Σε δύσκολες στιγμές, οι άνθρωποι είναι γνωστό ότι συσσωρεύουν χαρτονομίσματα στο σπίτι - ως μία «ασπίδα» χρηματοοικονομικής ασφάλειας ενάντια στη βαθιά αβεβαιότητα. Αλλά σε αυτήν την κρίση, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αυτή τη φορά, τα ίδια τα μετρητά, που μετακινούνται από χέρι σε χέρι σε γειτονιές, πόλεις και κοινωνίες - όπως ακριβώς και ο κορονοϊός (!) - αποτελούν πηγή υποψίας και όχι διασφάλιση για τους ανθρώπους.
Δεν είναι πλέον ένα πράγμα που πρέπει να μεταφερθεί χωρίς νόημα σε μια τσέπη, να μπαίνει σε ένα φθαρμένο πορτοφόλι ή να πετιέται άνετα σε ένα πάγκο κουζίνας. Η κατάσταση με το χρήμα έχει αλλάξει στην εποχή του κορονοϊού - ίσως αμετάκλητα. Η πανδημία έχει ξυπνήσει επίσης τη συζήτηση για τη βιωσιμότητα του αντικειμένου, που υπήρξε η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας: χαρτονομίσματα και κέρματα.
Από τα σούπερ μάρκετ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ιαπωνίας έως τις παραγκουπόλεις της Αφρικής και τα βενζινάδικα της Τεχεράνης, ένας αυξανόμενος αριθμός επιχειρήσεων και ατόμων παγκοσμίως έχουν σταματήσει να χρησιμοποιούν τραπεζογραμμάτια (χαρτονομίσματα) φοβούμενοι ότι τα νόμισματα και χαρτονομίσματα, που περνούν από τα χέρια δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων κατά τη διάρκεια της ωφέλιμης ζωής τους , θα μπορούσαν να είναι ένας επικίνδυνος φορέας για την εξάπλωση του κορονοϊού.
Κρατικοί αξιωματούχοι και ειδικοί του τομέα της υγείας έχουν πει ότι ο κίνδυνος μεταφοράς του ιού από άτομο σε άτομο μέσω της χρήσης των χρημάτων είναι ελάχιστος. Αυτό δεν εμπόδισε κάποιες επιχειρήσεις να αρνούνται να δεχτούν νόμισμα και ορισμένες χώρες να παροτρύνουν τους πολίτες να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τραπεζογραμμάτια εντελώς.
Μετρητά στον φούρνο και ψεκασμός!
Εν μέσω πανδημίας, χίλιοι υπολογισμοί γίνονται... πριν από τον χειρισμό μετρητών - κυρίως με γάντια.
Κάποιοι αφήνουν τα χρήματα που έχουν εισπράξει σε ασφαλείς επιφάνειες επί ολόκληρες μέρες για να (βεβαιωθούν ότι θα...) πεθάνει ο ιός.
Άλλοι απολυμαίνουν τα τραπεζογραμμάτια με σπρέι!
Ορισμένοι μάλιστα είχαν την φαεινή ιδέα να βάζουν τα μετρητά στον φούρνο μικροκυμάτων πιστεύοντας ότι σκοτώνει τον ιό.
Στην Κίνα, οι τράπεζες υποχρεούνται τώρα να αποστειρώνουν τα μετρητά με υπεριώδες φως ή θερμότητα και, στη συνέχεια, να αποθηκεύουν τα χαρτονομίσματα για τουλάχιστον μια εβδομάδα πριν τα διαθέσουν στους πελάτες.
«Σε πολλές περιοχές, τα μετρητά είχαν ήδη αρχίσει να εξαφανίζονται λόγω του αυξημένου κινδύνου ληστείας, της ευκολίας παραγγελίας μέσω Διαδικτύου και της πανταχού παρουσίας κινητών τηλεφώνων», λέει ο Ζάκαρι Κολ, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα οικονομικών του Πανεπιστημίου Quinnipiac στο Κονέκτικατ.
«Τα μετρητά», λέει ο Cohle, «τώρα φέρουν ένα επιπλέον στίγμα».
Είναι όμως εφικτή η απόσυρση μετρητών;
Η Σουηδία, η Φινλανδία, η Νορβηγία, ο Καναδάς και άλλες χώρες έχουν σταδιακά καταργήσει τα μετρητά σε σημείο ώστε η χρήση τους σε μεγάλες ποσότητες πλέον να μοιάζει ύποπτη.
Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία είναι μεταξύ των χωρών που αναμένεται να γίνουν σύντομα «κοινωνίες χωρίς μετρητά.
Στην Κίνα, η χρήση μετρητών από τους καταναλωτές έχει εξανεμιστεί, καθώς οι υπηρεσίες πληρωμών που βασίζονται σε χρήση smartphone αυξήθηκαν σε δημοτικότητα κατά την τελευταία δεκαετία.
