Σε κάθε κρίση των τελευταίων ετών (και απ′ αυτές είχαμε πολλές...), το σλόγκαν των οπαδών του ασύνορου κόσμου ήταν πάντα το ίδιο: περισσότερη δύναμη στους διεθνείς οργανισμούς! έχουμε ανάγκη από μια αληθινά οικουμενική ηγεσία!
Η πείρα δείχνει το αντίθετο. Στην περίπτωση της τρέχουσας πανδημίας λ.χ. η Ταϊβάν, η Νότιος Κορέα, η Σιγκαπούρη, η Νέα Ζηλανδία δεν συντάχθηκαν με τη γραμμή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Αυτός, ως γνωστόν, τους πρώτους κρίσιμους μήνες της πανδημίας απέρριπτε διαρρήδην τη διακοπή των αεροπορικών συγκοινωνιών με την Κίνα διατεινόμενος ότι αν κλείσουν τα αεροδρόμια θα δυσχερανθεί η ιατρική διεθνής συνεργασία! Όντας καχύποπτες για τα στοιχεία που έδινε στη δημοσιότητα το Πεκίνο, οι χώρες της Αυστραλασίας είχαν το θάρρος να κλείσουν ακαριαία τα σύνορά τους (η Ταϊβάν ήδη από τις 31. 12. 2019!) προστατεύοντας τον πληθυσμό και την οικονομία τους. Χωρίς καθολικά απαγορευτικά, χωρίς lock down.
Τα ευρωπαϊκά κράτη αυτό το θάρρος δεν το είχαν. Πάνω από τις ανάγκες των ανθρώπων έβαλαν το ιδεολόγημα των ανοιχτών συνόρων. Αρνούμενα να κλείσουν τα αεροδρόμιά τους στους Κινέζους, κατηγορώντας μάλιστα όσους το ζητούσαν ως ξενόφοβους και ρατσιστές, κατέληξαν στο τέλος να φυλακίσουν τον ίδιο τους τον πληθυσμό. Άλλα κράτη πάλι όπως η Σουηδία, που θέλησαν να ακολουθήσουν τον δικό τους δρόμο, δέχτηκαν δυσφημιστικές επιθέσεις από τους οπαδούς της κομφορμιστικής τυραννίας του «one size fits all». Κι όμως, τίποτε στο τέλος δεν αποκλείει ότι οι Σουηδοί θα γελάσουν τελευταίοι.
Οι αντιδράσεις του Π.Ο.Υ. στην πανδημία θυμίζουν τον τρόπο με τον οποίο κινείται το Δ.Ν.Τ. εδώ και δεκαετίες στην οικονομία. Ή την ηθικολογική ρητορεία των ποικιλώνυμων υπερεθνικών φορέων που ασχολούνται με τη μετανάστευση. Για τους επικεφαλής όλων αυτών των γραφειοκρατικών μηχανισμών, η παγκοσμιοποίηση είναι εξέλιξη αξιωματικά ευεργετική, χώρος για κριτική διερώτηση δεν υπάρχει. Όποιος έχει κινηθεί έστω και λίγο στον μικρόκοσμό τους, ξέρει ότι στο εσωτερικό τους ο καριερισμός, η μετριοκρατία, η αδιαφάνεια, η διαφθορά παίζουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο απ’ όσο στα εθνικά θέσμια, φαινόμενο απότοκο της απουσίας κάθε δημοκρατικής λογοδοσίας και ουσιαστικού ελέγχου. Ξέρει επίσης ότι οι οργανισμοί αυτοί μόνο κατ’ όνομα είναι ανεξάρτητοι από τις μεγάλες δυνάμεις και τις επιδιώξεις τους. Επόμενο είναι ότι αντί για λύσεις προσφέρουν στους πολλούς συνταγές που ωφελούν τους λίγους, ιδεοληψίες που συνήθως επιδεινώνουν τα πράγματα.
Παρόμοια φαινόμενα μπορεί να παρατηρήσει κανείς στο ζήτημα του περιβάλλοντος. Για πολλούς θεωρείται αυταπόδεικτο ότι η «κοσμοπολίτικη» Ευρώπη προμαχεί υπέρ του ενώ η «εθνικιστική» Βραζιλία το καταστρέφει. Κι όμως, είναι οι ετεροβαρείς υπέρ των Δυτικών εταιρειών εμπορικές συμφωνίες που προκαλούν τις μεγαλύτερες βλάβες στα οικοσυστήματα του πλανήτη. Το 80% της αποδάσωσης της Αμαζονίας, λ.χ., αποδίδεται σε έναν και μόνο παράγοντα: την αλματώδη αύξηση των εξαγωγών βοείου κρέατος, αύξηση που ωθεί τους κτηνοτρόφους της Νότιας Αμερικής να καίνε το δάσος για να το μετατρέψουν σε βοσκοτόπια. Μόνο από τη Βραζιλία οι εξαγωγές έχουν αυξηθεί κατά 60% τα τελευταία χρόνια. Αντιθέτως, η εσωτερική κατανάλωση έχει πέσει, λόγω των οικονομικών προβλημάτων που μαστίζουν τη χώρα.
