Οι επιδημιολόγοι και άλλοι ειδικοί που παρακολουθούν την εξέλιξη της πανδημίας του κορονοϊού λένε στον πλανήτη «ετοιμαστείτε να μάθετε περισσότερα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου».
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι ο «ανεμοστρόβιλος» της Ομικρον πρακτικά διασφαλίζει ότι δεν θα είναι η τελευταία παραλλαγή του ιού που θα ανησυχήσει τον κόσμο.
Κάθε μόλυνση παρέχει μια ευκαιρία στον ιό να μεταλλαχθεί και η Ομικρον έχει ένα πλεονέκτημα έναντι των προγενέστερων μεταλλάξεων: εξαπλώνεται πολύ πιο γρήγορα, παρά την ανάδυσή της σε έναν πλανήτη με ισχυρότερο συνονθύλευμα ανοσίας από εμβόλια και φυσική νόσηση.
Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι, στους οποίους ο ιός μπορεί να εξελιχθεί περαιτέρω. Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν πώς θα μοιάζουν οι επόμενες παραλλαγές ή πώς θα μπορούσαν να διαμορφώσουν την πανδημία, αλλά λένε ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οι συνέχειες της Ομικρον θα προκαλέσουν πιο ήπια ασθένεια ή ότι τα υπάρχοντα εμβόλια θα λειτουργήσουν εναντίον τους.
Προτρέπουν, λοιπόν, σε ευρύτερο εμβολιασμό άμεσα, όσο τα σημερινά εμβόλια εξακολουθούν να είναι αποτελεσματικά.
«Οσο πιο γρήγορα εξαπλώνεται τη Ομικρον, τόσο περισσότερες ευκαιρίες υπάρχουν για μετάλλαξη, που ενδεχομένως οδηγεί σε περισσότερες παραλλαγές», εξηγεί ο Λεονάρντο Μαρτίνεζ, επιδημιολόγος μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.
Από τότε που εμφανίστηκε στα μέσα Νοεμβρίου, η Ομικρον έχει σαρώσει όλη την υδρόγειο «σαν φωτιά μέσα στο ξερό γρασίδι». Ερευνες δείχνουν ότι η παραλλαγή είναι τουλάχιστον δύο φορές πιο μεταδοτική από τη Δέλτα και τουλάχιστον τέσσερις φορές πιο μεταδοτική από την αρχική έκδοση του ιού.
Η Ομικρον είναι πολύ πιο πιθανό (από τη Δέλτα) να μολύνει εκ νέου άτομα που είχαν προηγουμένως κορονοϊό και να προκαλέσει λοιμώξεις σε εμβολιασμένα άτομα, ενώ παράλληλα επιτίθεται στους μη εμβολιασμένους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατέγραψε ρεκόρ 15 εκατομμυρίων νέων κρουσμάτων COVID-19 την εβδομάδα 3-9 Ιανουαρίου, αύξηση 55% σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη εβδομάδα.
Μαζί με τον «παροπλισμό» σχετικά υγιών ατόμων εκτός εργασίας και σχολείων, η ευκολία με την οποία εξαπλώνεται η παραλλαγή αυξάνει τις πιθανότητες να μολύνει και να παραμείνει ο ιός σε άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα - δίνοντάς του περισσότερο χρόνο για να αναπτύξει ισχυρές μεταλλάξεις.
«Οι μεγαλύτερες σε διάρκεια, επίμονες λοιμώξεις φαίνονται να είναι το πιο πρόσφορο έδαφος αναπαραγωγής νέων παραλλαγών», επισημαίνει ο Δρ. Στούαρτ Κάμπελ Ρέι, ειδικός σε μολυσματικές ασθένειες στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins.
Επειδή η Ομικρον φαίνεται να προκαλεί λιγότερο σοβαρή ασθένεια από τη Δέλτα, η συμπεριφορά της έχει φουντώσει την ελπίδα ότι θα μπορούσε να είναι η αρχή μιας τάσης που τελικά θα κάνει τον ιό πιο ήπιο, σαν ένα κοινό κρυολόγημα.
Είναι μια πιθανότητα, λένε οι ειδικοί, δεδομένου ότι οι ιοί δεν εξαπλώνονται καλά εάν σκοτώσουν τους ξενιστές τους πολύ γρήγορα. Αλλά οι ιοί δεν γίνονται πάντα λιγότερο θανατηφόροι με την πάροδο του χρόνου.
Μια παραλλαγή θα μπορούσε, επίσης, να επιτύχει τον κύριο στόχο της - την αναπαραγωγή - εάν τα μολυσμένα άτομα αναπτύξουν αρχικά ήπια συμπτώματα, διαδώσουν τον ιό σε άλλους και αρρωστήσουν σοβαρά αργότερα, επισημαίνει ο Ρέι.
«Οι άνθρωποι αναρωτιούνται αν ο ιός θα εξελιχθεί σε ήπιο. Αλλά δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να το κάνουν», λέει. «Δεν νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ο ιός θα γίνει λιγότερο θανατηφόρος με την πάροδο του χρόνου», προσθέτει.
Η προοδευτική βελτίωση στην αποφυγή της ανοσίας βοηθά έναν ιό να επιβιώσει μακροπρόθεσμα. Οταν πρωτοχτύπησε ο SARS-CoV-2, κανείς δεν είχε ανοσία. Αλλά οι λοιμώξεις και τα εμβόλια έχουν προσφέρει τουλάχιστον κάποια ανοσία σε μεγάλο μέρος του κόσμου, επομένως ο ιός πρέπει να προσαρμοστεί.