Αλλά για μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, η εγκατάλειψη των μετρητών είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη.
«Τα μετρητά είναι φετίχ!»
Οι άνθρωποι έχουν μια αιώνια συναισθηματική σχέση με τα φυσικά χρήματα που είναι δύσκολο να διαγραφεί.
«Το νόμισμα αντιπροσωπεύει την αξία που μπορούμε να κρατήσουμε στα χέρια μας. Τα μετρητά παρέχουν έναν τρόπο για να μεταφράσουμε τη δουλειά μιας ημέρας σε κάτι απτό και εύκολα εμπορεύσιμο», λέει ο Κολ. «Μπορεί να μην γνωρίζουμε τι αγαθά θα χρειαστούμε στο μέλλον. Ωστόσο, η κατοχή χρημάτων μας επιτρέπει να αισθανόμαστε σαν να μπορούμε να αγοράζουμε όποια αγαθά θα χρειαστούμε.»
Το σύνθημα «τα μετρητά είναι φετίχ» αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο σκέψης στην Αυστρία και στο νότο της Γερμανίας. Κατά ένα τρόπο, συμβολίζει την προτίμηση στα μετρητά - και όχι μόνο μεταξύ της παλαιότερης γενιάς ή εκείνων που ανησυχούν για την απώλεια της ιδιωτικής ζωής που συνοδεύεται από πληρωμές χωρίς μετρητά, αλλά και μεταξύ μερικών νεότερων ανθρώπων, που βλέπουν το χαρτονόμισμα ως σύμβολο.
«Πάντα πληρώνω με μετρητά - είναι ζήτημα αρχής!», δηλώνει ο Ίνγκελ Στρομπλ, 76χρονος συνταξιούχος, ενώ ψωνίζει σε ένα φούρνο στο κέντρο της Βιέννης. «Ξέρω ότι θέλουν να καταργήσουν τα μετρητά. Αλλά δεν θέλω να χάσουμε το δικαίωμά μας στα δικά μας χρήματα. Ξέρεις τι εννοώ...Θα επιμένω στα μετρητά - με κορονοϊό ή όχι.»
Από την εμφάνιση του ιού, ωστόσο, τα καταστήματα που έχουν παραμείνει ανοιχτά, όπως τα παντοπωλεία, έχουν δημοσιεύσει πινακίδες με τις οποίες ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να πληρώνουν με κάρτες. Πολλοί είναι αυτοί που το κάνουν πλέον: Σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Γερμανίας (Bundesbank), σε ποσοστό 43% οι άνθρωποι άλλαξαν τη συμπεριφορά πληρωμής τους τις τελευταίες εβδομάδες. Τώρα, ένα μεγάλο ποσοστό είναι πιθανό να προτιμά συστηματικά τις ανέπαφες πληρωμές με μια κάρτα.
Η Ιαπωνία, παρά την «εκλεπτυσμένη» εικόνα της, παραμένει επίσης πιστή στα μετρητά. Σε ποσοστό 53% τα νοικοκυριά προτιμούν να διατηρούν σε μετρητά τα διαθέσιμα χρήματά τους, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ιαπωνίας. Η πίστη στο σύνθημα «τα μετρητά είναι βασιλιάς» (Cash is King) κυριαρχεί, αν και η χώρα έχει μηδενικά επιτόκια για δύο δεκαετίες - δηλαδή πολύ περισσότερο καιρό από τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο.
Αλλά η απειλή του κορονοϊού θα μπορούσε να δώσει την ώθηση που χρειάζεται ώστε το έθνος να προχωρήσει χωρίς μετρητά, δηλώνει ο Χιρόκι Μαρούιμα, ο οποίος είναι επικεφαλής της Fintech Association of Japan, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που υποστηρίζει την καινοτομία στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. «Ο πολιτισμός», λέει, «αλλάζει αργά».
Η κρίση των μετρητών
«Τα μετρητά σε συνδυασμό με το θάρρος σε μια κρίση είναι ανεκτίμητα», λέει ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ.
Σε χώρες που πλήττονται από κρίσεις και μέρη του κόσμου που έχουν πληγεί από συγκρούσεις ή πληθωρισμό, τα μετρητά εξακολουθούν να μεταφέρονται σε παχιά «πάκα» για απλές αγορές αγαθών.
Στο Λίβανο, καθώς η οικονομική κατάσταση επιδεινώθηκε στα τέλη του περασμένου έτους και επικράτησε ο φόβος της κατάρρευσης των τραπεζών, πολλοί άνθρωποι άρχισαν να μαζεύουν χρήματα στα σπίτια τους. Αυξήθηκε η πώληση οικιακών θυρίδων ασφαλείας. Σύμφωνα με τον κυβερνήτη της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας, περίπου 3 δισ. δολάρια αποσύρθηκαν και αποθηκεύτηκαν στα σπίτια.
