαιολόγοι στις αρχές του 20ού αιώνα θεωρούσαν πως η έκρηξη έλαβε χώρα κατά το 1500 πΧ, κατά την περίοδο του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου, και η υπόλοιπη ιστορία «στήθηκε» γύρω από αυτή την εκτίμηση. Ωστόσο κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η πρόοδος στις μεθόδους ραδιοχρονολόγησης άνθρακα έφερε αλλαγές, και πολλοί ειδικοί εκτιμούν ότι η έκρηξη έλαβε χώρα μέχρι και 100+ χρόνια νωρίτερα.
Ο Στουρτ Μάνινγκ, καθηγητής Τεχνών και Επιστημών στην Κλασική Αρχαιολογία στο Cornell University, ελπίζει να βοηθήσει στο να λυθεί ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα/ διαφωνίες της σύγχρονης αρχαιολογίας: Εξετάζοντας τα διαθέσιμα δεδομένα και συνδυάζοντάς τα με προηγμένη στατιστική ανάλυση, ήταν σε θέση να εστιάζει σε ένα πιο στενό εύρος χρονολογιών για την έκρηξη: Περίπου 1609-1560 πΧ, κατά την Δεύτερη Μεταβατική Περίοδο της Αιγύπτου, όταν οι Υκσώς έλεγχαν την Κάτω Αίγυπτο. Αν και δεν πρόκειται για απόλυτα ακριβή ημερομηνία, το εύρημα αυτό βοηθά να λάβει τέλος μια μακρά περίοδος διαφωνιών στην αρχαιολογία.
Το επιστημονικό άρθρο του Μάνινγκ, «Second Intermediate Period Date for the Thera (Santorini) Eruption and Historical Implications», δημοσιεύτηκε στο PLOS ONE.
«Είναι η πιο διαφιλονικούμενη ημερομηνία στην ιστορία της Μεσογείου εδώ και πάνω από 40 χρόνια» είπε ο Μάνινγκ, που διευθύνει το Cornell Tree-Ring Laboratory. «Είναι μία από αυτές τις ατελείωτες διαφωνίες, σε σημείο που οι άνθρωποι λένε “υπάρχει πρόβλημα εδώ, δεν μπορούμε να το λύσουμε, ας προχωρήσουμε”. Ελπίζω πως με αυτό τον επιστημονικό άρθρο μπορεί να αρχίσουν να λένε “ξέρετε, αυτό οριοθετεί και ορίζει το πρόβλημα με έναν τρόπο που δεν ήμασταν σε θέση να το κάνουμε στο παρελθόν, και το στενεύει σε σημείο που μπορούμε να πούμε ότι ήταν στη Δεύτερη Μεταβατική Περίοδο. Οπότε θα έπρεπε να αρχίσουμε να γράφουμε μια διαφορετική ιστορία”».
Το «χαμένο κομμάτι του παζλ» ως προς την εξέταση των παραμέτρων για την εύρεση της χρονολογίας της έκρηξης ήταν ο προβληματισμός πως οι εκπομπές ηφαιστειακού διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να μόλυναν τα οργανικά δείγματα από τη Θήρα, με αποτέλεσμα λανθασμένες χρονολογήσεις.
Ο Μάνινγκ σκέφτηκε να κοιτάξει αλλού: Σε περιοχές του Αιγαίου που βίωσαν τις επιπτώσεις των τσουνάμι από την έκρηξη. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε τις χρονολογίες που προέκυψαν από αυτές τις έρευνες στο μοντέλο του, ενώ στην ίδια τη Θήρα αντιλήφθηκε τη σημασία ενός μικρού μα ξεκάθαρου χρονικού κενού μεταξύ της εγκατάλειψης του οικισμού στο Ακρωτήρι και της έκρηξης- κάτι που ελήφθη και αυτό υπόψιν. Εν τέλει, το μοντέλο έδειξε τα πιο πιθανά εύρη χρονολογιών για την έκρηξη: Μεταξύ του 1609 και του 1560 πΧ (πιθανότητα 95,4%), ή μεταξύ του 1606 και του 1598 πΧ (πιθανότητα 68,3%).
Τα νέα αυτά ευρήματα «συγχρονίζουν» τους πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου, ενώ παράλληλα αποδυναμώνουν άλλες θεωρίες, όπως αυτήν που θέλει τα μινωικά ανάκτορα στις ακτές της Κρήτης να καταστρέφονται λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου: «Δεν φαίνεται να ισχύει αυτό» λέει ο Μάνινγκ, «επειδή όταν χρονολογούμε τα επίπεδα καταστροφής στην Κρήτη, φαίνονται να είναι πάνω από έναν αιώνα μετά».