Υπάρχουν πολλά πιθανά σενάρια για την εξέλιξή του. Τα ζώα θα μπορούσαν ενδεχομένως να επωάσουν και να απελευθερώσουν νέες παραλλαγές. Οι σκύλοι, οι γάτες και άλλα κατοικίδια ζώα, τα ελάφια και τα μινκ που εκτρέφονται σε φάρμες, είναι μόνο μερικά από τα ζώα που είναι ευάλωτα στον ιό, που μπορεί ενδεχομένως να μεταλλαχθεί μέσα τους και να επιστρέψει μεταλλαγμένος πίσω στους ανθρώπους.
Ενα άλλο πιθανό σενάριο: Με την Ομικρον και τη Δέλτα να κυκλοφορούν ταυτόχρονα, οι άνθρωποι μπορεί να κολλήσουν διπλές λοιμώξεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυτό που ο Ρέι αποκαλεί «Παραλλαγές Φρανκεστάιν (Frankenvariants), δηλαδή υβρίδια με χαρακτηριστικά και των δύο παραλλαγών.
Οταν προκύπτουν νέες παραλλαγές, οι επιστήμονες είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζουν από τα γενετικά χαρακτηριστικά ποιες μπορεί να «απογειωθούν». Για παράδειγμα, η Ομικρον έχει πολλές περισσότερες μεταλλάξεις από τις προηγούμενες παραλλαγές, περίπου 30. Αλλά η λεγόμενη παραλλαγή IHU που εντοπίστηκε στη Γαλλία και παρακολουθείται από τον ΠΟΥ έχει 46 μεταλλάξεις και δεν φαίνεται να έχει εξαπλωθεί καθόλου.
Για να περιοριστεί η εμφάνιση παραλλαγών, οι επιστήμονες επιμένουν στη συνέχιση των μέτρων δημόσιας υγείας, όπως οι μάσκες και ο εμβολιασμός. Αν και η Ομικρον είναι ικανότερη στο να αποφεύγει την ανοσία σε σύγκριση με τη Δέλτα, τα εμβόλια εξακολουθούν να προσφέρουν προστασία και οι ενισχυτικές δόσεις μειώνουν σημαντικά τις σοβαρές ασθένειες, τις νοσηλείες και τους θανάτους.
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αυτοί οι ιοί θα συνεχίσουν να μεταλλάσσονται και θα τοΥς αντιμετωπίζουμε για πολύ καιρό», εκτιμά η Ανν Τόμας, αναλύτρια πληροφορικής στο Westerly του Ρόουντ Άιλαντ.
Ο Ρέι, από την πλευρά του, παρομοιάζει τα εμβόλια με πανοπλίες για την ανθρωπότητα, που εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό την εξάπλωση του ιού ακόμα κι αν δεν την σταματήσει εντελώς. Για έναν ιό που εξαπλώνεται εκθετικά, επισημαίνει, «οτιδήποτε περιορίζει τη μετάδοσή του μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση». Επίσης, όταν τα εμβολιασμένα άτομα αρρωσταίνουν, η ασθένειά τους είναι συνήθως πιο ήπια και υποχωρεί πιο γρήγορα, αφήνοντας λιγότερο χρόνο για να γεννηθούν επικίνδυνες παραλλαγές.
Οι ειδικοί λένε ότι ο ιός δεν θα γίνει ενδημικός, όπως η γρίπη, όσο τα παγκόσμια ποσοστά εμβολιασμού είναι τόσο χαμηλά. Κατά τη διάρκεια πρόσφατης συνέντευξης Τύπου, ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντάνομ Γκεμπρεγέσους, διεμήνυσε ότι η προστασία των ανθρώπων από μελλοντικές παραλλαγές - συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μπορεί να είναι πλήρως ανθεκτικές στα σημερινά εμβόλια - εξαρτάται από τον τερματισμό της παγκόσμιας ανισότητας των εμβολίων.
Ο Τέντρος είπε ότι θα ήθελε να δει το 70% των ανθρώπων σε κάθε χώρα να εμβολιάζονται μέχρι τα μέσα του έτους. Επί του παρόντος, υπάρχουν δεκάδες χώρες, όπου λιγότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού είναι πλήρως εμβολιασμένο, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Πανεπιστημίου Johns Hopkins. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να αντιστέκονται στα διαθέσιμα εμβόλια.
«Αυτές οι τεράστιες μη εμβολιασμένες αναλογίες πληθυσμού στις ΗΠΑ, την Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική και αλλού είναι βασικά ″εργοστάσια παραλλαγών″», εκτιμά ο Δρ. Πραμπάτ Τζα, επιδημιολόγος του Κέντρου για την Παγκόσμια Ερευνα Υγείας στο Νοσοκομείο St. Michael’s του Τορόντο.
Στο μεταξύ, νέες παραλλαγές είναι αναπόφευκτες, δηλώνει ευθέως ο Λούις Μάνσκι, διευθυντής του Ινστιτούτου Μοριακής Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Με τόσους πολλούς μη εμβολιασμένους ανθρώπους, καταλήγει, «ο ιός εξακολουθεί να έχει τον έλεγχο».