Καθώς οι τράπεζες επέβαλαν ελέγχους κεφαλαίου, οι βόλτες στην τράπεζα για αναλήψεις σε ξένο νόμισμα - ακολουθούμενες από μία δεύτερη βόλτα σε ένα από τα πανταχού παρόντα ανταλλακτήρια συναλλάγματος, προκειμένου οι πολίτες να ανταλλάξουν χρήματα στη μαύρη αγορά - έγιναν ο κανόνας για πολλούς Λιβανέζους.
«Το μόνο που κάνω είναι να χειρίζομαι μετρητά όλη μέρα», είπε ένας χρηματιστής στη Βηρυτό, ο οποίος επέμενε να κατονομαστεί μόνο με το μικρό του όνομα - Ihsan - λέγοντας ότι φοβάται την ανεπιθύμητη προσοχή από τις αρχές.
«Φοράω γάντια. Αλλά ειλικρινά; Ο κορονοϊός είναι το τελευταίο πράγμα στο μυαλό των ανθρώπων αυτή τη στιγμή», είπε ο Ihsan. «Το μόνο που σκέφτονται είναι πώς να αντιμετωπίσουν αυτήν την κρίση και να κερδίσουν χρήματα για να ζήσουν».
Στο Ιράν, ένα από τα χειρότερα χτυπημένα κράτη στον κόσμο από τον κορονοϊό, δεν υπάρχουν διεθνείς τραπεζικές κάρτες, όπως η Visa ή η Mastercard, λόγω των κυρώσεων των ΗΠΑ. Πολλοί έμειναν έκπληκτοι από τα νέα πανό που εμφανίστηκαν σε ορισμένα βενζινάδικα στην Τεχεράνη: «Η υπηρεσία είναι μόνο για όσους θα πληρώσουν με χρεωστικές κάρτες».
Στη Βενεζουέλα, είναι σύνηθες να βλέπει κάποιος χαρτονομίσματα μικρής αξίας πεταμένα στους δρόμους, επειδή το τοπικό νόμισμα (bolivar) έχει χάσει την αξία του.
«Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα μπολιβάρ στο πορτοφόλι μου εδώ και πολύ καιρό», δήλωσε η Φάτιμα Φιγκέρα, 32χρονη υπάλληλος γραφείου, που περίμενε να μπεi σε ένα φαρμακείο του Καράκας. «Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο είναι να παραδώσω τη χρεωστική μου κάρτα σε έναν ταμία που την αγγίζει», εξομολογήθηκε, φορώντας μάσκα προσώπου για το φόβο του κορονοϊού.
Τα μετρητά εξακολουθούν να «κυβερνούν» στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, ακόμη και με την αύξηση των εναλλακτικών τραπεζικών επιλογών και των παρόχων υπηρεσιών κινητού χρήματος. Οι μηνιαίες χρεώσεις για διατήρηση τραπεζικού λογαριασμού είναι απαγορευτικές για πολλούς και οι αυτοαπασχολούμενοι συχνά διατηρούν τις αποταμιεύσεις τους στο σπίτι σε σκληρό νόμισμα. Οι μηχανές ATM συχνά δεν λειτουργούν.
Η Ντόροθι Χάρπουλ, διευθύντρια φοιτητικών και κοινοτικών πρωτοβουλιών και λέκτορας στη Σχολή Επιχειρήσεων W. Frank Barton του Πανεπιστημίου Wichita State, προέβλεψε ότι η πανδημία θα οδηγούσε ορισμένους καταναλωτές να ξανασκεφτούν τη χρήση μετρητών. Αλλά το να ζήσεις εντελώς χωρίς μετρητά, λέει, απέχει πολύ.
«Μέχρι να έχουν όλοι οι άνθρωποι και κάθε χώρα αξιόπιστη πρόσβαση στο Διαδίκτυο, δεν πιστεύω ότι η πανδημία θα αλλάξει τις προηγούμενες πρακτικές», δήλωσε η Χάρπουλ. Οι συναλλαγές σε μετρητά είναι πιθανό να παραμείνουν στο ραντάρ της κυβέρνησης και άλλων ρυθμιστικών φορέων.
Ο Ihsan, ο χρηματιστής της Βηρυτού, είπε ευθέως από την πλευρά του, ότι υπάρχουν ορισμένα πράγματα που απλά δεν γίνονται χωρίς μετρητά - ιδιαίτερα σε μια δυσλειτουργική και αναπτυσσόμενη χώρα.
«Πώς αλλιώς μπορείτε να δωροδοκήσετε έναν κυβερνητικό υπάλληλο για να ολοκληρώσετε την επιχείρησή σας; Με πιστωτική κάρτα;»
Πηγή: AP