Αν η Ε.Ε. ήθελε να προστατεύσει πράγματι το τροπικό δάσος, θα μπορούσε να το πετύχει εξαρτώντας τις εισαγωγές της από την τήρηση αυστηρών περιβαλλοντικών όρων. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνάδει, φευ, με την ιδεολογία των ανοιχτών αγορών… Το δικαίωμα του Γάλλου να απολαύσει το φιλέτο του στη φτηνότερη δυνατή τιμή πέφτει πολύ πιο βαρύ στη ζυγαριά της πολιτικής του ηγεσίας από την προστασία του παρθένου δάσους. Και ας υποκρίνεται αυτή η τελευταία ότι ισχύει το αντίθετο.
Η φιλοπεριβαλλοντική ρητορεία των Δυτικών δεν αντισταθμίζει τη ζημία από τις ποικιλώνυμες εμπορικές συμφωνίες που με την διπλωματική και οικονομική τους ισχύ επιβάλλουν στον πάλαι ποτέ Τρίτο Κόσμο. Είναι αυτού του είδους το ”ελεύθερο” εμπόριο, σε στενή συνάφεια με τον μαζικό τουρισμό και την υπερκατανάλωση και πάλι των πλούσιων χωρών, που καίει τα δάση, εξαλείφει τα είδη, ερημοποιεί τη γη, αποξυγονώνει και υπεραλιεύει τους ωκεανούς. Είναι ο παραλογισμός του παρόντος οικονομικού καθεστώτος που σαρώνει τα πάντα προκειμένου να απολαμβάνει ο Ιάπωνας τους σπάνιους ψαρομεζέδες του και ο Αμερικανός τις εξωτικές του κρουαζιέρες. Και όχημα βασικό αυτού του παραλογισμού είναι ακριβώς οι διεθνείς οργανισμοί και οι πολυμερείς συνθήκες.
Ένας Γερμανός δημοσιογράφος παρατήρησε προ μηνός ειρωνικά ότι ο εμπορικός πόλεμος που κήρυξε ο Τραμπ στους Κινέζους μπορεί αθέλητα να αποδειχθεί πράξη πολύ ευεργετικότερη για την υπόθεση του κλίματος απ’ όλα μαζί τα μέτρα που προβλέπει η πολυδιαφημισμένη Συνθήκη των Παρισίων. Και αυτή του η παρατήρηση είναι βάσιμη. Η localisation, όχι η globalisation είναι η απάντηση στα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Η επιστροφή δηλαδή στην κλίμακα του τοπικού, την μόνη συμβατή με τις αντοχές της υδρογείου. Στο πρόσφατο βιβλίο του Half Earth o Έντουαρντ Ο. Ουίλσον, o μεγαλύτερος βιολόγος του καιρού μας, έδειξε πειστικά ότι αν θέλουμε να αναστρέψουμε την κατάρρευση των οικοσυστημάτων χρειάζεται ούτε λίγο ούτε πολύ να εξαιρέσουμε ώς και τον μισό πλανήτη από τον οικονομικό μας χάρτη, να περικόψουμε το παγκόσμιο δίκτυο των συναλλαγών κατά 50%.
Η πανδημία ήρθε να μας θυμίσει ό,τι οι άνθρωποι άλλων εποχών γνώριζαν από πρώτο χέρι. Ένας κόσμος χωρίς σύνορα, ένας κόσμος όπου τον τόνο υπαγορεύει παντού και πάντα η ίδια οικονομική λογική, η ίδια ιδεολογία, η ίδια στάση απέναντι στην φύση και τα όρια της, είναι ένας κόσμος ευάλωτος. Όποιος βάζει όλα του τα αυγά σε ένα καλάθι, κινδυνεύει να τα χάσει μονομιάς.
Ασφαλώς, η ανάγκη για διεθνή συνεργασία δεν έπαψε ούτε πρόκειται ποτέ να πάψει. Όμως κάτι τέτοιο εφικτό μόνο πάνω στη βάση της διακρατικής, διατοπικής και διαπολιτισμικής συνεννόησης. Οι λύσεις σε πολυσύνθετα προβλήματα πρέπει να είναι πλουραλιστικές. Μόνο μέσα από τη δοκιμή και το σφάλμα μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Οι ιδεολογικές ντιρεκτίβες που αγνοούν τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την ιστορική πείρα μόνο βλάβη προξενούν. Πολλώ δε μάλλον, όλος αυτός ο εσμός των φανταχτερών διεθνών οργανισμών που ισχυρίζονται ότι έχουν την απάντηση για τα πάντα. Κορσές για την πολιτική, φίμωτρο για την σκέψη, είναι μέρος του προβλήματος, όχι της λύσης.